حسادت‌های کودکانه

نوع، میزان و شدت حسادت به زمان، مکان و سن و جنس کودک بستگی دارد. حسادت واکنش کودک نسبت به از دست دادن محبت یا توجه والدین و نزدیکان است که به صورت رفتارهای مزاحم بروز می‌کند. این واکنش می‌تواند به صورت ابراز خشم یا ترسی باشد که از احساس حقارت و محرومیت یا حتی اضطراب منشأ گرفته است. این حس در کودک که با رقابت و چشم و هم‌چشمی توام است ‌ به ناسازگاری کودک با محیط می‌انجامد و آثار مخرب فراوانی از لحاظ روحی روانی از جمله اندوه و نگرانی یا حتی استرس و تشویش در او یجاد می‌نماید. حسادت در کودکان تقریبا از 19 ماهگی آغاز می‌شود و در3 سالگی به اوج خود می‌رسد و حدودا در 8‌سالگی کاهش می‌یابد و نیز از لحاظ جنسیت در دختران بیشتر از پسران و در کودکان اول خانواده بیشتر شایع است یکی از هدف های بچه‌ها از حسادت ورزیدن جلب توجه اطرافیان و خصوصا مادر و منحصر نمودن علاقه و محبت او نسبت به خویشتن است.

پیامدهای حسادت عبارتند از:

پرخاشگری، گاز گرفتن، ناخن جویدن، شب ادراری، انگشت مکیدن، کتک زدن رقیب، آزاررساندن، بدخلقی، مخالفت کردن، شکایت کردن، نادیده گرفتن حقوق دیگران و همه چیز را در انحصار خود درآوردن، خرابکاری، گوشه‌گیری، دروغگویی، شکستن اشیا، قهر کردن، رقابت‌های افراطی، انتقامجویی و عصبانیت، تنفر و احساس خودکم‌بینی. اضطراب و خودخوری و تاثر و اندوه، لجاجت، تمارض، امتناع از غذاخوردن، خودخواهی، کم‌حوصلگی، احساس نگرانی مداوم و مستمر، بهانه‌جویی، احساس ناامنی،‌ لکنت زبان، عدم پایبندی به مبانی اخلاقی، بدبینی به اطرافیان و توسل به رفتارهای ضداجتماعی و غیرمبادی آداب برای جلب توجه دیگران.

شیوه‌های برخورد والدین

برای جلوگیری از ظهور و رشد حسادت در کودکی، لازم است والدین توجه داشته باشند که کودک را به دلیل حسادت مورد ملامت و سرزنش قرار ندهند، بلکه با برخوردهای حساب‌شده، در حذف علت‌های آن گام‌های موثری بردارند. والدین می‌توانند با خودداری از تنبیه و کنار کشیدن ظاهری خود رفتار او را نادیده بگیرند و احساس ارزشمندی، شخصیت و محبوبیت را در او تقویت کنند.

به عنوان مثال برای کاهش حسادت کودک نسبت به نوزاد می‌توان پیش از تولد کودک را از ورود وی آگاه ساخت و اثرات مثبت برادر و خواهر داشتن و اثرات منفی تنهایی را برایش بیان کرد.

اهمیت دادن به کودک و نظرخواهی از او این احساس را در کودک به وجود می‌آ‌ورد که هنوز برای خانواده‌اش عزیز و محترم است و احساس بزرگی می‌کند.

پس از تولد نوزاد نیز در طول روز مدتی را با کودک بزرگ‌تر سپری نمایید و او را مورد مهر و نوازش قرار دهید و بدین ترتیب به کودک نشان دهید که جایگاه وی نزد شما محفوظ می‌باشد. او را در فعالیت‌های مربوط به شیرخوار شرکت دهید تا احساس طرد شدن نکند. در مورد کودکان کوچک‌تر نیز می‌توان شیئی را از طرف نوزاد به او هدیه داد تا محبت او نسبت به نوزاد جلب شود. او را در نگهداری و انجام کارهای نوزاد سهیم کنید تا حس مسوولیت او را نسبت به برادر یا خواهر کوچک‌ترش برانگیزید. رفتارهای مناسب کودک را تشویق کنید، مثلا بگویید از این‌که در عوض کردن لباس کوچولو به من کمک کردی متشکرم، تو خیلی خوب کمک می‌کنی.

به او یاد دهید چگونه نوزاد را بغل کند و در طول روز به او اجازه دهید نوزاد را در آغوش بگیرد. واکنش‌های نوزاد را برایش توصیف کنید. مثلا بگویید: او دوست دارد تو به آرامی با او رفتار کنی. این توضیحات موجب بهتر شدن روابط بین آنان و لذت بردن از وجود یکدیگر خواهد شد.

اگر والدین در برخورد با کودک، ‌واکنش‌های حسادت‌‌آمیز وی را تشدید کنند و او را به شدت خشمگین سازند، تاثیرات منفی زیادی را در او ایجاد خواهند کرد. علاوه بر پدر و مادر، خانواده و اطرافیان نیز باید رعایت برخورد با کودک را در نظر داشته باشند، حتی لازم است زمانی که خانواده و بستگان شما فرزند جدید را ملاقات می‌کنند به آنها یادآوری کنید که به کودک بزرگ‌تر نیز توجه داشته باشند.

