وقتی تلویزیون سریال مناسبتی کمتر پخش می‌کند

ا‌سماعیل عفیفه یکی از تهیه‌کنندگان موفق تلویزیون است که سال 72 با تهیه سریال «همسایه‌ها» به کارگردانی حسن فتحی به نوعی کارهای مناسبتی ماه رمضان را کلید زده است و بعد از آن هم با تولید 3 سریال «رسم عاشقی»، «میوه ممنوعه» و «مامور بدرقه» به ترتیب در‌سال‌های 83، 86 و 87 پرکارترین تهیه‌کننده در این زمینه به شمار می‌آید، او با توضیح این که کم شدن کارها ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد، می‌گوید: خود تلویزیون دلیل کم شدن سریال‌های نمایشی را تراکم برنامه‌های بعد از افطار و درخواست بینندگان برای پرداختن به امور عبادی اعلام کرد که در نوع خودش توضیح قانع‌کننده‌ای است، اما چیزی که قبل از کم یا زیاد بودن سریال‌ها برای من مهم است، کیفیت کارهاست.

برای همین حتی اگر 2 سریال با کیفیت خوب و بالا برای این ماه تولید و پخش شود، کفایت می‌کند. معمولا در سال‌های قبل هم از بین 4 سریالی که پخش می‌شد، 2 تا کیفیت بهتری داشت و مخاطب بیشتری را هم به خودش جلب می‌کرد.

او یکی از دلایل بالا رفتن تعداد سریال‌ها در سال‌های قبل را بالا بردن سطح کیفی آنها عنوان و اضافه می‌کند: شاید یکی از دلایل تولید زیاد کارها در سال‌های قبل این بود که برای کسی قابل تشخیص نبود که کدام سریال‌ها موفق‌تر خواهند بود. بنابراین بالا بردن کمیت باعث می‌شد 2 تا از سریال‌ها خود به خود در موقعیت بالاتری نسبت به رقبا قرار بگیرد، ولی گذشته از این حرف‌ها واقعا 4 سریال خیلی زیاد بود و قرار نیست بعد از افطار مردم همه وقتشان را پای تلویزیون بگذرانند.

جواد افشار، کارگردانی است که سال 85 سریال مناسبتی «روز رفتن» را برای ماه رمضان ساخت، اما شبکه تهران به دلیل ازدحام سریال‌های تولیدی تصمیم گرفت «بوی خوش زندگی» ساخته علی شاه‌حاتمی را روی آنتن بفرستد و پخش آن را به بعد از ماه رمضان موکول کرد. این کارگردان هم با کم شدن سریال‌ها موافق است: روالی که در سال‌های اخیر جا افتاد، خیلی خوب نبود و باعث می‌شد 4 شبکه در یک بازه زمانی یکماهه با پخش 4 سریال که از نظر امکانات و تولید شرایط نابرابری دارند، رقابت ناعادلانه‌ای با هم داشته باشند. در صورتی که اساسا چون این رقابت در بخش خصوصی نیست، کاملا بی‌معناست.

او با اشاره به یکی از نکاتی که خواسته یا ناخواسته به این رقابت ناعادلانه دامن می‌زند، می‌گوید: ساعت پخش کار، خیلی مهم است و مسلما کاری که بلافاصله بعد افطار روی آنتن برود، بهتر دیده می‌شود.

افشار اضافه می‌کند: نردبام آسمان از نظر موضوعی هیچ ربطی با حال و هوای رمضان ندارد و می‌توانست در هر موقعیت و شرایط دیگری هم پخش شود. با این حال همین که تاریخی است، موضوع و حال و هوای متفاوتی با بقیه کارها دارد و همین نقطه مثبتی برایش محسوب می‌شود.

او هم مثل عفیفه پخش 2 سریال را در این ایام کافی می‌داند و با تاکید ضمنی بر کیفی شدن کارها پیشنهاد جدیدی را مطرح می‌کند: بهترین روش این است که فقط 2 شبکه برای تولید سریال در هر مناسبتی مامور شوند و در مناسبت‌های مختلف یک در میان سریال بسازند. مثلا 2 شبکه برای ماه رمضان کار کنند و در مناسبت محرم کاری نداشته باشند تا بتوانند بهتر و دقیق‌تر به مناسبت بعدی مثلا نوروز بپردازند. این فرصت بیشتر، خود به خود شرایط را برای رقابت آنها در تولید کار کیفی فراهم می‌کند.

جواد افشار با یادآوری این که سریال‌ها با هزینه بیت‌المال تولید می‌شوند، ادامه می‌دهد: مردم لزوما نمی‌توانند همه این 4 سریال را ببینند. حتی اگر بتوانند این کار را هم بکنند، به خیلی از کارهای دیگرشان در این ماه بویژه عبادت نمی‌رسند.

