راه‌ دشوار ‌زنان‌ ‌به ‌دشت‌ ‌ستاره‌ها‌

اما راه سفر به فراسوی مرزهای فضا، راه آسانی نیست و  انسان بهای مادی و معنوی فراوانی را برای تحقق این رویا پرداخته است. در این میان زنان راه دشوارتری برای سفر به فضا را سپری کردند. اگرچه در شوروی خیلی زود والنتینا ترشکوا به مدار زمین رفت، اما در ایالات متحده 20 سال پس از ترشکوا بود که سالی راید به عنوان اولین زن فضانورد امریکایی به فضا رفت. برخی از مردم گمان می‌کنند زنان برای ورود به عرصه فضا در دیگر کشورها و بخصوص در ایالات متحده راه آسانی را پشت سر گذاشته‌اند، اما شاید جالب باشد بدانید در قوانین فضانوردی آمریکا، مرد بودن یکی از شرایط اصلی فضانورد شدن بود و مبارزه‌ای طولانی از سوی زنان صورت گرفت تا سرانجام امکان و بعدها ضرورت سفر فضانوردان زن به فراسوی مدار زمین پذیرفته شود. این سفر اگر چه برای نوع بشر بسیار دشوار بوده است، اما زنان دشواری مضاعفی را در این راه سپری کردند. راه ورود زنان به فضا راهی ناهموار بود که با موفقیت سپری شد و زنان نه‌تنها توانستند توانایی‌های جسمانی و فیزیکی خود را ثابت کنند که توانستند نگاه موجود در آن دوران به زنان را تغییر دهند تا مجوز سفر به فضا را بگیرند.

امسال چهل و پنجمین سالگرد پرواز والنتینا ترشکوا، نخستین فضانورد زن جهان و بیست و پنجمین سالگرد پرواز سالی راید، نخستین فضانورد زن آمریکایی به مدار زمین است. در این مدت حدود 40 فضانورد زن به مدار زمین رفته‌اند و برخی از آنها مدتی طولانی را در فضا سپری کرده و تا به دست آوردن سمت فرماندهی ایستگاه بین‌المللی فضایی نیز پیش رفته‌اند، اما همان‌طور که انسان تازه در آغاز عصر رازهای فضایی است، زنان نیز در ابتدای راه دشوار فتح فضا هستند.

والنتینا ترشکوا
آغازگر سفر زنان به فضا

والنتینا ولادمیر ترشکوا، در 6 مارس 1937 در روستای کوچکی در غرب اتحاد جماهیر شوروی به دنیا آمد. پدر او راننده تراکتور و مادرش کارگر یک کارخانه پارچه بافی بود. والنتینا از بچگی عاشق چتر بازی بود و در نزدیکی محل زندگی خود تمرین‌هایی کرد و سال 1959 اولین پرش خود را انجام داد. والنتینا تحصیل خود را تمام نکرده بود، اما تقدیر بر این بود که برگ پرافتخاری از تاریخ به نام او ثبت شود. زمانی که شوروی، برنامه فضایی خود را با پرتاب اسپوتنیک  1 و سپس اسپوتنیک  2 که حامل سگی به نام لایکا که اولین موجود زنده زمینی مسافر فضا بود، به رخ غرب کشاند، در سال 1961 گام بلند بعدی را برداشت و یوری گاکارین را به فضا فرستاد تا اولین بار انسانی قدم به فضای بیرون زمین بگذارد و عصر سفرهای فضایی انسان آغاز شود. برنامه فضایی شوروی از سوی مغز متفکری به نام سرگئی کورولوف، هدایت می‌شد. او پس از موفقیت پرواز گاگارین تصمیم گرفت تا افتخار اعزام نخستین بانوی فضانورد را نیز به خود اختصاص دهد و به همین دلیل شروع به انتخاب داوطلب‌هایی برای این کار کرد و والنتینا نیز یکی از این داوطلبان بود. بعد از تحقیقات فراوان از بین چند صد نفر، سرانجام 5 نفر وارد برنامه فضایی شوروی شدند و در بین آنها والنتینای ریز نقش برنده این رقابت بود. او با توجه به تجربه پرش با چتر، قد کوتاهتر از 170 سانتی‌متر و وزن کمتر از 70 کیلوگرم، بهترین گزینه ممکن بود. از آن پس تمرین‌های فشرده والنتینا آغاز شد. پس از سپری شدن دوره‌های مختلف تمرینی، قرار شد در اولین پرواز همزمان با فضا پیماهای وستوک 5 و
وستوک 6، ترشکوا خلبانی وستوک 6 را به عهده بگیرد. بامداد 16 ژوئن 1963 ترشکوا به سکوی پرتاب وستوک 6 رسید و با نام رمز چایکا ( به معنی مرغ دریایی) پرواز تاریخی خود به فضا را آغاز کرد. ترشکوا 2 روز و 22 دقیقه را در فضا سپری کرد، 48 بار به دور زمین سفر کرد و به زمین بازگشت تا برای اولین بار در تاریخ بانویی از زمین از مرزهای فضا عبور کند. ترشکوا پس از بازگشت تحصیلات خود را به پایان رساند. او پس از سفر خود به نمادی از شوروی تبدیل شد و تلاش‌های زیادی را برای زنان انجام داد و جوایز زیادی را از آن خود کرد و اکنون در سن 71 سالگی در روسیه زندگی می‌کند. او در مراسم عبور مشعل المپیک بازی‌های 2008 پکن یکی از نمایندگان روسیه بود که در میدان سنت پترزبورگ مشعل المپیک را حمل کرد. ترشکوا بتازگی در گفتگویی مطبوعاتی گفته است آرزو دارم به مریخ سفر کنم حتی اگر این سفر، سفری یک طرفه باشد. رقبای آمریکایی شوروی‌ها، 20 سال پس از ترشکوا، سالی راید را به فضا فرستادند اما تا آن موقع روس‌ها نخستین راهپیمایی فضایی برای زنان خود را نیز تدارک دیده بودند.

