گیوه؛ بازنده رقابتی نابرابر با کفش‌های صنعتی

 اپوشی که چپ و راست ندارد/

به گزارش مهر در همدان، در آن ایام کوتاه بودن راه‌های ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پاییز کفشی را طلب می‌کرد که سبک، راحت، مقاوم، خنک و در عین حال ارزان باشد.

با نگاهی به پای پوش‌های دوخته شده در دوران‌های گذشته می‌توان دریافت خصوصیات ذکر شده که جوابگوی خواسته‌های روستاییان همدانی باشد، گیوه بوده است.

ورود به برخی روستاهای همدان و گذر در کوچه پس کوچه‌های آن نشانگر این واقعیت است که با وجود تحولات در اقتصاد این مناطق و از بین رفتن فاصله ی شهری و روستایی، روستاهای همدان هنوز هم در بسیاری موارد هویت خود را حفظ کرده و نماهای متعددی از زمان‌های قدیم را یادگار دارند.

بنا به افسانه‌های های تاریخی نخستین انسانی که در اثر نیاز موفق به ساختن و تهیه گیوه شد سرداری از سرداران ایران باستان به نام گیو پسر گودرز و داماد رستم جهان پهلوان بود که همین امر باعث آن شد تا این پای پوش دست ساز، نام گیوه را صاحب شود.

مردم همدان اغلب از اواخر بهار تا اواخر ماه اول پاییز به پوشیدن کفش‌های گیوه محلی عادت داشتند به نوعی که زیره این کفش‌ها معمولا از کهنه پاچه‌ها به طرز مخصوصی بهم کوبیده و متراکم می‌شد و پا در این نوع گیوه‌ها کاملا راحت بود.

این پای پوش قدیمی که روزگاری به خصوص در فصل تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفت در سال‌های اخیر به سبب رواج کفش‌های ماشینی و جایگزین شدن آن در اکثر مناطق استان رونق و اعتبار دیرین خود را از دست داده و صنعتگران شاغل نیز به علت کمی درآمد و کاهش تقاضا در این رشته به مشاغل دیگری روی آورده‌اند.

رویه گیوه در روستاهای همدان تولید می‌شود

در حدود 80 سال قبل گیوه بافی برای استفاده شخصی در اکثر قریب به اتفاق روستاهای استان به صورت ابتدایی وجود داشته که در حال حاضر به طور کلی از بین رفته است ولی در استان همدان هم اکنون چهار روستا تولید رویه گیوه را توسط خواهران به عنوان یکی از مشاغل موجود در روستا اختیار کرده‌اند.

یکی از کارشناسان صنایع دستی استان همدان در همین خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر در همدان با بیان این‌که گیوه پای افزاری سنتی است که به رغم کهنسالی همچنان در کشور ما بافته و پوشیده می‌شود، گفت: گیوه بافی یکی از صنایع استان همدان است که تعدادی از ساکنان روستاهای همدان همچنان به تولید آن مشغولند.

پروانه عبادی افزود: گیوه پاپوشی نرم و سبک و مقاوم است که در قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفت و بیشترین مصرف کنندگان این نوع کفش‌ها روستاییان به ویژه کشاورزان بودند که البته امروز نیز اغلب کشاورزان و دامداران به دلیل سبکی و مقاومت از آن استفاده می‌کنند.

عبادی در توضیح ویژگی‌های این نوع کفش گفت: گیوه نوعی کفش است که رویه آن را معمولا از نخ پنبه‌ای تابیده و زیر آن را از چرم یا آجیده انتخاب می‌کنند.

پای پوش‌های ماشینی از رونق بازار پای افزار سنتی کاسته اند

وی با بیان این‌که تمام محاسن گیوه در زیره سبک و رویه خنک آن خلاصه می‌شود، اظهار کرد: اگر چه وسایل مدرن امروزی و پای پوش‌های ماشینی از رونق بازار پای افزار سنتی کاسته است اما تولیدکنندگان دستی و سنتی هم برای خود انگیزه‌های فراوانی برای تولید و عرضه دارند و همین امر موجب بقا و گسترش فرآورده‌هایی است که هم جنبه مصرفی دارد و هم بار فرهنگی خاص خود را به دنبال دارد.

