رهایی ‌از ترافیک، زیر پوست شهر

ترافیک سرسام‌آور خیابان‌های تهران، جایی برای تردد روی سطح زمین باقی نگذاشته و به همین خاطر، مدیران شهری را به فکر انتقال حمل‌ و نقل به زیرزمین انداخته است. البته اولین بار نیست که برای رهایی از ترافیک، مسوولان به فکر ایجاد راه‌های زیرزمینی می‌افتند. امروزه بیشتر شهرهای بزرگ کشورهای دنیا، سیستم حمل‌ونقل خود را به زیرزمین منتقل ‌کرده‌اند و روی زمین را برای دسترسی‌های داخلی و محدود مورد استفاده قرار ‌داده‌اند. بزرگ‌ترین تونل شهری ایران نیز با توجه به این ضرورت‌ها در شرایطی گشایش می‌یابد که ترافیک سنگین منطقه از طرفی و نیاز به اتصال 2 بزرگراه چمران و نواب صفوی از سوی دیگر از مدت‌ها قبل مطرح بوده است.

پروژه تونل توحید دارای 2 رشته تونل مجاور (دوقلو) و هر رشته دارای 3 باند رفت و برگشت به طول 2136 متر است و از آنجا که کل پروژه در مدت 29 ماه از زمان عقد قرارداد می‌بایست اجرا، تکمیل و بهره‌برداری می‌شد، مدت زمان تعیین شده، یک رکورد کم‌نظیر در جهان محسوب شد. این در شرایطی است که به گفته دکتر محمدکاظم جعفری، کارشناس ارشد مدیریت پروژه، در روند حفاری، تونل گاهی با ناپایداری خاک بویژه در شمال شفت میدان توحید مواجه شد و این مساله کندی عملیات اجرا را در پی داشت. همچنین در طول مسیر حفاری به موانعی از جمله لوله‌های آب شرب، تاسیسات شهری، رشته‌های متعدد قنات، کانال‌های فاضلاب و غیره برخورد کرد که خوشبختانه، این مشکلات هم با تمهیدات لازم رفع شدند.

برای اجرای این پروژه، 6 کارگاه اصلی در نقاط مختلف و حدود 30 جبهه کاری در محل مستقر و فعال شدند و به گفته دکتر جعفری در احداث و تجهیزات مورد استفاده در تونل توحید از تکنولوژی و دانش فنی و مهندسی روز بهره گرفته شده که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: 70 عدد جت‌فن، 11 اگزوزفن برای تهویه و خروج هوای آلوده و ورود هوای تازه به تونل، ژنراتورهای اختصاصی و اضطراری برق که در صورت قطع برق تهران و شبکه سراسری به ‌صورت خودکار، برق تونل را همواره روشن نگه می‌دارد و جبران قطع برق می‌کند و تامین روشنایی استاندارد و پیش‌بینی تنظیم نور طبیعی بیرون و نور مصنوعی داخل تونل (عدم‌خیرگی)، تعبیه شبکه‌های فاضلاب و همچنین نصب بیش از 3000 شمع و بیش از 25 هزار قطعه بتنی و نصب سیستم هوشمند و محاسبه دقیق و مقاوم‌سازی‌ تونل در مواجهه با زلزله و تکان‌های تخریبی ناشی از گسل‌ها.

از ویژگی‌های خاص، مهم و منحصربه‌فرد این پروژه، باید به تلاقی تونل با خط 2و 4 مترو اشاره کرد. درواقع خطوط 2 و 4 روی سازه‌ تونل و خط 7 به موازات این سازه احداث خواهد شد تا محدوده میدان توحید، بزرگراه‌های شهید چمران و شهید نواب به همراه معابر مرتبط به عنوان یکی از شلوغ‌ترین و پرترافیک‌ترین مناطق تهران با بهره‌مندی از امکانات حمل و نقلی بیشتر نفسی بکشد و زیر بار ترافیک کمر راست کند. با آن‌که خطوط 2 و 4 از روی تونل توحید رد می‌شوند؛ اما میزان مقاومت سازه تونل به حدی مطمئن است که هیچ ‌احتمالی مبنی بر فشار آوردن به سقف و دیواره‌های تونل‌ توحید وجود نخواهد داشت، ضمن این‌که فاصله مناسب بین گالری‌های خطوط2 و 4 و سقف تونل‌توحید موجود است و خط 7 مترو هم تقریبا به موازات طول تونل توحید ساخته خواهد شد.

