زخم کهنه بر جان طاق ‌بستان

مهم‌ترین اثر در محوطه طاق‌بستان، ایوان بزرگ است، که در آن نقش برجسته‌های بی‌نظیری خودنمایی می‌کنند.

داخل این ایوان که می‌شوی، اولین چیزی که نظرت را جلب می‌کند ترک‌ها و خزه‌هایی است که برخی نقش‌ها را محو کرده‌اند. این ترک‌ها آثار حرکت زمین در این منطقه است که در طول سالیان سال بر پیکر آثار صخره‌ای طاق‌بستان به یادگار مانده‌اند. ورود آب به این ترک‌ها باعث تخریب بیشتر این اثر ملی شده و تاکنون اقدام قابل ملاحظه‌ای از سوی مسوولان فرهنگی استان برای ترمیم آن صورت نگرفته است. سال گذشته رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمانشاه در مصاحبه‌ای مطبوعاتی اعلام کرد که ترک‌های طاق‌بستان بزودی ترمیم می‌شود.

مدیر محوطه تاریخی طاق‌بستان نیز در همان زمان در گفتگو با میراث خبر از عملیات نجات‌بخشی طاق‌بستان در آینده‌ای نه‌چندان دور خبر داده و اذعان کرده بود: پیشتر یک بار این ترک‌ها مرمت شد، اما از آنجا که مرمت‌ها اصولی نبود، بی‌فایده ماند. تنها کاری که در این عملیات انجام شد، گرفتن درز ترک‌ها بود. پس از یک سال نامه‌نگاری، بخش حفظ و احیا یک قرارداد با مشاور خود بست و بزودی عملیات نجات بخشی آن آغاز می‌شود.

مرمت، نیاز اولیه طاق‌بستان

با این‌که یک سال از این وعده‌ها می‌گذرد، هنوز دست شفابخش مرمت‌گران بر سر طاق‌بستان کشیده نشده است. اسدالله بیرانوند، رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمانشاه، علت این تأخیر را حساسیت و دشواری کار مرمت طاق‌ها می‌داند و می‌گوید: هر تصمیم غیرعملی و عجولانه، تأثیرات نامطلوبی بر جای می‌گذارد و حتی ممکن است باعث تخریب بیشتر شود. بیرانوند می‌افزاید: به سبب آن‌که محل وجود طاق‌ها از سنگ‌های رسوبی و لایه لایه است، این ترک‌ها از همان ابتدا به وجود آمده و خطر کوتاه مدتی برای طاق‌بستان ندارد، ولی این مانع از فعالیت‌های علمی و مرمتی نمی‌شود. وی به بازدید چند تیم متخصص خارجی و داخلی از طاق‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: همه بازدیدکنندگان برای مرمت به نتایج مشابهی رسیده‌اند. این پیشنهاد‌ها 28 دیماه در سازمان مرکزی شورای فنی بررسی و تصمیم نهایی اعلام خواهد شد.

وی از شروع آغاز عملیات ترمیم و ساماندهی مجموعه طاق‌بستان در سال آینده خبر می‌دهد و می‌افزاید: کار ترمیم 7 ماه به طول می‌انجامد و در این مدت بازدیدکننده‌ای در طاق‌بستان نخواهیم داشت و این یکی از عوامل نگران کننده برای مسوولان فرهنگی استان است.

سیامک خدیوی، مدیر محوطه تاریخی طاق‌بستان نیز در گفتگو با جام‌جم، اشاره‌ای به علت تأخیر مرمت طاق‌بستان ندارد و تنها از طرح جامع ساماندهی این مجموعه نام می‌برد.

وی می‌گوید: این طرح که به منظور ساماندهی و ارتقای جایگاه طاق‌بستان در حال انجام است، در چهارمین جلسه کارگروه گردشگری استان که به ریاست استاندار کرمانشاه برگزار شد، مورد بررسی قرار گرفت و پس از بررسی و اظهارنظر مدیران دستگاه‌های اجرایی عضو کارگروه گردشگری استان کلیات طرح مطالعاتی ساماندهی محوطه تاریخی طاق بستان به تصویب رسید.

سیامک خدیوی، فراهم کردن امکانات و زیرساخت‌های متناسب با موقعیت و جایگاه این منطقه نمونه گردشگری را از اهداف این طرح برمی‌شمرد و می‌افزاید: شناخت قابلیت‌ها، استعدادها و توانمندی‌های حوزه اجرای طرح از دیگر اهداف طرح جامع ساماندهی طاق‌بستان به شمار می‌رود.