اسویتلنا ساویتکایا    ‌
نخستین پیاده روی زنانه در فضا

اسویتلنا، در 18 آگوست 1948 در مسکو به دنیا آمد. او 15 ساله بود که مردم زمین پرواز والنتینا ترشکوا به مدار زمین را جشن گرفتند. اسویتلنا که آموزش‌های خلبانی دیده بود، در سال 1980 وارد برنامه فضایی شوروی شد و در 34 سالگی از مرزهای فضا گذشت. او اگرچه 19 سال پس از والنتینا به مدار می‌رفت، اما دومین فضانورد زن شوروی‌ها به شمار می‌رفت و شاید هیچ‌گاه خود او هم زمانی که پرواز ترشکوا را تماشا می‌کرد تصور نمی‌کرد عنوان دومین کیهان‌نورد زن شوروی را از آن خود کند. او اولین پرواز خود را با سایوز 7 T در سال 1982 انجام داد؛ اما بر خلاف ترشکوا باز هم عازم فضا شد. اسویتلنا در 25 جولای سال 1984 و در حالی که در ایستگاه فضایی سالیوت حضور داشت، لباس فضایی خود را به تن کرد تا نام خود را در کتاب تاریخ عصر فضا ثبت کند. زمانی که محفظه‌های هوابند باز شدند، اسویتلنا ساویتکایا نخستین زن زمینی شد که در فضا راهپیمایی می‌کرد. او 3 ساعت و 35 دقیقه را بیرون از سالیوت سپری کرد و در کل ماموریت‌هایش 19 روز و 17 ساعت و 6 دقیقه را در فضا سپری کرد. همتای امریکایی او کاترین دوایر سولیوان بود که در سال 1984 نخستین زن آمریکایی لقب گرفت که در فضا راهپیمایی نمود.

سالی راید  
زنان آمریکایی را به فضا می‌برد

سالی کریتین راید در 26 می ‌1951 به دنیا آمد و در رشته فیزیک تحصیلات عالی خود را انجام داد. زمانی که ناسا سرانجام تسلیم مبارزات زنان برای مشارکت در برنامه‌های فضایی شده بود، سالی یکی از 8 هزار و 900 نفری بود که به دعوت ناسا برای برنامه فضایی زنان پاسخ داد و پس از چندین مرحله آزمون‌های مختلف در سال 1978 به ناسا پیوست. پس از طی دوره‌های تمرینی فشرده، سالی راید آماده بود تا در برنامه فضایی شرکت کند. در دومین و سومین پرواز شاتل هاف سالی مسوول ارتباطات با شاتل‌ها در مرکز کنترل پرواز بود و سرانجام در روز 18 ژوئن 1983 او قدم به کابین شاتل فضایی چلنجر گذاشت تا در هفتمین پرواز شاتل‌های فضایی عنوان نخستین زن فضانورد آمریکایی و سومین زن فضانورد جهان را از آن خود کند. جالب این است که در 2 دهه‌ای که تا آن زمان از حضور زنان در فضا می‌گذشت، تنها 2 زن پیش از سالی به فضا رفته بودند. اما پرواز سالی راید با شاتل‌های فضایی و باز شدن درهای برنامه فضایی ناسا به روی زنان این روند را سرعت بخشید به طوری که در 25 سال بعد 37 زن دیگر به فضا سفر کردند.