تاکید عفیفه هم برنامه‌ریزی درازمدت برای تولید کارهایی کیفی‌تر است، به نحوی که مردم با تماشای آنها به همان لذتی برسند که قرار است فرضا با دیدن 4 سریال به‌ آن دست پیدا کنند: لازمه این کار گزینش و انتخاب دقیق عوامل و تیم تولید کار است تا یک اطمینان حداقلی نسبت به نتیجه نهایی کار وجود داشته باشد و همه چیز بر اساس سعی و خطا جلو نرود. هر تیم تولیدی برای هر کاری مناسب نیست؛ بخصوص در مورد کارهای مناسبتی که حساسیت بیشتری دارند.

قطع سریال‌های روتین

یکی از اتفاقاتی که با شروع پخش سریال‌های رمضانی افتاد، توقف پخش سریال‌های روتینی مثل «شمس‌العماره» و «مسافران» تا بعد از ماه رمضان و پایان سریال‌هایی بود که در این ایام روی آنتن هستند، اتفاقی که قبل از این هم به مناسبت‌های مختلف افتاده، ولی بد نیست که در این مجال کوتاه با دقت بیشتری به‌ آن بپردازیم. یکی از مواردی که این حرکت را با چالش روبه‌رو می‌کند، این است که روال پخش هر شب یا یک شب در میان سریال‌ها یکی دو سالی است که شروع شده و مهم‌ترین هدفش هم ارتباط عمیق‌تر و جلب بیشتر بیننده‌ها بود؛ اما این حرکت به نوعی آن هدف اصلی را زیر سوال می‌برد.

اسماعیل عفیفه به عنوان یکی از علاقه‌مندان «مسافران»، آن را کار ارزشمند و مفرح ارزیابی می‌کند و به عنوان دلیل مخالفتش با این اتفاق، به تجربه‌ای درباره یکی از سریال‌های خودش اشاره می‌کند: پخش سریال «خانه‌ای در تاریکی» با نوروز و فوتبال جام ملت‌های اروپا همزمان شد و 6 هفته پخش نشد. خب معلوم است که بعد این اتفاق دیگر بیننده رغبت چندانی به دیدن ادامه سریال ندارد. این کار علاوه بر این که به کار لطمه می‌زند و همه تلاش‌های گروه تولید را از بین می‌برد و ارتباط مردم با کاری که با آن مانوس شده بودند را قطع می‌کند به آنتن هم ضربه می‌زند . دوباره عوامل باید زحمت بکشند و تازه شاید به این نقطه برسد یا نرسد.

او اضافه می‌کند: باید برنامه‌ریزی ویژه‌ای برای مناسبت‌ها داشته باشیم.

اولین قدم برای این کار این است که برای تولیدات خودمان ارزش قائل شویم و بیننده را به وقت‌شناسی عادت بدهیم، وگرنه بیننده هم بعد از مدتی نسبت به حاصل کار ما بی‌تفاوت می‌شود. یکی از مهم‌ترین دلایلی که بعضی از کارها بیننده‌اش را از دست می‌دهد بی‌نظمی در پخش آنهاست.

جواد افشار هم با قطع سریال‌های روتین و عادی هنگام برخورد زمانی با مناسبت‌ها مخالف است: با این کار بیننده تازه بعد از پایان یک مناسبت مثلا رمضان که زمان نسبتا طولانی‌ای است و دیدن چند سریال مختلف و دنبال کردن ماجراهای آنها تازه مجبور است به فضای کارهای قبلی برگردد و رشته ارتباطی را که گسسته شده برقرار کند و این کار ساده‌ای نیست.

او هم مثل عفیفه بر زمانبندی درست‌تر و دقیق برای تولید و پخش تاکید می‌کند و از سریال خودش «روزهای زیبا» که در حال پخش از شبکه تهران است، مثال می‌زند: مثلا شبکه 3 هر بار سریال پرطرفداری مثل جومونگ را هر وقت که دلش می‌خواهد پخش می‌کند، بدون این که در نظر بگیرد با این کار هربار یکی از برنامه‌های شبکه‌های دیگر را لانسه می‌کند. اتفاقا چند هفته‌ای است که ساعت پخش این سریال با «روزهای زیبا» یکی می‌شود و باعث می‌شود ما درصد زیادی از مخاطبمان را از دست بدهیم. مگر روی کاری مثل سریال ما چقدر سرمایه‌گذاری شده که توان رقابت با یک سریال بین‌المللی را هم داشته باشد؟ تازه باید در نظر گرفت که این رقابت غیرمنصفانه بین یک کار تولیدی با یک کار وارداتی، ارزش‌های فرهنگی کار داخلی را خنثی می‌کند و اجازه نمی‌دهد آن تاثیری را که باید داشته باشد، بگذارد.

جابر تواضعی