روبان قرمز در محاصره خطوط قرمز

در هر دقیقه ایدز جان 5 نفر را گرفته و هر روز بالغ بر ‌8 هزار نفر به صف مبتلایان قبلی اضافه می‌شوند. سال گذشته ‌3 میلیون نفر دیگر در جهان به ویروس اچ‌آی‌وی آلوده شدند و در حال حاضر ایدز چهارمین عامل مرگ در جهان به حساب می‌آید.

ایدز خطری بالقوه است که اگر از آن غفلت شود می‌تواند آینده هر کشوری را با مشکلات جدی مواجه ‌کند و تمام دستاوردهای بهداشتی درمانی آن کشور را در مدتی کوتاه بر باد دهد. برای جلوگیری از این اتفاق در تمام دنیا برای کنترل این بیماری دستگاه‌های مختلف با همکاری بین بخشی مشارکت می‌کنند.

سال 1981 میلادی (خرداد سال‌1360) برای اولین بار پزشکان بیماری جدیدی را کشف کردند که به خاطر مجموعه علائم ناشناخته، ‌آن را نشانه‌های نقص ایمنی اکتسابی یا به طور مخفف ایدز نام‌گذاری کردند. ایدز برای اولین بار در آسیا به سال 1990 در تایلند مشاهده شد. براساس آمارها تا آغاز قرن 21، کشورهای چین و هند به ترتیب با 500 هزار و 3 میلیون و 700 هزار مبتلا در رتبه‌های اول ابتلا به ایدز در آسیا قرار داشته‌اند. تخمین‌ها حاکی از آن است که تا سال 2010 شمار مبتلایان به ایدز در هند به 20 تا 25 میلیون نفر، در چین به 10 تا 15 میلیون نفر و در روسیه به 8 تا 10 میلیون نفر می‌رسد.

کشورهای منطقه خاورمیانه به لحاظ درصد ابتلا به ایدز به 3 بخش ابتلای زیر یک درصد، ابتلای یک تا 5 درصد و ابتلای بالای 5 درصد تقسیم شده‌اند و ایران نیز به لحاظ شمار مبتلایان در میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر در بخش میانی و متمرکز قرار می‌گیرد.

اولین مورد ابتلا به ایدز در ایران به سال 1366 در یک کودک مبتلا به هموفیلی که از طریق خون آلوده به ایدز مبتلا شده بود، مشاهده شد.

نگاهی به ایران

تا سال 1368، 86 مورد مبتلا به عفونت اچ‌آی‌وی و ایدز در کشور شناخته شده بود. در سال 1372 این رقم به 296 رسید (تقریبا 5/3 برابرشد.) سال 1375، عدد 594 برای این موضوع اعلام شد. در سال 1378 این میزان به 2176 نفر رسید. در سال 1381 به طور رسمی 5332 نفر مبتلا اعلام شد (24 درصد افزایش نسبت به سال قبل) و در تیر سال 83، این رقم به 7هزار و 108 مورد رسید. در آذر ماه سال 1384 آمار مبتلایان 12هزار و 557 نفر اعلام شد و تا اول فروردین سال 1385 تعداد 13040 نفر بیمار مبتلا به ایدز ثبت شدند. در مهر 86 نیز آمار 16 هزار و 90 نفر اعلام شد. این آمار در مهرماه سال 1387به 18 هزار و 320 نفر رسید. براساس آخرین آمار وزارت بهداشت و درمان تا اول مهر 88 در مجموع 20 هزار و 130 نفر مبتلا به ایدز و افرادی که ویروس این بیماری وارد بدنشان شده است، در کشور شناسایی شده‌اند که از این تعداد تاکنون 2097 نفر مبتلا به ایدز شناسایی شده و 3 هزار و 409 نفر نیز فوت کرده‌اند.

علل ابتلا به اچ‌آی‌وی در بین کل مواردی که از سال 1365 تاکنون در کشور به ثبت رسیده‌اند به ترتیب، تزریق با وسایل مشترک در مصرف‌کنندگان مواد (8/69 درصد)، رابطه جنسی (5/8 درصد)، دریافت خون و فرآورده‌های خونی (2/1 درصد) و انتقال از مادر به کودک (6/0 درصد) بوده است. راه انتقال در 9/19 درصد از این گروه نامشخص مانده است.

در مقایسه این آمار با مواردی که ابتلای آنان در سال 1387 گزارش شده است، اعتیاد تزریقی 6/76 درصد، رابطه جنسی 3/13 درصد، انتقال از مادر مبتلا به کودک 8/0 درصد را تشکیل داده است. در 3/9 درصد از موارد شناسایی شده در این سال، راه انتقال نامشخص بوده و هیچ مورد جدید ابتلا از راه خون و فرآورده‌های خونی گزارش نشده است. بر اساس این آمار 93 درصد از مجموع مبتلایان به HIV/AIDS در کشور را مردان و 7 درصد را نیز زنان تشکیل می‌دهند.