وی مهم‌ترین مرکز تولید کننده گیوه در استان همدان را روستای دهفول از توابع نهاوند عنوان کرد و گفت: زنان این روستا اغلب در فصل زمستان به بافت رویه‌های گیوه با ابزاری ساده که متشکل از یک قلاب فلزی و نخ پنبه‌ای است، مشغول هستند و هر نفر به طور میانگین بین شش تا 10 روز یک جفت رویه گیوه می‌بافد.

این کارشناس اظهار کرد: زنان روستایی رویه‌های بافته شده را به کفاشان روستا و یا خریدارانی که از استان‌های مجاور به همدان می‌آیند، می‌فروشند و پس از آن رویه گیوه با استفاده ازپادوش مبدل به گیوه کامل می‌شود.

عبادی با تاکید بر این‌که با توجه به تولید خانگی این گونه محصولات نمی‌توان در هیچ زمان آمار دقیقی از تولید کنندگان بالفعل گیوه ارائه کرد، گفت: فعالان این رشته بیشتر در روستاهای دهفول و کفراش و فهروند در نهاوند، آرتیمان در تویسرکان، علی آباد دمق در ملایر، قروه درجزین در رزن، شهر جورقان، روستای شورین در همدان حضور دارند.

روستای دهفول نهاوند مرکز تولید گیوه در همدان است

وی ادامه داد: مهم‌ترین مرکز تولید کننده گیوه در استان همدان روستای دهفول نهاوند است و باید گفت پس از کشاورزی و دامداری که از رونق خوبی برخوردار است گیوه بافی سومین منبع درآمد اهالی است و تقریبا تمام زنان و دختران در این روستا با گیوه بافی آشنایی دارند.

وی گفت: عده‌ای نیز در بازار کفاش خانه قدیمی همدان مشغول به فعالیت هستند که رویه‌های گیوه را از بانوان خانه دار خریداری کرده و تکمیل می‌کنند.

وی با اشاره به این‌که علاوه بر بافت گیوه از جنس نخ گیوه ای، گیوه‌هایی نیز از نخ ابریشم مصنوعی تولید می‌شود، گفت: این گیوه‌ها به دلیل تنوع رنگ و ایجاد طرح و نقش‌های هندسی از جذابیت خاصی برخودار است.

وی اظهار کرد: این نوع گیوه‌ها به شکل صندل‌های رو فرشی برای بانوان بافته می‌شود که طرفداران خاص خود را دارد.

عبادی با بیان این‌که آموزش این رشته بیشتر به روش سینه به سینه از مادران به فرزندان انجام می‌پذیرد، گفت: صنایع دستی استان همدان به منظور جلوگیری از منسوخ شدن این رشته، آموزش آن را در دستور کار قرار داده است.

قلاب، وسیله‌ای ساده در بافت گیوه است

یکی از گیوه بافان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به این‌که مهم‌ترین ماده اولیه گیوه‌ بافی نخ پنبه‌ای در نمره‌های مختلف است و تخت آن‌ نیز از ضایعات چرم، منسوجات مستعمل و لاستیک‌های فرسوده خودرو ساخته می‌شود، گفت: دوخت گیوه، شغلی مردانه است و اغلب در کارگاه‌ها انجام می‌شود.

معصومه احمدی با بیان این‌که بافت رویه آن، در کارگاه‌های خانگی، توسط زنان و دختران صورت می‌گیرد، افزود: بافندگان با استفاده از وسیله ساده‌ای به نام قلاب، عمل بافت را انجام می‌دهند.

وی با اشاره به این‌که نخ‌هایی که بافندگان به کار می‌برند، ضخامت‌های مختلف دارد و گاهی ناچار می‌شوند نخ‌ها را دولا یا چندلا کنند، اظهار کرد: گیوه‌های مرغوب گیوه‌هایی است که برای بافت ‌آن نخ نازکتری به کار رفته باشد.

وی گفت: رنگ غالب در گیوه‌بافی سفید است اما در مواردی بافندگان برحسب سلیقه ی خود یا سفارش مشتری گیوه‌هایی به رنگ آبی، قرمز، سفید، استخوانی و سیاه نیز می‌بافند.

احمدی افزود: در برخی موارد نیز زنان گیوه ‌باف، منجوق‌های رنگین را به نخ کشیده و سپس با آن اقدام به بافت رویه‌هایی می‌کنند که به مصرف دوخت روفرشی یا دم‌پایی‌های زنانه می‌رسد.