دستاوردی بزرگ در مدیریت ترافیک شهر

تونل توحید، نخستین بزرگراه شمال به جنوب تهران است که 2 بزرگراه شهید چمران و شهید نواب صفوی را به یکدیگر متصل خواهد کرد. با بهره‌برداری از تونل توحید، مشکل ترافیک در حدفاصل تقاطع خیابان باقرخان و بزرگراه شهید چمران و خیابان آذربایجان و بزرگراه شهید نواب صفوی رفع می‌شود که همین موضوع صرفه‌جویی در مصرف بنزین و کاهش آلودگی‌‌های هوا، صوتی و بصری را نیز به دنبال خواهد داشت.

دکتر قالیباف در گفتگو با پایگاه اطلاع‌رسانی تونل توحید، ضمن بیان این مطالب تاکید می‌کند: با افتتاح این تونل به عنوان بزرگ‌ترین پروژه‌های شهری در 30 سال گذشته، باید انتظار داشت تا متوسط سرعت تردد وسایل حمل و نقلی در این مسیر 73 درصد افزایش پیدا کند که این موضوع دستاورد بسیار بزرگی برای مدیریت ترافیک شهر است.

وی می‌افزاید: تونل شهری توحید از ایمن‌ترین پروژه‌های عمرانی کشور است و پایتخت به پروژه‌هایی مثل تونل توحید و افزایش احداث خطوط مترو برای روان‌تر شدن ترافیک بیشتر از گذشته احتیاج دارد. البته کار اجرایی این تونل به خاطر حجم بسیار بیشتر نسبت به تونل رسالت می‌توانست بیش از 120 ماه به طول بینجامد؛ ولی با جدیت دست‌اندرکاران آن، در زمان پیش‌بینی شده به بهره‌برداری می‌رسد.

نایب رئیس انجمن بین‌المللی تونل هم در گفتگو با این پایگاه با اشاره به چالش‌های مهندسی در اجرای چنین پروژه‌ای، تونل توحید را در زمره تونل‌های پیشرو و برتر شهری دنیا دانست و عبور مهندسان ایرانی از این چالش را تبریک گفت.

پروفسور واگنر می‌افزاید: وقتی درصدد مقایسه تونل توحید با تونل‌های مشابه در مناطق شهری اروپا مثل پاریس، مادرید و وین برمی‌آییم، می‌توانیم مدعی شویم که تونل توحید از جمله تونل‌های زیرزمینی پیشرو و برتر شهری دنیاست و براستی می‌توان آن را نقطه عطفی در تاریخ تونل‌سازی مدرن به حساب آورد، ضمن آن که از نظر فنی سازه تونل طوری طراحی شده که بسیار ایمن است و از نظر مهندسی به لحاظ برخورداری تونل از سیستم تهویه مناسب، دارا بودن 3 لاین مجزا و یک لاین اورژانس، از هر جهت شرایط ایمن و آسانی برای استفاده‌کنندگان تونل از شمال به جنوب و از جنوب به شمال فراهم شده است.

شریانی امن و مجهز زیر پوست تهران

بنابر دیدگاه‌های مختلف کارشناسان که در خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های مختلف اطلاع‌رسانی آمده، هنگام زلزله، تونل توحید، البته اگر مرکز زلزله در کنار این تونل باشد، در حالی ممکن است دچار مشکل شود که این زلزله با قدرت و اندازه‌ای بزرگ‌تر از تمامی ‌زلزله‌ها‌ی دنیا یعنی بیش از 5/8 ریشتر رخ دهد. براساس این اظهارنظرها در صورت بروز زلزله کوچک‌تر از این هم، توحید به نوعی نقطه امن محسوب خواهد شد، ضمن آن که شکل قرار گرفتن گسل‌ها‌ در تهران نشان می‌دهد این تونل در نزدیکی هیچ‌یک از گسل‌ها‌ی زلزله‌خیز شهر قرار نگرفته است. پس این فرضیه که اگر زلزله در نزدیکی تونل با قدرت بی‌نظیری مانند 5/8 ریشتر رخ دهد هم تا حد زیادی منتفی است.

