قطار ترانزیت در ایستگاه رشت-آستارا

ایران در قلب این مسیر قرار دارد؛ نقطه‌ای که آسیا، اروپا و خاورمیانه را به هم می‌دوزد. با این حال تکمیل خط ریلی رشت-آستارا به عنوان حلقه مفقوده کریدور شمال- جنوب مطرح است. ظرفیت حمل بار این مسیر ممکن است به حدود ۱۵ میلیون تُن برسد و برای ایران سالانه چند میلیارد دلار درآمدزایی ارزی محتمل دانسته شده است.
فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی ۲۵ اردیبهشت امسال با اشاره به اهمیت توسعه ریلی کریدور شمال به جنوب اعلام کرده بود که به زودی سوت قطار رشت - آستارا به صدا در می‌آید؛ حالا با گذشت بیش از ۵ ماه از این وعده، وزیر راه و شهرسازی هفته گذشته اعلام کرد که ایران و روسیه ماه آینده توافقنامه راه‌آهن رشت-آستارا را امضا می‌کنند.  اجرای پروژه راه‌آهن رشت - آستارا به عنوان بخشی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین کریدورهای حمل و نقل در مسیر شمال-جنوب هموار شده و با تملک بخشی از اراضی، عملیات اجرایی آن کلید خورده است. این خط ریلی یکی از مهم‌ترین پروژه‌های زیربنایی حمل‌ونقل کشور است که نه فقط یک پروژه ملی، بلکه پروژه‌ای با ابعاد بین‌المللی و استراتژیک به شمار می‌آید. این پروژه ریلی ۱۶۴ کیلومتری قرار است بنادر جنوبی ایران را از طریق شبکه ریلی داخلی، به دریای خزر و از آنجا از طریق مرز آستارا به جمهوری آذربایجان و سپس به روسیه و اروپای شرقی متصل کند.
   
مشکل اصلی راه‌آهن رشت- آستارا چیست؟
یکی از بزرگ‌ترین موانع در مسیر اجرایی شدن پروژه راه‌آهن رشت- آستارا، تملک اراضی و معارضات محلی بود که به دلیل ویژگی‌های خاص جغرافیایی استان گیلان، به چالش اصلی تبدیل شده است؛ البته عباس خطیبی، معاون شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور با بیان این‌که تاکنون برای تکمیل راه‌آهن رشت - آستارا، حدود ۸۳ کیلومتر از مسیر تملک شده است، افزود: در بخش تملک اراضی که در تعهد ایران قرار دارد، مقرر شده این فرآیند تا پایان سال جاری به اتمام برسد. او اضافه کرد: از مسیر تملک‌شده، تاکنون حدود ۳۴ کیلومتر تحویل طرف روسی شده و آمادگی لازم برای تحویل باقیمانده مسیر نیز وجود دارد. خطیبی تاکید کرد که طرف روسی هم‌اکنون مشغول انجام مطالعات تکمیلی، نقشه‌برداری و احیای مسیر پروژه است.
   
تکمیل خط ریلی تا سه سال آینده
با این حال ۲۲ مهر امسال نشستی با حضور فرزانه صادق وزیر راه و شهرسازی کشورمان، شاهین مصطفی‌یف معاون اول نخست وزیر آذربایجان و الکسی اورچوک معاون اول نخست‌وزیر فدراسیون روسیه در شهر باکو برگزار شد. در این نشست، سه کشور علاوه بر توسعه کریدور‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای و بین‌المللی، بر ضرورت ارتقای ظرفیت ترانزیتی منطقه، بر تسریع پروژه‌های زیرساختی در مسیر کریدور بین‌المللی شمال- جنوب در قلمرو سه کشور از جمله خط راه‌آهن رشت-آستارا تاکید و توافق کردند.
پس از این نشست، وزیر راه و شهرسازی همراه مقامات کشورهای روسیه و آذربایجان از پروژه راه‌آهن رشت-آستارا بازدید کردند. فرزانه صادق در حاشیه این بازدید اعلام کرد: پروژه راه‌آهن رشت-آستارا به عنوان حلقه مفقوده کریدور شمال-جنوب، با سرعت قابل توجهی در حال اجراست و تاکنون بیش از نیمی از مسیر این پروژه تملک شده و اقدامات مطالعاتی و تجهیز ناوگان نیز در حال پیگیری است. او ادامه داد: این پروژه که با حمایت مالی روسیه و از طریق وام تأمین شده، ظرف سه سال آینده تکمیل خواهد شد و اتصال ریلی ایران به روسیه و آذربایجان را تسهیل می‌کند.
   
روسیه: کارها در حال انجام است
الکسی اووِرچوک، معاون نخست‌وزیر روسیه نیز هفته گذشته گفت: کارهای فعالی در بخش ایران راه‌آهن رشت-آستارا در حال انجام است. او از حصول پیشرفت در بخش آذربایجانی کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب خبر داد و اظهار داشت: همزمان در ایران، قطعات زمین برای راه‌آهن رشت-آستارا در حال خریداری است، یک شبکه ژئودتیک پشتیبانی مستقر شده و کارهای طراحی، نقشه‌برداری و عکاسی هوایی در حال انجام است.
شاهین مصطفی‌یف، معاون نخست‌وزیر آذربایجان نیز گفت: جمهوری آذربایجان با ایران و روسیه توافق کرده زیرساخت‌های داخلی خود را تا سال ۲۰۲۸ تکمیل کند و با بهره‌برداری کامل از این مسیر، ظرفیت حمل بار تا ۱۵ میلیون تن در سال افزایش یابد.
   