سالی راید در مجموع 2 ماموریتی که به فضا سفر کرد 14 روز و 7 ساعت و 46 دقیقه را در مدار زمین به سر برد.

ایلین کالینز 
فرمانده پیشگام

ایلین ماریا کالینز در 19 نوامبر 1956 در نیویورک به دنیا آمد. او یکی از پرافتخارترین زنان فضانورد تاریخ به شمار می‌رود. ایلین نه‌تنها نخستین زن خلبان شاتل‌های فضایی و فرمانده ماموریت‌های شاتل بود که پس از تراژدی سقوط شاتل فضایی کلمبیا و در حالی که ناسا حدود 2 سال پرواز شاتل‌ها را به حالت تعلیق درآورده بود، برای فرماندهی ماموریت بازگشت شاتل‌ها به مدار زمین انتخاب شد تا نه‌تنها او نخستین فرمانده زن شاتل‌های فضایی شود که یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین ماموریت‌های فضایی تاریخ ناسا را فرماندهی کند؛ ماموریتی که در تمام مدت چتری از تشویش و دلهره و اضطراب بر آن سایه انداخته بود چراکه شاتل‌ها پس از تغییرات زیاد پس از 2 سال به فضا می‌رفتند و برخورد قطعه‌ای از پوشش تانک اصلی سوخت به زیر بال شاتل در تمام مدت ماموریت، احتمال تکرار حادثه مشابه کلمبیا را افزایش می‌داد؛ ولی ایلین کالینز، توانست ماموریت را با موفقیت رهبری کند. ایلین کالینز برای نخستین بار در سال 1995 در ماموریت63 STS- و با شاتل فضایی دیسکاوری به فضا رفت و در همین ماموریت خلبانی شاتل را به عهده گرفت. در این ماموریت شاتل به ایستگاه فضایی میر ملحق شد. در ماموریت84 STS-، بار دیگر ایلین کالینز خلبان شاتل شد و سرانجام در ماموریت‌ 93STS- فرماندهی شاتل فضایی کلمبیا را قبول کرد که طی آن تلسکوپ فضایی پرتو X چاندرا در مدار زمین قرار گرفت. او در آخرین پروازش فرماندهی ماموریت بازگشت به پرواز شاتل‌های ناسا را در ماموریت114 STS- به عهده گرفت و پس از پایان آن از ناسا استعفا کرد تا بیشتر به فعالیت‌های اجتماعی و خانواده‌اش بپردازد. کالینز علاوه بر دریافت عالی‌ترین نشان‌های افتخار، در کل مدت 38 روز و 8 ساعت و 10 دقیقه را در فضا سپری کرد. او در آخرین پروازش در ارتباط ویدیویی مستقیم با نخست‌وزیر ژاپن، به او گفت: آقای نخست‌وزیر از بار اولی که فضا آمده‌ام تا امروز چهره سیاره ما دگرگون شده است. اگر امروز فکری به حال سیاره‌مان نکنیم، آینده‌ای نخواهیم داشت.

پگی ویتسون 
فرمانده جزیره تنها

پگی آنت ویتسون، که متولد 9 فوریه 1960 است، یکی از بیشترین رکوردهای اقامت در فضا را در کارنامه دارد. پگی برای بار نخست به عنوان یکی از خدمه پنجم ایستگاه بین‌المللی فضایی به مدار زمین رفت و در ایستگاه بین‌المللی فضایی ساکن شد؛ اما تجربه بالای او و رکورد طولانی او در راهپیمایی‌های فضایی و مهارت‌هایش باعث شد تا بار دیگر همراه خدمه 16 ام ایستگاه فضایی به مدار زمین برود و بتواند فرماندهی ایستگاه فضایی را به عهده بگیرد و این، اولین باری بود که فرماندهی این ایستگاه به عهده یک زن قرار گرفت. طی ماموریت120 STS- و در حالی که شاتل فضایی با فرماندهی پام ملروی رهبری می‌شد، برای اولین بار در تاریخ، همزمان فرماندهی ایستگاه و شاتل به عهده زنان بود.

