درخت‌ سرو

سرو از این نظرکه هنگام سوختن خوشبوست نیز مورد توجه بوده و از قدیم چوب و درخت آن را فناناپذیر و جادویی تصور می‌کرده‌اند و در ساختن مجسمه‌ها، کشتی‌ها و گردونه‌ها مورد استفاده قرار می‌داده‌اند؛ به عنوان مثال کشتی نوح، مطابق تورات، از چوب درخت سرو بوده است.

درخت سرو نزد ایرانیان درخت زندگانی محسوب می‌شده، بدین سبب که در تمام زمان‌ها سبز است و سبزی نیز رمزی است از حیات و زندگی طولانی.

در فرهنگ آریایی درخت سرو نماد برکت، فراوانی و سمبل مقاومت در برابر حوادث و پیشامد‌های گوناگون و نیز علامت مشخصه مرگ و جنازه هم بوده است. به این علت که آن را صاحب نیرویی می‌دانسته‌اند که مانع فساد بدن می‌شده است، به همین دلیل آن را در گورستان‌ها برسر قبر مردگان خود می‌کاشته‌اند و همه ساله در روز خور (یازدهمین روز از هرماه) با خدای خود پیمان می‌بستند که تا سال دیگر سرو خواهند کاشت.

در فرهنگ ایرانی از این نظر که شکل ظاهری آن شبیه شعله آتش است و آتش نزد ایرانیان مقدس بوده است، بنابراین درخت را نیز حرمت می‌نهادند. با وجود این، پندارهای ماورایی که برای  این درخت و دیگر گیاهان مقدس در افسانه‌ای یونان و روم وجود دارد در اساطیر ایرانی دیده نمی‌شود.  

در روایات ایرانی آمده است: زرتشت این درخت را از بهشت آورد و در پیش آتشکده کاشت. بنابر این روایات، زرتشت دو شاخه سرو از بهشت آورد. یکی را در کاشمر (کشمیر) و یکی را در دیه فریومد  (فارمر) نزدیک سبزوار بکاشت که هردو ببالید و تنومند شد.( حمدالله مستوفی در نزهت القلوب کاشتن سرو کاشمر را به جاماسب نسبت داده است.)

در روایات آمده درخت سرو کاشمر سرشتی مینوی دارد و به روایتی هنگام تناور شدن در سایه آن بیش از 10 هزار گوسفند آرام می‌یافتند و وقتی گوسفند وآدمی‌نبود، وحوش و سباع در سایه آن می‌آسودند و مرغان بی‌شماری بر شاخه‌های آن ماوا داشتند.

در آیین میترائیسم (آیین اولیه اقوام آریایی) سرو را نشانه خدای بزرگ مهر می‌دانستند و بعد این درخت نماد اهورامزدا در میان زرتشتیان شده است.

میترایی‌ها آخرین شب پاییز (سی ام آذرماه) را که بلندترین شب در طول سال است شب تولد آفتاب (مهر‌  میترا) می‌دانسته‌اند و آریایی‌ها و بعد همه پیروان آیین میترائیسم این شب را بیدار می‌ماندند، گردهم جمع می‌شدند، آتش بر می‌افروختند و آخرین میوه‌های تازه و میوه‌های خشک کرده را با هم می‌خوردند و تا سپیده دم که بشارت تولد خورشید را دریافت می‌کردند شاد بودند و از همین‌رو، سپیده دم برای ایرانیان واژه مرکب دل‌انگیزی بوده که نوید پایان تاریکی و سردی و برآمدن روشنایی و گرمی ‌را می‌داده است. اشو زرتشت آفتاب و گرمی‌ را از عنایات و برکات خداوند (اهورا مزدا) می‌دانست. از همین زمان جمع شدن در اطراف درخت سرو که سمبل مقاوم بودن در برابر سرما و باد و توفان (بدی‌ها) است، در شب یلدا رسم شد. ظاهرا پس از مسیحی شدن رومیان ، کلیسا جشن تولد مهر را  به عنوان زادروز عیسی (ع) پذیرفت؛ زیرا زمان تولد او دقیقا معلوم نبود؛ از این روست که تا امروز بابا نوئل با لباس و کلاه شبیه موبدان ظاهر می‌شود و درخت سرو با ستاره بالای آن هم یادگار آیین مهر (میترایی‌ها) است.

