غایب بزرگ نقش جهان

کافی است سوار یک خودروی عمومی شوید تا راننده خوش‌بیان آن فهرستی از همه اماکنی را که ندیده‌اید، جلوی نظرتان بیاورد.

اصفهان از معدود شهرهایی است که در گذار اتفاقات تاریخی ترکیب اصیل خود را تا حدی حفظ کرده است.

این از حسن سیاستگذاری‌ها یا ترس از یونسکو و دیگر نهادهای حافظ میراث فرهنگی است یا چیز دیگر؟

نمی‌توان قضاوت کرد، ولی هنوز می‌توان بر ایوان عالی قاپو تا دوردست‌های این شهر را بدون وجود آسمانخراش‌های نخراشیده ملاحظه کرد.

شاید به همین دلیل اصفهانی‌ها در هر جای شهر و حتی خارج از آن هم به هویت و اصالت شهر خودشان افتخار می‌کنند.

این احساس تعلق باعث شده است هنوز هم این شهر و استان به عنوان مهد دانش و فناوری و قطب کشاورزی و صنعت و تجارت و توریسم به مکانی پراشتغال و کم‌فقر و توسعه یافته تبدیل شود.

اهمیت فرهنگی و ملی اصفهان: اصفهان نگارخانه فرهنگی ایران زمین تلقی می‌شود. این شهر شاخص‌ترین محصول تمدن شیعی ایرانی و تابلوی به ثمر رسیدن تعالیم اهل بیتع در چارچوب تمدن درخشان مردم این سامان است.

از سویی، مشخصات دوره صفوی در تاریخ ما شاخصی برای شکل‌گیری هویت واحد ملی است.

در واقع دولت صفوی پس از مدت‌ها با ایجاد وحدت میان حکومت‌های محلی ایجاد شده پس از هجوم مغول و تیموریان مفهومی به نام ملت ایران را بازسازی کرد.

از این بابت اصفهان یادگار دورانی است که در آن اقتدار ایرانی در سایه ولایت اهل بیت بازسازی و نوسازی شد.

گشت و‌گذاری در داشته‌ها و نداشته‌های یک مکان تاریخی: از آنچه در اهمیت شهر تاریخی و میراث فرهنگی اصفهان بیان شد ناگفته پیداست که آثار موجود اصفهان نمایشی از همه علایق و فرهنگ‌ها و ویژگی‌های مشترک ایرانیان از بندر گمبرون (بندر عباس) تا جلفای آذربایجان و نتیجه تلاش‌های هنری و فرهنگی همه اقوام ایرانی است که به دست ما رسیده است و نه‌تنها متعلق به سامان سپاهان، بلکه تماشاخانه هنر کهن و سنتی ایران زمین است.

اما در بازدید از این شگفتخانه آیا می‌توان انتظار داشت که در کنار به رخ کشیدن تاریخ و تمدن ایران زمین در دوره صفوی، تاریخ و تمدن امروز ما و اصفهان نیز جلوه‌ای در این شهر و غرفه‌ای در این نگارخانه دارد؟

کمی چرخیدن و نگاه کردن کافی است که دست خالی خودمان را در این عرصه ببینیم.

مظاهر فرهنگی، غایب میراث فرهنگی: میدان امام خمینیره یا نقش‌جهان، قلب تپنده میراث فرهنگی اصفهان است که مجموعه کامل و جامعی از یادگاران دوره صفوی را در خود جای داده است.

نکته جالبی که بسیاری از گردشگران از آن تعجب می‌کنند نیز شاید این باشد که با همه حساسیت‌های نگهداری میراث کهن، زندگی شهری با تمام ابعاد وجودیش در این میدان ادامه دارد.

ماشین‌های دودزا از این میدان بدون هیچ مانعی عبور می‌کنند و دکان‌های چند صد میلیون تومانی مجازند هر چیزی را (هرچند در استاندارد چنین مکانی هم نباشد) به مسافران داخلی و خارجی بفروشند.

به سراغ یکی از متصدیان کاخ موزه عالی قاپو می‌روم و می‌پرسم مسوول هماهنگی و انتظام کلیت این میدان بزرگ کیست؟

وی پاسخ می‌دهد: تا آنجا که می‌دانم مسوول این اماکن میراث فرهنگی است. اما میدان برای خود قانون مجزایی دارد.

نیروی انتظامی و شهرداری و ستاد نماز جمعه هر کدام سیاستگذار این میدان هستند.

راست می‌گوید؛ هر نهادی هر کاری را که خواسته انجام داده است.