2 آمار رسمی

بسیاری از کارشناسان، آمار مبتلایان به ایدز را بالاتر از ارقام اعلام شده می‌دانند. گاهی نیز ارقام بالاتر توسط مراجع رسمی اعلام می‌شود. بر اساس آمارهای رسمی وزارت بهداشت، تعداد مبتلایان به ایدز در ایران 20 هزار اعلام شده، اما در صحبت‌ها رقم غیررسمی 83 هزار نفر مطرح است. گاهی این 2 عدد شائبه نوعی پنهانکاری را نشان می‌دهد در حالی‌که هیچ تفاوتی در آمارها وجود ندارد. آمارهای رسمی که ارائه می‌شود افراد شناسایی شده‌اند که آزمایش شده و بیماری آنها به یقین رسیده است. در این میان تعدادی هستند که تست مثبت نمی‌شوند و ممکن است 6 ماه طول بکشد؛ اما برآورد تعداد مبتلایان در تمام جوامع بر مبنای گروه‌های پرخطر است. بر اساس الگوی نرم‌افزار مطالعاتی پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی به کشورها، شمار آلوده‌شدگان به ویروس ایدز در ایران 83 هزار نفر برآورد شده است.

رسانه‌ها و ایدز

ایدزدر ایران سال‌ها در بایکوت کامل خبری از سوی رسانه‌ها قرار داشت. این در حالی است که رسانه‌ها می‌توانند نقشی بسیار مهم در مبارزه علیه ایدز داشته باشند. رسانه‌ها می‌توانند با شنوندگان و بینندگان خود با زبانی که برایشان قابل درک باشد، صحبت کنند. آنها می‌توانند بردولت‌ها فشار آورند تا بیماری را جدی بگیرد و اطلاعاتی را که برای حفظ مردم نیاز است، در اختیارشان قرار دهد.

خوشبختانه در سال‌های اخیر این رویکردها عوض شده‌اند. تنها در عرض یک سال، بیش از 60 برنامه رادیو و تلویزیونی با موضوع ایدز و ویروس آن تهیه شده است. برنامه‌ها و پیام‌های کوتاه برای تلویزیون، وب‌سایت سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، همچنین برنامه‌هایی شامل پیام‌های انسان‌دوستانه برای پخش در رادیو و دوره آموزشی مقابله با ا‌یدز و ویروس آن برای رسانه‌های جمعی آماده شده است.

اما هنوز هم این اقدامات کافی نیست. بد نیست، بدانید در کشور هندوستان از هر 50 بیلبورد موجود در هند 45 عدد به بیماری ایدز اختصاص یافته است.

سالی یک روز

سال 1988 در نشستی در شهر لندن، سران و وزیران بهداشت 140 کشور جهان گرد هم آمدند و به اتفاق آرا، اول دسامبر (یازدهم آذر) را به نام روز جهانی ایدز نامگذاری کردند. نامگذاری این روز فرصتی را برای دولت‌ها فراهم کرد تا برنامه‌های خود را برای مبارزه با ایدز اعلام کنند؛ البته این برنامه‌ها تنها مربوط به دولت‌ها نیست، بلکه تمامی موسسات غیردولتی و سازمان‌های محلی نیز می‌توانند در این حرکت مهم شرکت کنند و علیه این بیماری به مبارزه بپردازند. از آن ‌زمان تاکنون هرساله یک موضوع برای محوریت فعالیت‌ها انتخاب می‌شود.

اهمیت روز جهانی ایدز در این است که به عموم مردم یاد‌آور می‌شویم که اچ‌آی‌وی از بین نرفته و هنوز کارهای زیادی است که باید انجام شود.

در سال 1998 شعار روز جهانی مبارزه با ایدز ارتباط بود. این شعار در سال 1998 جوانان، در سال 1990 زنان و ایدز در سال 1991 تشریک مصائب، در سال 1992 تعهد اجتماعی، در سال 1993 زمان عمل فرا رسیده، در سال 1994 ایدز و خانواده، در سال 1995 حقوق مشترک، مسوولیت‌های مشترک، در سال 1996 یک جهان، یک امید، در سال 1997 کودکان در جهانی با ایدز، در سال 1998 تلاش برای تغییر: فعالیت جهانی ایدز در ارتباط با جوانان، در سال 1999 گوش دادن، آموختن، زندگی کردن، در سال 2000 ایدز، مردان تفاوت به وجود می‌آورند، در سال 2001 من مراقبم، توچطور؟ در سال 2002 بدنامی و تبعیض، در سال 2003 بدنامی و تبعیض، در سال 2004 ایدز زنان و دختران، در سال 2005 هم پیمان در برابر گسترش ایدز، در سال 2006 در برابر گسترش ایدز پیشگام شو (پاسخگویی)، در سال 2007 در برابر گسترش ایدز پیشگام شو، در سال 2008 پیشگامی، توانمندسازی و تحقق بخشی و امسال نیز روز جهانی ایدز با موضوع حقوق بشر و دسترسی جهانی نامیده شده است.