گیوه چپ و راست ندارد و هر لنگه جایگزین دیگری می‌شود

وی گفت: یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد گیوه که برای مصرف‌ کنندگانش مقرون به صرفه به نظر می‌آید، این است که گیوه چپ و راست ندارد و چنانچه یک لنگه از گیوه، به دلیلی فرسوده، سوراخ یا پاره شود، به راحتی می‌توان لنگه دیگری را جایگزین آن کرد.

یکی از گیوه دوزهای بازار همدان نیز با بیان این‌که گیوه علاوه بر آنکه نیاز ساکنان مناطق روستایی را تامین می‌کرد و جایگاه نسبتا مناسبی نیز در بازارهای شهری داشت، به بازارهای جهانی نیز راه برده بود، گفت: هر ساله تعداد زیادی از گیوه‌های تولیدی در شهرها به فروش می‌رسید یا به خارج از کشور صادر می‌شد، ولی متاسفانه در سال‌های اخیر، با رواج استفاده از کفش‌های ماشینی، که حتی به بازارهای روستایی نیز راه یافته، تولید گیوه محدود شده و بازار فروش آن رونق سابق را ندارد.

انصاری افزود: درحال حاضر، فقط برخی‌ ازسالخوردگان برحسب عادت یا به دلیل آشنایی با خواص گیوه از آن استفاده می‌کنند.

بازار گیوه دوران رکود را طی می‌کند

گیوه‌‌‌ دوز دیگری به نام محسنی نیز با ابراز تاسف از این‌که هنر گیوه ‌بافی و گیوه‌ دوزی مغلوب ماشین و تغییر عادات مصرف مردم شده و رو به فراموشی می‌رود، گفت:عدم حمایت دولت از دست‌ اندرکاران این حرفه، نبود تبلیغ مناسب برای این نوع پاپوش سنتی و نا آشنایی مردم با خواص و مزایای گیوه از دلایل رکود بازار این هنر است.

وی با بیان این‌که گیوه‌ بافی کاری پرزحمت است، اظهار کرد: بافندگان گیوه، به دلیل گرانی قیمت مواد اولیه و کاهش تقاضا، از درآمد پایینی برخوردار هستند وبه همین جهت، جوانان کمتر به انجام این‌ کار گرایش نشان می‌دهند.

یکی دیگر از دست اندرکاران این حرفه نیز با بیان این‌که گیوه ‌بافی و گیوه ‌دوزی، در گذشته‌های دور از صنایع دستی پررونق روستایی محسوب می‌شد، افزود: این شغل در حال حاضرفعلا فقط توسط سالمندانی انجام می‌شود که فرصت و استعداد پرداختن به کار دیگری را ندارند.

گیوه بهترین پاسخگوی نیاز روستانشینان

تقوی گفت: سازمان میراث فرهنگی، در صورت تامین مواد اولیه ارزان‌ قیمت برای بافندگان، تحت پوشش بیمه قراردادن آنان و ایجاد تعاونی‌های تولید برای بافندگان و انجام تبلیغات مناسب برای بازاریابی این محصول می‌تواند آن‌ را از فراموشی که تهدیدش می‌کند، نجات دهد.

به گفته این‌گیوه ‌دوز و دیگر دست‌اندرکاران، پای افزاری چون گیوه بهترین پاسخگو برای نیازهای اقتصادی روستانشینان وعشایر کشور است و از آن‌جا که پرداختن به چنین کاری به صورت خانگی و در اوقات فراغت زنان و دختران انجام می‌شود، درآمد حاصل از آن می‌‌تواند نقش مکمل اقتصاد روستایی را ایفا کند و با ایجاد اشتغال برای قشر وسیعی از زنان روستایی، بر درآمد خانوارها تاثیرگذار باشد.

***

آنچه مسلم است این‌که بیشترین آمار گیوه بافان را بانوان تشکیل می‌دهند و به رغم صنعتی شدن تولید کفش، پای پوش گیوه همچنان در میان کفشها جای خوش کرده و قصد دارد همچنان به رقابت نابرابر خود با کفش ادامه دهد.

نا گفته پیداست که گیوه دوزی هنوز عاملی برای اشتغال تعدادی از روستاهای همدان است و این پیر مردان و پیرزنان هستند که گاه بعد از گذشت سالیان دور همچنان بر هستی این هنر گیوه دوزی پای می‌فشارند.

حال باید به این نکته توجه کرد که مردم، گیوه پوشی را چون هنر گیوه دوزی کم کم از یاد می‌برند و اگر این روند تغییر نیابد باید در سالهای آینده شاهد از بین رفتن این هنر روستایی باشیم.