خدیوی به قابلیت این مجموعه تاریخی برای ثبت در فهرست جهانی اشاره و تأکید می‌کند: این آثار، استثنایی‌ترین نقش‌برجسته‌های ادوار مختلف تاریخی ایران است؛ علاوه بر موضوعات تاریخی، ویژگی‌های هنری بسیار بالایی نیز دارد به طوری که در هیچ یک از نقش برجسته‌های دوره ساسانی دیده نمی‌شود.

وی خاطر نشان می‌کند: آثار این محوطه قطعاً ویژگی‌های لازم برای ثبت در فهرست جهانی را دارد که در این راستا، با مطالعه و تهیه مدارک و مستندات، نگاهی ویژه در طرح ساماندهی دیده شده که از اهداف مهم طرح محسوب می‌شود. خدیوی در پایان یادآور می‌شود: به منظور دوام و ماندگاری این اثر با ارزش فرهنگی در برابر آسیب‌های احتمالی، طرحی نیز در جهت قوام و حفاظت این مجموعه ارزشمند تاریخی تهیه شده که پس از بررسی و تصویب در شورای فنی میراث فرهنگی کشور به مرحله اجرا در خواهد آمد.

طاق‌بستان و دغدغه حضور در فهرست جهانی

با وجود آن‌که زمزمه‌هایی از ثبت طاق‌بستان در فهرست آثار جهانی به گوش می‌رسد، ساخت و ساز‌های غیرقانونی و دخل و تصرف‌های انجام شده طی سال‌های گذشته، احداث پل رو گذر، نامه احداث خط مونوریل در حریم این محوطه و ترک‌های ایجاد شده در طاق‌های کوچک و بزرگ طاق‌بستان، رسیدن به این مهم را دشوار می‌سازد، اما رئیس سازمان میراث فرهنگی کرمانشاه نظر دیگری دارد. اسدالله بیرانوند در خصوص ثبت آثار تاریخی طاق‌بستان در فهرست جهانی تأکید می‌کند: به طور قطع طاق‌بستان در فهرست جهانی ثبت خواهد شد.

وی زمان تحقق این مساله را در برنامه پنجم پیش‌بینی می‌کند و می‌گوید: با پشتیبانی استاندار و هماهنگی سایر دستگاه‌های دولتی همه موانع را برای ثبت جهانی طاق‌بستان از پیش روی بر خواهیم داشت.

نجات هر اثر تاریخی، تنها در مرز‌های استانی و ملی جا ندارد، بلکه برای نسل‌های آینده بشر در هر نقطه از زمین ارزشمند و قابل ستایش است. از آنجا که بخش بزرگی از گنجینه‌های نوشتاری و کتابخانه‌های این سرزمین در هجوم اقوام بیگانه نابود شده‌اند و فرهنگ شفاهی ما نیز دچار تحریف شده، آثار باقیمانده از تاریخ گذشتگان، تنها ابزار ماندگار برای دریافت هویت فرهنگی ایرانیان به شمار می‌رود. آیا حافظان و امانتداران خوبی برای آیندگان خواهیم بود ؟

طاق بستان در گذر تاریخ

محوطه تاریخی طاق بستان، در دامنه کوهی به همین نام کنار چشمه‌ای در شمال شرقی حاشیه کنونی شهر کرمانشاه جای دارد. در این محوطه ملی، آثاری از دوران ساسانی شامل سنگ نگاره اردشیر دوم و دو ایوان سنگی به نام‌های ایوان (طاق) کوچک و ایوان (طاق) بزرگ به چشم می‌خورد. ایوان کوچک در سمت چپ سنگ‌نگاره اردشیر دوم و ایوان بزرگ در سمت راست ایوان کوچک واقع شده است.

این محوطه علاوه بر سنگ نگاره‌ها و حجاری‌های دوره ساسانی و قاجار، گورستانی پارتی را نیز در ضلع غربی محوطه شامل می‌شود. طاق بستان به دلیل واقع شدن در مرکز شهر، قدمت، جذابیت و هویت شناخته شده‌ای که دارد، بیشترین جذب گردشگر را در کارنامه خود به ثبت رسانده است.

بنفشه رضایی