انوشه انصاری
ایرانی صاحب‌نام در فضا

انوشه انصاری نه‌تنها به این دلیل در این فهرست قرار می‌گیرد که نخستین ایرانی و نخستین زن ایرانی است که به فضا رفته است، بلکه به این دلیل که نخستین زنی است که به عنوان توریست و گردشگر فضایی به ایستگاه فضایی رفت. انوشه انصاری، کارآفرین برجسته ایرانی  آمریکایی است که پس از پایان تحصیلاتش در آمریکا وارد فعالیت‌های حوزه مخابرات شد و بزودی توانست به همراهی همسرش به یکی از فعالان اقتصادی برجسته جهان بدل شود. او که علاقه فراوانی به فعالیت‌ها و کاوش‌های فضایی داشت، عضو هیات مدیره جایزه جهانی X شد و از جایزه انصاری  X برای انجام اولین پرواز فضایی خصوصی حمایت کرد تا عصر جدید پروازهای خصوصی در جهان آغاز شود. او سپس با ثبت‌نام در برنامه اعزام جهانگردان به ایستگاه بین‌المللی فضایی که از سوی بنیاد اسپیس ادونچر طراحی شده بود با راکت‌های سایوز به ایستگاه فضایی رفت. عملکرد او باعث شد تا همراهان فضانوردش از رفتار حرفه‌ای او تمجید کنند. او نه‌تنها فیلم‌های آموزشی در پرواز خود تهیه کرد که ارتباطات رادیویی با مراکز علمی و دانشجویی برقرار کرد و برای اولین بار مرزهای وبلاگ‌نویسی را از زمین به فضا برد.سفر او با توجه وسیع رسانه‌ها همراه بود و بسیاری از مردم ایران پرواز او از فراز آسمان ایران را رصد کردند. انوشه در کل‌
10 روز و 21 ساعت و 4 دقیقه را در فضا سپری کرده است.

قربانیان زن فضا

راه فتح فضا هیچ گاه راه همواری نبوده است. هزینه‌های مادی، معنوی فراوانی خرج شده است تا انسان بتواند به فراسوی مدار زمین برود. زنان هم سهم عمده‌ای در این هزینه‌ها پرداخته‌اند. 2 شاتل فضایی چلنجر و کلمبیا، یکی چند ثانیه پس از پرتاب و دیگری چند ثانیه پیش از فرود در برابر چشم مردم جهان منفجر و نابود شدند و هر بار 7 نفر از بهترین فضانوردان را به کام مرگ کشیدند.

هنگام حادثه انفجار چلنجر کریستن مک آلیف 37 ساله و جودیت رزنیک که او هم 37 سال سن داشت در برابر چشمان خانواده‌های خود به مشتی از خاکستر تبدیل شدند.

 کریستن مک آلیف یک معلم بود که از میان 11 هزار معلمی که داوطلب شرکت در برنامه معلمان در فضا بودند، برای سفر به فضا و ترویج سفرهای فضایی پس از بازگشتش انتخاب شده بود، اما در انفجار سال 1986 جان خود را از دست داد.

17 سال پس از آن تاریخ و زمانی که شاتل فضایی کلمبیا آماده می‌شد تا پس از ماموریتی 2 هفته‌ای فرود آید، به دلیل نقصی که هنگام پرتاب در بال چپ ایجاد شده بود، شاتل منفجر شد و 7 فضانورد آن درگذشتند.

در میان آنها لائورا کلارک 41 ساله و کالپانا کاوال 41 ساله و هندی‌الاصل هم حضور داشتند که هر دو از متخصصان و تکنیسین‌های اصلی ماموریت بودند.

اگرچه این افراد جان خود را در راه فتح فضا و گسترش دایره دانسته‌های ما از جهان اطراف از دست دادند، اما در عین حال زندگی و مرگ آنها نشان از هدف والایی داشت. آنها و دیگر فضانوردان زن، نمونه‌هایی از زنان و مردمانی هستند که برای فتح جهان ناشناخته‌ها لحظه‌ای متوقف نمی‌شوند و اجازه نمی‌دهند هیچ مانعی آنها را متوقف کند.

پوریا ناظمی