باران در راه است، مدیریت آب کجاست؟

براساس داده‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، ایران در خشک‌ترین دوره نیم قرن اخیر به سر می‌برد. شرایط حاضر را می‌توان ترکیبی از «خشکسالی شدید»، «تنش آبی» و «بحران تأمین منابع آب» توصیف کرد که کلانشهرهایی مانند تهران، تبریز، مشهد، اراک و کرج را تحت فشار شدید قرار داده است.بسیاری از سدهای کشور در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار دارند و ذخایر برخی به تک‌رقمی شده است. سدهای استان‌های تهران، اصفهان، قم، کرمان، خراسان‌رضوی و زنجان به «حجم مرده» نزدیک شده‌اند. 
گزارش‌های سازمان‌هواشناسی نشان‌می‌دهد ازابتدای سال‌آبی‌جدیدیعنی مهر۱۴۰۴تاکنون،میانگین‌بارش‌کشورتنها ۴.۳میلی‌متر بوده است. این میزان در مقایسه با دوره بلندمدت که رقمی نزدیک به ۱۵میلی‌متر بود کاهشی حدود ۷۷ درصدی را ثبت کرده است. برهمین اساس سفره‌های زیرزمینی کشورنیز به دلیل برداشت‌های بی‌رویه باخطر خشکی کامل روبه‌رو هستند. 
   
استفاده از روش‌های سنتی و پیشرفته
هم اکنون بخش کشاورزی حدود ۸۵ درصد ازآب کشور رامصرف می‌کند. با این حال، بازدهی این بخش به دلیل استفاده از روش‌های سنتی مانند آبیاری غرقابی بسیار پایین است. جمعیت ایران درهشت دهه گذشته ازحدود هشت میلیون نفر به حدود ۹۰ میلیون نفر رسیده است. این رشد سریع، سرانه آب تجدیدپذیر سالانه کشور را از ۱۳هزارمترمکعب در سال ۱۳۰۰ به ۱۴۰۰ متر مکعب در دهه ۹۰ کاهش داده است.با توجه به تغییر الگوی بارش‌ها از باران‌های متعادل به بارش‌های سیل‌آسا، مدیریت صحیح آب‌های روان نه تنها می‌تواند از خسارات جلوگیری کند بلکه فرصتی برای تغذیه منابع آبی است. 
بهنام صدقیان، کارشناس حوزه آب با بیان این‌که راهکارهای سنتی و نوین برای جمع‌آوری و ذخیره آب باران وجود دارد، به جام‌جم می‌گوید: «ایجاد مخازن بتنی زیرزمینی در پارک‌ها، زمین‌های بازی و حتی زیر منازل مسکونی برای جمع‌آوری آب باران یک راهکار است. در ایران باستان، «آب‌انبارها» با عمق گاه تا ۱۴ متر برای ذخیره آب و خنک‌نگه‌داشتن آن ساخته می‌شدند.‌»
او ادامه می‌دهد: «شهرداری‌ها باید وارد بازی شوند و نصب سیستم‌هایی برای هدایت آب باران از پشت‌بام‌ها به مخازن ذخیره در دستور کار باشد. این آب می‌تواند برای مصارف غیرشرب مانند آبیاری فضای سبز، شستشو و توالت‌ها مورد استفاده قرار گیرد و تا ۵۴ درصد در مصرف آب شرب صرفه‌جویی کند. ضمن این‌که ایجاد کانال در کنار معابر و پل‌ها برای هدایت آب‌های سطحی به مخازن زیرزمینی هم بسیار کارگشا است.»
   
زمستان پربارش هم چاره نیست
درحال حاضر کشورهای پیشرفته ازسیستم‌هایی مانند جایگزین‌هایی برای ناودان‌های بتنی که درمناطق کم‌عمق با پوشش گیاهی برای تصفیه، جذب و هدایت روان‌آب‌ها استفاده می‌کنند. باغ‌های بارانی و پیاده‌روهای نفوذپذیر که به جای دفع سریع آب، اجازه نفوذ تدریجی آن به خاک رامی‌دهند وازهدررفت آب جلوگیری می‌کنند.دراین کشورهابازچرخانی آب‌های خاکستری حاصل از شست‌وشو، حمام و ماشین‌لباسشویی بسیار مهم است و استفاده مجدد از آن برای آبیاری فضای سبز و سیفون‌ها صورت می‌گیرد. 
به گفته احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، حتی یک زمستان پربارش نیز مشکل کم‌آبی ایران را حل نخواهد کرد و تنها از وضعیت فوق بحرانی فعلی فاصله خواهیم گرفت. بنابراین برنامه‌ریزی بلندمدت با محوریت آب و ظرفیت اقلیمی هر منطقه امری اجتناب‌ناپذیر است. 
نجات ایران از بحران آب نیازمند عزمی ملی، مدیریتی کارآمد و مشارکت همگانی است. باید از حالت واکنشی به شرایط بحران خارج شده و با به کارگیری خرد‌جمعی و فناوری‌های نوین، میراث آبی ایران را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.