مدرسه روی ریل پژوهش

هفته پژوهش امسال با خبرهای خوبی همراه است‌؛ آموزش‌وپرورش از جهش‌ در شاخص‌های پژوهشی خبر می‌دهد که براساس آن آمار دانش‌آموزان پژوهشگر در سه سال گذشته به ده‌هاهزارنفر رسیده که این مسأله نشان می‌دهد این وزارتخانه تلاش می‌کند تفکر علمی نه در دانشگاه، بلکه از مدرسه آغاز شود‌.

کد خبر: ۱۵۳۴۱۲۱

نویسنده تهمینه سبحانی شاد - گروه جامعه

امروز در هفته پژوهش که با عنوان «آینده روشن با اندیشمندان جوان» نام‌گذاری شده، در گفت‌و‌گو با کارشناسان، به پیشرفت‌ها و نیاز‌های پژوهشگران دانش‌آموز پرداخته‌ایم.

دانش‌آموز پژوهشگر به فردی اطلاق می‌شود که در کنار آموزش‌های مدرسه‌ای، با کنجکاوی و علاقه‌مندی شخصی، به بررسی یک مسأله یا موضوع علمی، اجتماعی، فرهنگی یا فناورانه می‌پردازد. دانش‌آموزانی که فقط به حفظ مطالب بسنده نمی‌کنند، بلکه با نگاهی جست‌وجوگر به دنبال کشف ناشناخته‌ها و ارائه راه‌حل برای مشکلات موجود هستند.

علی محبی، رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش مدتی پیش اعلام کرد که تعداد دانش‌آموزان پژوهشگر راه‌یافته به مرحله کشوری طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است؛ این تعداد از ۸۴۲نفر در سال ۱۴۰۱ به ۷۹ هزار و ۴۷۴ نفر در سال‌جاری رسیده که تقریبا ۱۰ برابر افزایش را نشان می‌دهد.

وی همچنین درباره معلمان پژوهنده نیز گفت: «تعداد این معلمان از ۵۰ هزار نفر به ۷۸ هزار و ۶۴۹ نفر رسیده و شمار معلمان راه‌یافته به مرحله کشوری نیز از ۱۷۶ نفر در سال ۱۴۰۱ به ۳۸۹ نفر افزایش یافته است. علاوه بر این، تعداد آثار پژوهشی برتر از ۳۹ به ۱۰۳ اثر ارتقا یافته است.» آمار و ارقامی که نشان‌دهنده رشد قابل‌توجه و اثربخشی برنامه‌های پژوهشی در مدارس کشور دارد.

اهمیت سرمایه‌گذاری در پژوهش

شعار هفته پژوهش امسال «سرمایه‌گذاری در پژوهش؛ ارتقای کیفیت و عدالت آموزشی» در نظر گرفته شده است.

محمد حسنی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: «پژوهش فرآیندی سیستماتیک ومنظم برای پاسخ دادن به پرسش است. دراین فرآیند، ابتدا پرسش صورت‌بندی و سپس روشی برای پاسخگویی به آن انتخاب می‌شود. پس از آن داده‌های کافی گردآوری شده و در نهایت تجزیه‌وتحلیل انجام می‌شود.»

کارشناسان معتقدند آموزش‌وپرورش نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده هر کشوری دارد، زیرا تصمیمات کوچکی که در این نهاد گرفته می‌شود، می‌تواند اثراتی بسیار بلندمدت داشته باشد. به همین دلیل است که این وزارتخانه باید در حوزه پژوهش نیز به درستی اقدام کند.

محمد حسنی درباره ظرفیت آموزش‌وپرورش در حوزه پژوهش می‌گوید: پروژه‌های پژوهشی از پایه اول ابتدایی تا پایان دبیرستان، حتی در یک مدرسه روستایی نیز قابل اجراهستند اماتحقق آن نیازمندمعلمی توانمند و محیطی حمایت‌کننده است.

آن‌طور که او توضیح می‌دهد، مسائل و موضوعات پژوهشی ترکیبی از دغدغه‌های دانش‌آموزان و خط‌مشی‌ای است که معلم یا راهنما به آنها ارائه می‌دهد.

درواقع، این مسائل نوعی دغدغه و درگیری ذهنی دانش‌آموز هستند که گاه با کمک معلم پرورش می‌یابند؛ بنابراین انتخاب مسأله پژوهشی به بافت و تجارب زیسته او نیز وابسته است.

پژوهش و موانع

درحالی که فعالیت‌های پژوهشی می‌تواند مهارت‌های تفکر انتقادی، خلاقیت و حل مسأله دانش‌آموزان را تقویت کند، مسیر تبدیل‌شدن به یک دانش‌آموز پژوهشگر با موانع جدی روبه‌روست؛ از کمبود معلم پژوهشگر و راهنمای متخصص و محدودیت زمان گرفته تا فشار‌های برنامه درسی و کمبود منابع و زیرساخت‌ها.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش می‌گوید: «یکی از مشکلات اصلی ما در این حوزه این است که همه معلمان با پژوهش آشنا نیستند و دقیقا نمی‌دانند چگونه باید دانش‌آموزان را در پژوهش‌های مختلف هدایت کنند.»

به گفته او مشکل دیگر به والدین بازمی‌گردد؛ زیرا وقتی دانش‌آموزان وارد پروژه‌های پژوهشی می‌شوند، زمان زیادی صرف می‌کنند و از فعالیت‌های روزمره و روتین فاصله می‌گیرند. در این شرایط برخی والدین مانع حضور فرزندان‌شان در پژوهش‌ها می‌شوند و تنها به کسب نمره و قبولی در دانشگاه بسنده می‌کنند.

حسنی ادامه می‌دهد: با این حال در برخی مدارس که دررقابت‌های درسی، کسب نمره، تست و آزمون غرق شده‌اند، پژوهش به‌عنوان مانعی برای یادگیری تلقی می‌شود. به‌هرحال باید این فرهنگ در میان برخی مدارس و مدیران بازنگری شود.

مسأله دیگری که کارشناسان روی آن دست می‌گذارند سرمایه‌گذاری در این حوزه است. به همین دلیل سایر دستگاه‌ها نیز باید به سهم خود مسیر را برای دانش‌آموزان پژوهشگر هموار کنند.

با وجود این چالش‌ها، نسل امروز دانش‌آموزان که با دنیای دیجیتال و اطلاعات گسترده بزرگ شده‌اند پتانسیل بالایی برای خلاقیت و نوآوری دارند. اگر محیط مدرسه حمایت‌کننده باشد و فرهنگ پژوهش در مدارس تقویت شود، این دانش‌آموزان می‌توانند از همان سنین پایین ایده‌های نوآورانه خلق کنند و نقش مهمی در آینده علمی واجتماعی کشور داشته باشند. حضور جشنواره‌ها، نمایشگاه‌های علمی و حمایت نهاد‌ها و سرمایه‌گذاران نیز می‌تواند این مسیر را پایدار و اثرگذار کند.