داربست‌هایی که برای تبلیغات یا اطلاع رسانی در گوشه و کنار این میدان کهن بسته شده، شاهد و گواه این مطلب است.

«هر کسی می‌تواند در میدان هر جور که خواست تبلیغات کند. نهادهای دولتی و عمومی ملاحظه‌هایی دارند. مشکل اصلی کاسب‌های میدان امام هستند که باید در زمستان و تابستان برای هزینه‌های سنگین این میدان کهن و گرانقیمت به هر نحو شده کاسبی کنند.»

این جمله را یکی از ماموران شهرداری می‌گوید.

او هم درست می‌گوید.قطعا در میدانی که اجاره هر مغازه‌اش ماهی یکی 2 میلیون تومان است کسی رغبت به کتابفروشی یا عرضه محصولات فرهنگی ندارد. فرهنگی و سنتی‌ترین چیزی که جز صنایع‌دستی گرانقیمت در این میدان عرضه می‌شود، کارت پستال‌های اماکن و مناظر اصفهان و قل قل قلیان‌هایی است با نقش ناصرالدین شاه که پس از لغو ممنوعیت آن زینت بخش همه غذا فروشی‌های سنتی است.

شکر خدا اگر نتوانستیم بروشور و کتابی به گردشگر خارجی و داخلی در میراث فرهنگی ارائه دهیم، گردشگر می‌تواند دود سنتی ما را به حلق مبارک خودش فرو ببرد!

در دیگر اماکن فرهنگی مانند منارجنبان و چهل ستون هم همین وضع ادامه دارد.

تعجب وقتی به اوج می‌رسد که می‌بینیم در خود چهل ستون قهوه‌خانه‌ای برای استفاده از قلیان و هات‌چاکلت موجود است.

گورستان پناهگاه فرهنگی ما: اگرچه تخت پولاد (سومین قبرستان کهن جهان اسلام) مکانی قدیمی است؛ ولی سودآوری کار تجاری در آن هنوز آنقدر نیست که کار فرهنگی صرفه نداشته باشد.

به همین دلیل، بر خلاف نقش جهان که این روزها یک پاساژ موزه‌دار برای خرید و اسب‌سواری و عکس گرفتن و استعمال خوراک و قلیان اصفهانی است، تخت پولاد را تبدیل به مجموعه‌ای فرهنگی ‌ زیارتی کرده‌اند. اگر در نقش جهان سی دی یا کتابی برای شناخت بیشتر اماکن تاریخی اصفهان عرضه نمی‌شود، در قبرستان این مجموعه خاموشان مکانی برای توزیع و تولید این اقلام وجود دارد.

تخت پولاد خوابگاهی برای خاموشان و پناهگاهی برای کتاب، اطلاعات و یادهایی است که از میراث فرهنگی انتظار داریم. انتظاری بس تاسفبار و بی‌پاسخ.

رفاه و تفریح به جای فرهنگ و هنر: متناظر با سازمان فرهنگی شهرداری که در بیشتر شهرهای بزرگ به موازات شهرداری‌ها ایجاد شده است؛ شهرداری اصفهان دارای یک سازمان رفاهی و تفریحی است که عهده‌دار تبلیغات فرهنگی و اداره فرهنگ سراهای این شهر تاریخی و کهن است.

شاید مقایسه 2 کلمه فرهنگ و هنر در مقابل رفاه و تفریح محور اساسی تفاوت سیاستگذاری‌های موجود و مطلوب میراث فرهنگی و مدیریت شهری اصفهان را مشخص کند.

اگرچه این 2 مجموعه سیاستگذار با ارائه شهر و خدمات رسانی بهینه بر محور رفاه و تفریح توانسته‌اند؛ مجموعه‌ای مرفه و آماده‌ای برای صنعت توریسم کشور فراهم کنند. اما بی‌شک نمی‌توانند اهداف اسلامی و فرهنگی گردشگری یعنی: عبرت، آموزش و هویت ملی را به رخ بکشند. اگر هم تلاش و قصد این کار را داشته باشند، قطعا این تلاش به جایی منتهی نشده یا تجلی نیافته است.رسالتی که با توضیحات 10‌کلمه‌ای پشت بلیت اماکن فرهنگی یا برگزاری سمینارهای تشریفاتی و ارائه آمار از انتشارات تحقق نخواهد یافت.

یادمان نرود، مسجد امام در میدان امام (نقش‌جهان) عصرهای جمعه (اوج اوقات فراغت مردم ایران) به روی بازدیدکنندگان بسته است.