غربی‌ها در پرونده هسته‌ای ایران فرصت‌سوزی می‌کنند

آیا در جهان امروزی توانسته‌ایم که بگوییم حق با ماست؟

بله. واژه قدرت نرم در اواخر سال 1970 و اوایل دهه 80 میلادی توسط یک دانشمند علوم سیاسی آمریکایی مطرح شد و به معنای این است که یک کشور در کنار قدرت نظامی که برای آن واژه «قدرت خشن» به کار می‌رود قدرت نرمی هم دارد که عبارت است از فرهنگ، یعنی زیرساخت علمی و فنی، زیرساختار آموزشی، دانشگاهی، دیپلماسی، اقتصادی، هنر و ارزش‌های تاریخی آن کشور. یعنی یک کشور با برخورداری از تمام اینها به یک مرکز جذاب تبدیل شود. به عنوان مثال سوئد، سوئیس، نروژ و کانادا نیز از قدرتی خشن یعنی نیروی نظامی قدرتمندی برخوردار نیستند، ولی از قدرت نرم برخوردارند. حال اگر به ترکیه نگاه کنیم، این کشور تاکنون نتوانسته است از قدرت نرم خود استفاده کند.

این ویژگی کمی هم از تاریخ ما ناشی می‌شود. وزیر امور خارجه این کشور از واژه عمق راهبردی استفاده می‌کند که بر دو پایه و اساس استوار شده است؛ جغرافیا و تاریخ.

یعنی اگر شما جغرافیای یک کشور و ارزش‌های تاریخی آن را جمع کنید و آن را به یک قدرت راهبردی تبدیل کنید، به عمق راهبردی دست پیدا خواهید کرد. قدرت نرم ترکیه برای ما بسیار حائز اهمیت است. یکی از نشانه‌های آن افزایش چشمگیر دانشجوهای خارجی در ترکیه است.

یکی دو سال است بحث تغییر محور مطرح است، یکی دیگر از نام‌های تغییر محور همان عثمانی‌گرایی جدید است. دیدگاه ما از این قرار است که مدرنیته غرب دیگر شروع کرده به بستن در‌های خود به روی جهان خارج. تنها یک روند مدرن شدن مطرح نیست و هدایت مدرنیته تنها از یک مرکز نیز دیگر ممکن نیست. مدرنیته‌های موازی هم وجود دارند. اگر منظور ما از مدرنیته توسعه اقتصاد، زیرساختار فناوری و بهره‌مندی از حق و آزادی و تبدیل آن به یک نوع مدیریت دولتی باشد، باید گفت که این موضوع دیگر از انحصار کشورهای غربی خارج شده است. حتی مدرنیته غرب با مسائلی که خود به وجود آورده روبه‌رو شده است. دیگر قدرتی برای صادر کردن افکار، اهداف و دیدگاه‌های جدید به سایر جوامع جهان ندارد. خودشان هم این موضوع را به زبان می‌آورند. تاریخ چیزی است که ما آن را می‌سازیم. ترکیه می‌گوید که من می‌خواهم بازیگری باشم که عناصر اساسی در منطقه را تعیین می‌کند.

اخیرا قطر با باشگاه فوتبال بارسلونا قرارداد آگهی 268 میلیون دلاری امضا کرد. خطوط هوایی ترکیه با کبی برانت قرارداد امضا ‌کرد که در آگهی‌های THY بازی کند. در جهانی که این‌گونه از اتفاقات رخ می‌دهد دیگر نباید گفت تنها یک محور وجود دارد و ما داریم از این محور دور می‌شویم. این یعنی کسانی که موضوع تغییر محور را مطرح می‌کنند از این تفکر برخوردارند که آنجا تنها یک غرب وجود دارد که تمامی سیاست خارجی، چارچوب اصلی و اولویت‌های راهبردی آن مشخص شده و ما به شکلی با آن اروپا و آمریکا تضاد پیدا کرده‌ایم. در حالی که این‌طور نیست، نگاه کنید در درون خود اروپا هم چند اروپا وجود دارد. در درون آمریکا هم چندین آمریکا وجود دارد. یکی از بارزترین نمونه آن عضویت ترکیه در اتحادیه اروپاست. نیمی از کشورهای اروپایی از عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا حمایت می‌کنند و سایر کشورها مانند آلمان، فرانسه و اتریش با عضویت ترکیه مخالفت می‌کنند.

