چشم مادرم را هم پیوند زدم

می‌شود این طور هم تعبیر کرد البته ما گاوصندوق نداریم اما پس انداز داریم، پس‌اندازمان بخش‌هایی از چشم است. یکی از دلایل مهم نابینایی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، کدورت قرنیه است که راه درمان آن پیوند قرنیه است. این نوع پیوند، یکی از موفق‌ترین انواع پیوند عضو در دنیاست. برای پیوند قرنیه، باید منبعی وجود داشته باشد که پزشکان بتوانند قرنیه مورد نیاز را از آن تهیه کنند،‌ این منبع بانک چشم است. البته ما اینجا فقط قرنیه نداریم و از برخی بخش‌های دیگر چشم هم استفاده می‌کنیم.

نخستین پیوند قرنیه در ایران سال 1314 توسط پورفسور شمس، انجام شد و پس از آن هم، جراحان به شکل پراکنده در برخی بیمارستان‌های ایران آن را انجام دادند. در سال 1365 اعزام بیماران به خارج از کشور برای پیوند قرنیه متوقف شد چرا که اعزام آنها، هزینه بر بود و تبعات فرهنگی نیز داشت. علاوه بر این، ممکن بود قرنیه‌ای که در کشورهای دیگر به بیماران داده می‌شود، از کیفیت مناسبی برخوردار نباشد. در سال 1367 با کمک دیدگاه استنباطی از ولایت‌وفقیه، فتوای امام، همکاری گروهی از پزشکان و وزارت بهداشت بانک چشم راه‌اندازی شد.

معمولا قوز قرنیه اصلی‌ترین دلیل پیوند محسوب می‌شود و نشانه‌اش تاری دید است.

این بانک، ‌موسسه‌ای غیردولتی و غیرانتفاعی است. بودجه دولتی ندارد و از محل درآمدهای حاصل از توزیع قرنیه در کشور، مخارجش را تامین می‌کند.

اتفاقا پیوند قرنیه، با پیوند سایر اعضا تفاوت دارد، اولا، قرنیه پیوندی همیشه از جسد برداشته می‌شود چون نمی‌توانیم فرد زنده را کور کنیم، در حالی که در برخی از انواع پیوند مثل پیوند کلیه، ممکن است اهدا کننده زنده باشد. ثانیا، پیوند قرنیه وابسته به مرگ مغزی نیست. یعنی لزوما نباید اهداکننده دچار مرگ مغزی شده باشد.

قرنیه رگ خونی ندارد و تا مدت‌ها زنده می‌ماند، تقریبا تا 24 ساعت پس از فوت. البته این زمان تا حدود زیادی بستگی به شرایط نگهداری از جسد دارد.

ضریب موفقیت این جراحی در ایران، تقریبا 97 درصد است.

قرنیه کمتر از 2 ساله‌ها قابل استفاده نیست اما کهولت اهدا کننده چندان اهمیتی ندارد.

بله، با وجود ضعف چشم هم این عمل امکان‌پذیر است.

یک پزشک، علت دقیق مرگ را اعلام می‌کند، بعد خون جسد برای تشخیص بیماری‌هایی مانند ایدز، انواع هپاتیت‌ها، اعتیاد و سیفلیس مورد مطالعه قرار می‌گیرد و پس از آن برخی اجزای چشم که قابل استفاده باشند مثل قرنیه از چشم جدا می‌شوند، کیفیت سنجی می‌شوند و از آنها در شرایط خاص نگهداری می‌شود تا برای پیوند ارسال شوند.

قرنیه‌ها بر اساس کیفیت و بخصوص شفافیت، به گروه‌های عالی، خوب و متوسط تقسیم می‌شوند.

به هیچ وجه با این موضوع مرتبط نیست. کیفیت قرنیه، بستگی به نوع جراحی بیمار دارد. ما قرنیه‌های عالی را به بیمارانی اختصاص می‌دهیم که قرار است پیوند قرنیه نفوذی یا کامل روی چشم آنها انجام شود یعنی قرنیه با تمام ضخامت برداشته و جایگزین شود، اما برای بیمارانی که قرار است پیوندهای لایه‌ای برای شان انجام شود، یعنی فقط بخشی از قرنیه‌شان تعویض شود، از انواع دیگر قرنیه استفاده می‌کنیم.

روزانه حدود 30 ـ 25 قرنیه پیوندی را به مراکز پزشکی ارسال می‌کنیم. همیشه چیزی حدود همین مقدار هم، قرنیه ذخیره داریم تا در موارد اورژانسی از آن استفاده کنیم. در سال 1367، هر ماه کمتر از 200 قرنیه برای پیوند داشتیم که اصلا کافی نبود. اما به واسطه فرهنگسازی و تصویب قانون مرگ مغزی، شمار قرنیه‌های اهدایی افزایش پیدا کرده است.

پزشکانی که توان انجام پیوند قرنیه را دارند، دوره تکمیلی تخصصی آن را هم طی کرده‌اند و گواهی مربوط به آن را هم از بانک چشم دریافت کرده‌اند وقتی بر اساس نتیجه معاینات نتیجه می‌گیرند بیمار نیاز به پیوند دارد با بانک چشم تماس می‌گیرند و ما فرآیند ارسال قرنیه را آغاز می‌کنیم اما گاهی وقت‌ها، یک حادثه، ناگهان منجر به پاره شدن قرنیه می‌شود و باید بلافاصله اقدام کرد. در این شرایط پیوند یک عمل از پیش تعیین شده نیست.

یا بیمار رضایتش را اعلام کرده است یا بستگانش پس از مرگش رضایت می‌دهند که قرنیه اش را اهدا کنند.

در سایت اینترنتی بانک چشم، فرمی هست که اگر آن را پر کنند در صورت فوت می‌توانیم از قرنیه شان استفاده کنیم.