مداوم و پیوسته بودن برنامه‌ها و اطلاع‌رسانی ایدز امری ضروری است، اما متاسفانه در کشور ما هر سال در روز جهانی ایدز سر و صدایی در این باره تا حد زیادی کلیشه‌ای شده است. به نظر می‌رسد لازم است برای اطلاع‌رسانی بیشتر، تحول جدی و محکم در حوزه رسانه اتفاق بیفتد تا جنبش آموزش و اطلاع‌رسانی ایدز به نحوی مطلوب پیش رود.

از طرف دیگر، مسوولان و دست‌اندرکاران آموزش باید برای پاک کردن اطلاعات نادرست مردم از ایدز اقدام کنند. این در حالی است که در روز جهانی ایدز، حتی از زبان برخی مسوولان درخصوص این بیماری تعارف می‌شنویم نه مساله‌یابی واقعی و اطلاع‌رسانی صحیح.

از انکار تا مبارزه

در دهه 60 که اولین موارد بیماری ایدز گزارش شد برخوردها در خصوص این بیماری بسیار منفی بود به نحوی که پس از گذشت 20 سال هنوز هم مبتلایان جرات نمی‌کنند بیماری خود را عنوان کنند. دکتر مرندی که در آن هنگام وزیر بهداشت بود در این خصوص می‌گوید: بیماری ایدز از آمریکا آغاز شد. در آن سال‌ها مقالات مرتبط با این بیماری را در مجلات تایم و نیوزویک مطالعه و احساس خطر می‌کردم. به همین دلیل در جلسه علنی هیات دولت ماجرا را عمومی کردم.

او می‌افزاید: در جلسه دولت پیشنهاد کردم آمار دقیق مبتلایان به تمام بیماری‌ها را در کشور با ذکر مشخصات به سازمان بهداشت جهانی اعلام کنیم. مرندی می‌گوید: اما این پیشنهاد در هیات دولت تایید نشد. دلیل هم مشخص بود. کشور در شرایط خاصی قرار داشت، آمریکا در حال نزاع با ایران بود و هیات دولت معتقد بود با استفاده از این بیماری و گسترش ابعاد آن می‌توان در مقابل ایالات متحده ایستاد.

این تصمیم دولت سبب شد برخورد تند با این بیماری ادامه پیدا کند و مطبوعات کشور هم به تبعیت از دولت همین راه را ادامه دهند.

دکتر مرندی ادامه می‌دهد: چون در جامعه کلمه‌ای درباره این بیماری، روش‌های ابتلا و مقابله با آن گفته نشده بود، مسافرانی که به خارج از کشور سفر و زندانیانی که دوره محکومیت خود را سپری می‌کردند، در روابط پرخطر خود و استفاده از سرنگ‌های دست ساز و مشترک افراط می‌کردند و به ویروس ایدز مبتلا می‌شدند. وزیر سابق بهداشت می‌افزاید: بعلاوه این‌که همسران مسافران و زندانیان هم بلافاصله پس از هم بستری به این بیماری آلوده می‌شدند و ننگی، گریبان شان را می‌گرفت که نتایج دردناک روحی روانی به همراه داشت. به دلیل آن که تبعات و ضربات روحی روانی در طول زمان نمایان می‌شد، در آن برهه خاص عوارضی بروز نکرد. پس از گذشت سال‌ها در دوران ریاست جمهوری هاشمی، دکتر مرندی که برای بار دوم وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شده بود ماجرا را مجدد مطرح کرد. وی در این خصوص می‌گوید موضوع ابتدا دوباره با مخالفت شخص رئیس‌جمهور و شورای امنیت ملی مواجه شد، اما وقتی اتفاقات گذشته ازجمله مسافران از فرنگ بازگشته و زندانیان بیان شد با برخورد بسیار مناسبی مواجه شدیم و آمار دقیق مبتلایان به بیماری‌ها ازجمله ایدز را به سازمان بهداشت جهانی اعلام کردیم که تبعات بسیار مثبتی برای کشور داشت. در این زمان بود که نگاه جدیدی به بیماری ایدز شد.

علی اخوان بهبهانی