اول باید گفت سپر دفاع موشکی ناتو همان‌طور که از اسمش پیداست یک سامانه دفاعی است. این سامانه کشوری را مورد هدف قرار نمی‌دهد و برای حمله به کشوری طراحی نشده است. این کار با ساختار ناتو هم همخوانی ندارد. از طرف دیگر استقرار یک سامانه برای حمله به کشوری در ترکیه غیرقابل قبول است. در این مورد تز اصلی ترکیه از این قرار بود که استقرار سپر دفاع موشکی اصولا مشکلی ندارد ولی اگر در مورد این سامانه کشوری را مورد هدف قرار داده و به عنوان یک تهدید عنوان کنید، اولا این اقدام با اهداف قرن 21 ناتو، ثانیا با منافع ملی ترکیه همخوانی نخواهد داشت. در نتیجه دیپلماسی موفقیت‌آمیز ترکیه بدون این که کشوری مانند ایران، روسیه و... هدف نشان داده شود چشم‌انداز جدید امنیتی ناتو شکل داده شد. در اصل سپر دفاع موشکی بخشی از این چشم‌انداز است. ترکیه یکی از قدرتمندترین اعضای ناتو است. در ناتو بعد از آمریکا دارای بزرگ‌ترین ارتش هستیم. لذا ما هم از حق سخن برخورداریم. در مورد سپر دفاع موشکی بحث‌هایی در داخل ترکیه شنیده شد ولی به عکس هیچ واکنشی از کشورهای همسایه مانند ایران، روسیه و سوریه شنیده نشد زیرا نقش سازنده ترکیه در ناتو را دیدند.

البته ایران دارای جامعه‌ای پویا است. نمی‌توان گفت ایران از ساختار یکسانی برخوردار است. ایران هم در درون خود چیزهای بسیاری را مورد مواخذه قرار می‌دهد. مثلا در برنامه هسته‌ای ایران می‌توان گفت که چندین دیدگاه مختلف وجود دارد. البته ایران به صورت رسمی و غیررسمی می‌گوید که این برنامه صلح‌آمیز است و از روش‌های مختلفی برای مذاکره در مورد برنامه هسته‌ای خود با آژانس و کشورهای غربی استفاده می‌کند.

روی چند نکته باید تاکید کنم، ما در برخی جاها به علت سیاستی که در قبال ایران پیش گرفته‌ایم مورد انتقاد قرار می‌گیریم. مثلا می‌گویند محور ترکیه به سمت ایران انحراف پیدا کرده است یا این که ترکیه درکنار ایران قرار گرفته و در مقابل آمریکا و اسرائیل یک محور تشکیل داده است. این قبیل تفکرات از واقعیت به دور هستند و قبل از هر چیز ما جایگاه خود در قبال برنامه هسته‌ای ایران را مشخص کردیم. گفتیم ما در خاور میانه با وجود سلاح هسته‌ای مخالف هستیم. ما می‌خواهیم در منطقه خاورمیانه سلاح هسته‌ای نباشد نه‌تنها ایران بلکه اسرائیل هم نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد. نحوه دستیابی به این هدف نقطه جدایی ما است. برخی انتظار دارند ما هر روز از ایران انتقاد کنیم. این روش ما نیست. نگاه کنید هدف یکی است ولی در نحوه دستیابی به این هدف اختلاف وجود دارد. از ابتدای مذاکرات هسته‌ای ایران، ترکیه حضور داشت. ترکیه به همراه برزیل در تاریخ 16 ـ 15 ماه می با بیانیه تهران مشخص‌ترین قدم را در این زمینه برداشت. یک نقشه راهی ایجاد گردید که می‌توانستیم آن را دنبال کنیم ولی متاسفانه آمریکایی‌ها در عرض چند ساعت اعلام کردند که این بیانیه را قبول ندارند، زیرا نگرانی‌های ما را برطرف نمی‌کند. به نظر من اشتباه کردند. اگر آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها از این بیانیه استقبال می‌کردند امروز در جایگاه بهتری قرار داشتیم. 6 ماه بیهوده تلف شد. باز هم با تلاش‌های ترکیه وضعیت خوب است. اولین دور از مذاکرات در ژنو انجام شد. دومین دور نیز در ماه ژانویه در استانبول برگزار شد.

البته بحث روابط دوجانبه با ایران هم مطرح است. ترکیه به انرژی نیاز دارد. ترکیه بعد از روسیه بیشترین انرژی را از ایران وارد می‌کند. قریب به 40 میلیارد دلار تجارت انجام می‌شود. ما به دنبال برقراری روابط خوب با تمام همسایگان خود هستیم. در مورد حمله به ایران باید بگویم که نمی‌خواهیم تجربه عراق تجدید شود. زخم‌های جنگ عراق هنوز درمان نشده است.

محمود نامی / جام‌جم