البته دکتر جعفری با این نظرات چندان موافق نیست و می‌گوید: نمی‌توان مقاومت سازه‌ای همچون تونل توحید را براساس ریشتر بیان کرد و درواقع باید آن را با مقاومت و خیلی پارامترهای دیگر از جمله فاصله با کانون زلزله سنجید. به هر صورت در مورد تونل توحید و سازه دوقلوی آن باید گفت، هرچند ساخت چنین تونل‌ها‌یی ریسک‌پذیری و حساسیت بسیار بالایی می‌طلبد؛ اما پروژه‌ای که به این شکل تکمیل می‌شود، با توجه به شمعک و پایه‌ها‌ی بتنی از امنیت بالایی برخوردار خواهد بود و با این سطح بتن‌ریزی می‌تواند هنگام زلزله جزو مناطق امن محسوب شود.

اما در کنار مقاوم بودن توحید در برابر زلزله، یکی دیگر از ویژگی‌های فنی این تونل، هوشمند بودن آن است. درواقع کنترل زیرزمینی تونل‌ها، کار بسیار پیچیده‌ای است و برای بهینه‌‌سازی این کار، تونل توحید نیز مانند دیگر تونل‌های دنیا به سیستم‌های هوشمند تجهیز شده است. به این ترتیب با توجه به مسافتی که تونل توحید دارد و تمامی این مسیر نیز از زیر زمین عبور می‌کند، ‌باید دارای تجهیزاتی باشد تا بتوان کوچک‌ترین مشکلی را که در آن رخ می‌دهد، شناسایی و کنترل کرد. ازاین‌رو، این تونل به تجهیزات هوشمندی مجهز شده که در صورت عدم نظارت نیروی انسانی نیز احتمال وقوع حوادث در آن به حداقل برسد.

یکی از مواردی که در احداث این تونل رعایت شده، نصب تجهیزات امدادرسانی است. این تجهیزات در صورت بروز هرگونه مشکلی به افراد کمک می‌کند تا پیش از رسیدن گروه‌های امدادی به آسیب‌دیدگان یاری برسانند. همچنین در تونل سیستم اعلام خطری وجود دارد که از طریق آن می‌توان با اپراتور ارتباط برقرار کرد و مشکل را اطلاع داد.

اما به دلیل کاربرد شبانه‌روزی تونل و عدم امکان استقرار نیروهای انسانی در آن به صورت مداوم، تونل توحید به دوربین‌های حساسی مجهز شده که هرگونه تغییر مسیر، توقف خودروها، افتادن بار از روی خودروها و عبور از بین خطوط را به عنوان یک خطا ثبت کرده و تصویر آن را به مرکز کنترل ترافیک ارسال می‌کند تا اپراتورهای این مرکز بسرعت برای رفع مشکل اقدام کنند. سیستم هشداردهنده به خودروها برای ارتفاع نیز از دیگر تجهیزاتی است که در تونل نصب خواهد شد تا خودروهای با ارتفاع زیاد را به راه‌های خروجی هدایت کند.

اما یکی از مسائل مهم دیگر در بخش فنی، تهویه تونلی با این طول است که برای این منظور با نصب جت‌فن‌هایی که وظیفه خروج هوای آلوده و ورود هوای تازه را به‌عهده دارند، هوای داخل تونل همانند هوای سطح شهر خواهد شد. طول تونل در واقع 2136 متر است که با احتساب ورودی و خروجی‌ها به 3003 متر هم می‌رسد و به همین علت بزرگ‌ترین و بلندترین تونل شهری خاورمیانه شناخته می‌شود. از آنجا که این تونل، راه ورودی و خروجی دیگری ندارد، تهویه هوا مهم‌ترین و حساس‌ترین بخش مرحله بهره‌برداری است. پس انتقال هوای داخل تونل، نیازمند توجه بیشتری بوده است. به همین دلیل جت‌فن‌ها با قدرت 1130 پاسکال و svuj خروجی هوا 33 متر در ثانیه است.تونل توحید در حالی اولین روز کاری خود را شروع کرده که به گفته دکتر قالیباف، در طول تاریخ بلدیه شهر تهران یعنی 90 سال قبل پروژه‌ای بی‌نظیر محسوب می‌شود که با هیچ پروژه شهری دیگری قابل قیاس نیست.

بهاره صفوی