داستان عتیقه و فرهنگ

با وجود این، تصویب و شکل‌گیری کنوانسیون حفظ میراث ‌معنوی در سال 2003 از سوی یونسکو را باید نقطه اوج و عطفی در رقابت کشورهای مختلف جهان برای حفظ، پژوهش و معرفی میراث معنوی و فرهنگ عامه دانست ؛ نقطه اوجی که در ایران نیز جریانی از مطالعه و پژوهش در حوزه فرهنگ عامه ایجاد کرد و از آنجا که تاریخ و سرزمین کهن ایران سرشار از خرده فرهنگ‌ها و آفرینش‌های سنتی است که هریک بازتابی از هویت فرهنگی و اجتماعی مقطعی از تاریخ و منطقه‌ای از این سرزمین هستند لزوم توجه بیشتر به پژوهش و حفظ این میراث دوچندان احساس می‌شود.

در این میان و در ارتباط با روش و نوع رویکرد پژوهشی در حوزه فرهنگ عامه، توجه به چند نکته ضروری به نظر می‌رسد: نخست آن که اکثر پژوهش‌ها و رخدادهایی که در حوزه میراث معنوی و مطالعات مردم‌شناسی در ایران تا به امروز انجام شده بیشتر حاصل جستجو و کندوکاو در کتابخانه‌ها و میان نسخه‌های خطی و کهن بوده تا حاصل تماشای میدانی محققان و پژوهشگران که البته با همین وجود حداقل در کتابخانه دانشگاه تهران، صدها نسخه خطی وجود دارد که دست نخورده و بدون تصحیح و مراجعه باقی مانده‌اند.

نکته دوم که مهم‌تر می‌نماید، نگاه موزه‌ای و عتیقه‌ای به فرهنگ عامه و میراث معنوی است که سایه سنگین آن مدت‌هاست بر تمام پژوهش‌ها و پرونده‌های میراث معنوی احساس می‌شود تا آنجا که گاه آثار، اشیا و حتی آداب و رسوم و گویش‌های مختلف، سنتی و بومی ما نیز در حد کالاهای عتیقه در موزه‌ها معرفی و شناخته می‌شوند؛ در حالی که این خرده فرهنگ‌ها و آفرینش‌های سنتی می‌توانند با تبدیل شدن به یک دانش ملی (مانند طب گیاهی یا طب بومی) در کنار فرهنگ و دانش نوین، پشتوانه و سرمایه رفتاری و اجتماعی یک ملت باشند.

نکته سوم که به طور مستقیم در ادامه مبحث قبلی قرار دارد، ایجاد یک پایگاه منسجم پژوهشی برای تربیت محققان و پژوهشگران فرهنگ عامه است که لازمه آن، ورود میراث معنوی و فرهنگ عامه به عنوان یک مبحث میان رشته‌ای در علوم انسانی است که منجر به تعامل مستقیم آن با دانش‌های مدرن ‌شده، همچنین باعث می‌شود حداقل تحقیق‌ها و پژوهش‌های جدی، میدانی و مبتنی بر علوم نوین در قالب پایان نامه‌های مقاطع ارشد و دکتری در اختیار پژوهشگران و برنامه‌ریزان فرهنگی قرار گیرد.

سینا علی محمدی