در کتاب بندهش فصل 27 فقره24 این درخت مخصوص اهورامزدا شمرده شده است. 

به همین دلیل در تمام معابد و آتشکده‌ها و نیز در باغات کاخ‌های سلطنتی و محل سکونت موبدان این درخت کاشته می‌شده است. بسیاری از شرق شناسان مجموعه کاخ‌های تخت جمشید را به مثابه باغ سنگی زیبا یا یک بیشه مقدس تصویر کرده‌اند؛ زیرا در نقش برجسته‌های آنجا بوضوح با درختان نخل و سرو سروکارداریم.

در برخی روایات آن را به حضرت علی (ع) نسبت می‌دهند. سرو ابرقو (شاه درخت)، سرو کاشمر(کشمر) و سرو فریومد (فارمد) از درختان سروی هستند که در فرهنگ اساطیر به آنها اشاره شده است.

نقش سرو به صورت نقش مایه‌های متنوع در هنر ایرانی زیاد دیده می‌شود. به صورت بته جقه روی پارچه‌ها از جمله پارچه ترمه و قلمکار، قلمزنی روی فلزات، طرح‌های باغی ‌ گلدانی در قالی‌های ایرانی، در معماری اسلامی‌  ایرانی روی دیوار‌ها، گنبدها، گلدسته‌ها، نقش برجسته بر سنگ، در کاشیکاری‌ها، گچبری‌های روی دیوار‌ها در مساجد و حسینیه‌ها، بر روی ابزار و آلات عزاداری‌ها، شکل برخی کوبه‌ها، لباس ورزشکاران باستانی و حتی منازل که همگی از جایگاه و منزلت والایی برخوردارند.

در نمونه قالی‌های قرن دهم و یازدهم  یزد، اشکال تزیینی سرو را به صورت ترکیب با نقوش گیاهی، اسلیمی ‌و به صورت منفرد و تکرار در قالب مربع به صورت واقعی و طبیعی می‌توان دید.

زیلو از صنایع دستی یزد است که با توجه به موارد کاربردی آن (مساجد، منازل) گونه خاص نقش سرو را به صورت نمادین و هندسی در خود دارد.

سرو در والاترین مفهوم آزادگی و سربلندی، جایگاه پیکر مطهر سیدالشهداست. نخل مجموعه‌ای عظیم و هنرمندانه از چوب‌های تراشیده شده و مشبک به شکل سرو است که در معنای تابوت امام حسین(ع) تجلی می‌کند.

عَلَم که تمثیلی از امام حسین و یارانش در ماه محرم است، نیز شکل نمادین سرو را دارد که به صورت سروی بزرگ در وسط و سروچه‌ای در اطراف دیده می‌شود.

پوش، پارچه‌ای ضخیم با نوار‌های دوخته شده است که شکل نمادین خیمه را دارد و بر بستر خود نقوش مذهبی و عاری از تزیین را که عمدتاً شکل سرو و اشکال منشعب آن است در کنار دیگر اشکال دارد.

در تمام زیارتگاه‌های زرتشتیان از جمله زیارتگاه پارس بانو، زیارتگاه نارستانه و نارکی و نیز آتشکده زرتشتیان درختان سرو دیده می‌شود.یکی از نذورات زرتشتیان در این مکان‌ها دخیل بستن به درختان کهنسال است. در روستای چم، مبارکه و زین‌آباد که از روستاهای زرتشتی‌نشین یزد است، درختان سروی وجود دارند که مورد احترام اهالی آنجا هستند. این درختان وقفیاتی دارند.

درخت مورد تقدس و مشهور ابرکوه، همواره مورد احترام مردم مناطق مختلف بوده است. اهالی با این اعتقاد که این درخت تنومند 5000 ساله قدرت روا کردن حاجات آنان را دارد بر آن دخیل بسته، با تضرع فراوان ازاین درخت می‌خواهند نیازهای آنان را برآورده کند وگره از مشکلات آنان بگشاید. عوام معتقدند اگر پارچه‌هایی که بر این درخت بسته شده، بعد از مدتی باز شود نشانه باز شدن گره مشکلات است و بزودی به حاجت خود می‌رسند.