اگر والدین انتظار داشته باشند که او هنگام حسادت هیچ واکنشی نشان ندهد و هیجان درونی خود را نادیده بگیرد، در این صورت بتدریج و به طور طبیعی ممکن است شیوه‌های دفاعی نامطلوبی برای مقابله با این موقعیت‌ها در او شکل گیرد.

بهترین راه از بین بردن زمینه‌ حسادت در کودکان، به‌کارگیری عدالت در بین فرزندان و توجه و محبت به همه آنهاست. همچنین با پنهان نمودن برتری و برجستگی یکی از فرزندان نسبت به دیگری، می‌توان جلوی حسادت آنها را گرفت.

مقایسه توانایی‌های فرزندان با یکدیگر و بیان برتری‌های یکی نسبت به دیگری این حس را در آنها تقویت نموده و اثرات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت. چون کودک بیشتر وقت خود را با مادر می‌گذراند، پس از ورود نوزاد، بیشتر بر سر جلب توجه مادر حسادت می‌ورزد. در چنین شرایطی مادر باید به کودک بزرگ‌تر بفهماند که او نیز همچنان مورد علاقه و محبت خانواده است.

کودک 2 ساله را باید عادت داد که تنها بخوابد و بازی کند تا این که کمتر با مادر تماس داشته باشد و از محبت‌های مادر نسبت به نوزاد ناراحت نشود.

مادر باید به کودک نشان دهد که در مواظبت و محبت به نوزاد با هم شریکند. مادرانی که برای کودک قصه می‌گویند و نوزاد را نیز نوازش می‌کنند به نحو قابل ملاحظه‌ای مانع بروز حسادت آنان می‌شوند.

در محبتی که به کودک می‌شود باید شرایطی را مراعات نمود. از جمله:

الف) محبت به کودک باید راستین باشد زیرا کودکان محبت‌های تصنعی و ساختگی را خوب درک می‌کنند و از آن متنفرند. ممکن است کودک حقیقت این مساله را خوب بفهمد ولی هرگز به زبان نیاورد.

ب) محبت باید به‌گونه‌ای باشد که کودک مزه آن را بچشد و این امر زمانی امکان‌پذیر است که ما عملا محبت خود را به او نشان دهیم. بدین سان فقط دوست داشتن کودک در دل و علاقه‌مندی قلبی به او کافی نیست. او باید نشانه‌های محبت ما را ببیند و آنچه را که در درون ما هست آشکارا حس کند.

این کار معمولا از راه تغذیه، مراقبت‌ها و توجهات امکان‌پذیر است.

تحسین‌ها، تشویق‌ها، همبازی شدن با آنها و... جلوه‌هایی از ابراز محبت و علاقه به کودک هستند.

ج) محبت به کودک نباید بستگی به موقعیت او داشته باشد.

به عبارت دیگر نباید به طفل ابراز محبت کرد از آن بابت که او زیباست، چشم و موی قشنگی دارد، رشدش خوب است و یا در منزل کارهای خوشایند انجام می‌دهد و... این جنبه‌ها زمینه را برای محبت بیشتر فراهم می‌‌آورند ولی نباید به عنوان ملاک محبت مورد استفاده قرار گیرند.

د) محبت والدین نسبت به کودکان در حضورشان باید یکسان باشد زیرا تبعیض در محبت نسبت به یکی از کودکان باعث رنجش کودکان دیگر و برانگیختن حس حسادت در آنها می‌شود.

ه) پدر و مادر نباید محبت و مهر کودک را به تنهایی در انحصار خود درآورند بلکه باید راه را باز گذارند تا کودک بتواند دیگران را نیز دوست بدارد و این امر در ایجاد روحیه تعامل و تفاهم با دیگران، در کودک بسیار تاثیرگذار خواهد بود

و) نوع محبت در سنین مختلف متفاوت است. در 6 سال اول زندگی غالبا تکیه کودک بر لذات حسی است ولی در 6 سال دوم توجه به لباس او، پذیرش دوستانش و حفظ شخصیتش در جلوی دیگران بیشتر مطرح است. سعی کنید تفاوت ابراز احساسات خود نسبت به کودک و نوزاد تازه‌وارد را به وی بفهمانید. زمانی را در طول روز به کودک اختصاص دهید و حتی سعی کنید چند دقیقه با او تنها باشید، احساس خود را به کودک نشان دهید و به او بگویید که دوستش دارید تا او نیز احساسات خود را برای شما بیان کند.

کودک بایستی بفهمد که آسیب رساندن به نوزاد پذیرفتنی نیست و با انضباط خاصی با او برخورد خواهد شد. در صورتی که با رعایت نکات گفته شده همچنان با کودک خود درباره فرزند جدید مشکل دارید، بهتر است از مشاوران روا‌نپزشک و یا روان‌شناس کودک بهره بگیرید.حرف آخر این که توجه به احساسات و عواطف دوران کودکی و چگونگی هدایت و پیشبرد آنها به طریقی صحیح و اصولی اساس زندگی آینده و روابط عاطفی، اجتماعی و حتی کاری کودک را رقم خواهد زد. پس بکوشیم تا با انتخاب شیوه‌های صحیح مسیر زندگی آینده کودکان را به بهترین نحو به سرانجام برسانیم.

نسیما عرب

منابع:socieal psychology.com

FamilyChild development