وام ۱.۶میلیارد دلاری روسیه به ایران 
با این حال طبق اعلام وزیر راه و شهرسازی، توافقنامه راه‌آهن رشت-آستارا ماه آینده بین ایران و روسیه منعقد ‌می‌شود‌. در همین حال هوشنگ بازوند، معاون وزیر راه و شهرسازی با اعلام این‌که روسیه ۱.۶میلیارد دلار تسهیلات ارزان قیمت یعنی با سود ۳ درصد برای ساخت راه‌آهن رشت- آستارا در اختیار ایران قرار می‌دهد، گفت: ارزش قرارداد پروژه ساخت راه‌آهن رشت- آستارا ۱.۶میلیارددلار است که ۱۰ الی ۱۵ روز آینده برای انعقاد قرارداد نهایی به مسکو می‌رویم. روند پرداخت تسهیلات پس از انعقاد قرارداد آغاز خواهد شد.
   
کریدور شمال- جنوب؛ یک مسیر راهبردی
محمدمهدی کریمی قهی، کارشناس حوزه ترانزیت نیز با تأکید بر ضرورت هم‌افزایی ایران و جمهوری آذربایجان برای جان بخشی به کریدور شمال - جنوب گفت: ایران و جمهوری آذربایجان با امضای توافق‌های جدید در بخش‌های ریلی، بندری و لجستیکی، همکاری‌های خود را برای احیای کریدور بین‌المللی شمال- جنوب سرعت بخشیده‌اند که می‌تواند تجارت بین آسیا و اروپا را متحول و جایگاه ایران را به عنوان محور ترانزیت منطقه تثبیت کند.
وی با اشاره به کریدور شمال- جنوب، بیان کرد: این مسیر راهبُردی که از هند و خلیج‌فارس آغاز می‌شود و پس از عبور از ایران، به روسیه، قفقاز و اروپا می‌رسد، می‌تواند جایگزینی سریع‌تر و کم هزینه‌تر برای مسیرهای سنتی ترانزیت کالا بین شرق و غرب باشد.
این کارشناس ترانزیت افزود: یکی از محورهای اصلی همکاری ایران و جمهوری آذربایجان، تکمیل خط ریلی رشت- آستارا است؛ پروژه‌ای که به عنوان حلقه حیاتی اتصال ایران به شبکه ریلی قفقاز و سپس روسیه شناخته می‌شود. با بهره‌برداری از این مسیر، امکان جابه‌جایی مستقیم کالا از بندرعباس و چابهار تا خاک روسیه، به ویژه در بخش غربی این کشور که تمرکز جمعیتی دارد، فراهم خواهد شد. کریمی قهی ادامه داد: نباید صرفا به خط ریلی رشت - آستارا و همکاری‌های دوجانبه و بعضا سه جانبه با آذربایجان و روسیه تکیه کرد، بلکه باید ظرفیت‌های مغفول دیگر از جمله اسکله رو - رو بندر امیرآباد که نزدیک به دو دهه بلااستفاده مانده و نیز کریدور خلیج‌فارس- دریای سیاه که ایران در سال ۲۰۱۶ به عنوان ابتکار خود معرفی کرده، موردتوجه و پیگیری جدی قرار گیرد.
   
شاهراه اقتصادی برای ایران
پروژه راه‌آهن رشت - آستارا درشرایطی که سیاست‌گذاران کشوربر دیپلماسی راه وتقویت جایگاه کشوردرترانزیت منطقه‌ای تأکید دارند، می‌تواند نقطه عطفی در اقتصاد زیرساختی کشور باشد. با این حال این پروژه همچنان موافقان و مخالفانی دارد که موافقان تاکید می‌کنند این مسیر، امکان تحول در ترانزیت، حمل‌ونقل و گردشگری را فراهم می‌آورد.  با این حال اجرایی شدن کامل این پروژه و نهایی شدن تملک اراضی، نه تنها به معنای احداث یک خط ریلی، بلکه به معنای باز شدن یک شاهراه اقتصادی چند میلیارد دلاری برای ایران و منطقه خواهد بود، بنابراین آغاز روند تکمیل خط ریلی رشت- آستارا از ماه آینده، با هدف تقویت کریدور حمل‌ونقل شمال- جنوب، فرصتی طلایی در مسیر ترانزیت کالا، گردشگری و توسعه منطقه‌ای و برگ برنده ایران در بازی بزرگ ترانزیت محسوب می‌شود. تعهد مالی و فنی مسکو، در کنار اولویت‌بخشی دولت به این طرح، نشان می‌دهد ورای چالش‌های موجود، عزم برای تکمیل این شاهراه استراتژیک جدی است و انتظار می‌رود فرآیند تملک و اجرای فیزیکی با سرعت بیشتری نسبت به گذشته ادامه یابد. این مسیر ریلی می‌تواند سهم ایران را در زنجیره تامین شرق- غرب و شمال- جنوب تقویت کند؛ یعنی هم از منظر اقتصادی و هم از منظر ژئوپلیتیک دارای اولویت شده است.