نه ما هدیه‌ای به آنها نمی‌دهیم. اما آمار اهدا در سطح مطلوبی است. ما هر سال حدود 6 هزار قرنیه اهدایی داریم.

مردم معمولا قلب، کلیه و دیگر اعضای بیمارشان را اهدا می‌کنند چون معتقدند برداشتن این اعضا، تاثیری در شکل ظاهری متوفی‌شان ندارد اما نگرانند که برداشتن چشم در ظاهر جسد مشکلی ایجاد کند، یعنی جای چشم تبدیل به حفره‌ای خالی و ترسناک شود، در حالی که ما جای چشم متوفی را با پروتز پر می‌کنیم و از آنجا که چشم‌های جسد بسته است، در ظاهرش هیچ تغییری ایجاد نمی‌شود.

من چشم مادرم را هم پس از فوت‌شان پیوند زدم، یکی از چشم‌های ایشان جراحی شده بود و نمی‌شد آن را پیوند زد، اما چشم دیگرشان قابل استفاده بود.

خانمی در یکی از استان‌های شمالی بودند. دقیقا نمی‌شناسم‌‌شان.

اوایل این کار را می‌کردیم، اما بعدها تصمیم گرفتیم به دلیل برخی مشکلات آنها را با هم آشنا نکنیم.

خوشبختانه تاکنون حتی یک مورد قرنیه از کشورهای دیگر دریافت نکرده‌ایم و صرفا از قرنیه‌های کشور خودمان استفاده کرده‌ایم.

پاکستان، افغانستان، مصر، عراق، آذربایجان و ترکمنستان بانک چشم ندارند اما در آمریکا و اروپا بانک چشم وجود دارد. هند هم بانک چشم دارد اما این بانک چندان فعال نیست. بانک‌های اردن، سوریه و برخی دیگر از کشورهای عربی هم کاملا غیر فعال هستند.

آنها به دلیل برخی باورهای خاص فرهنگی تمایلی به استفاده از قرنیه اجسادشان ندارند و اگر بخواهند پیوند قرنیه انجام بدهند، باید از کشورهای دیگرقرنیه بخرند.

قیمت قرنیه حدود 2200 تا 3000 دلار است.

این هزینه بسیار اندک است، حدود 600 دلار.

خیر ما صادرات نداریم.

در صورتی که نیازهای داخلی کاملا برطرف شوند، ممکن است در آینده چنین هدفی را دنبال کنیم.

این توسعه یافتگی محض است. هم اکنون عمل پیوند قرنیه در بیش از 130 مرکز چشم پزشکی دانشگاهی، درمانی و خصوصی در کشورمان انجام می‌شود و بیش از 40 هزار پیوند قرنیه از زمان نخستین پیوند، درکشورمان انجام شده است.

نسبت به خدمات دیگر پزشکی، فکر نمی‌کنم هزینه‌های چشم پزشکی گران باشند. تربیت چشم پزشک در کشورمان زیاد است و طبیعتا هر چشم پزشکی باید در آمد لازم برای گذران زندگی‌اش را داشته باشد اما، این درآمد نباید صرفا از راه جراحی تامین شود. اگر وزارت بهداشت در نرخ ویزیت‌ها تجدید نظر کند، مسلما چشم پزشکان تمایل نخواهند داشت از طریق جراحی‌های غیرلازم، درآمدزایی کنند. این نوع جراحی‌ها هم سرمایه بیماران را هدر می‌دهند و هم نیاز به تجهیزات پزشکی فراوانی دارند.

این فشار را مردم نباید تحمل کنند، افزایش تعرفه‌ها را بیمه باید متقبل شود اما سازمان‌های بیمه‌گر هم در این حوزه ضرر نخواهند کرد چون، وقتی تعرفه‌ها افزایش پیدا کنند و تمایل پزشکان به جراحی کمتر شود، بیمه‌ها هزینه کمتری برای جراحی‌ها می‌پردازند و از محل همین پس‌انداز قادرند تعرفه ویزیت پزشکان را تامین کنند.

خیر، مردم ایران معمولا به دلیل بیماری‌های تحریکی و عفونی چشم، آب مروارید، اختلال دید به علت عیوب انکسار، آب سیاه، التهاب لبه پلک، تراخم و عوارض افزایش سن به چشم پزشک‌ مراجعه می‌کنند اما جراحی پیوند قرنیه معمولا با هدف بهبود بخشیدن به دید بیمار یا با هدف درمانی به منظور حذف عامل بیماری و در برخی موارد با هدف زیبایی به منظور ارتقای کیفیت ظاهری چشم انجام می‌شود.

وقتی سطح آگاهی‌های مردم بالاتر می‌رود مسلما برخی بیماری‌ها ریشه کن می‌شود، مثلا وقتی مردم متوجه شدند آب آلوده باعث بیماری تراخم می‌شود از آن استفاده نمی‌کنند و دقیقا به همین دلیل بیماری تراخم در جامعه ما در حال ریشه کن شدن است، اگر مردم بدانند مالیدن چشم قوز قرنیه را بدتر می‌کند، اگر بدانند مبتلایان به دیابت باید هر هفته به چشم پزشک مراجعه کنند، اگر بدانند در صورت داشتن زمینه بیماری‌های چشمی در فامیل، پس از 40 سالگی باید مرتبا به چشم پزشکان سر بزنند، اگر بدانند باید فشار چشم‌شان را کنترل کنند و اگر بدانند برای تشخیص زودهنگام تنبلی چشم، فرزندان‌شان باید معاینه شوند، آمار بیماری‌ها و مشکلات چشمی کاهش پیدا می‌کند.

مریم یوشی‌زاده 
گروه جامعه