نوای وطن در سوگ کربلا

پس ازجنگ تحمیلی ۱۲روزه میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی،نوای عزاداری سیدالشهدا(ع) با زمزمه‌های عشق به وطن گره خورده است. در کنار این فضای معنوی، آیین‌های بومی و کمتر شناخته‌شده‌ای در جای‌جای ایران اسلامی برگزار می‌شود که هر یک روایتگر ارادت مردم این سرزمین به خاندان عصمت و طهارت و در عین حال، نمادی از فرهنگ و هویت غنی ایرانی است.
     
نوای چوب و عزای عشق
مراسم عزاداری محرم در ایران، تنها به سینه‌زنی و زنجیرزنی ختم نمی‌شود. هر قوم و منطقه‌ای با توجه به اقلیم، تاریخ و فرهنگ خود، آیین‌های منحصربه‌فردی را برای سوگواری سالار شهیدان برگزار می‌کند که بسیاری از آنها از چشم‌ها پنهان مانده‌ است. این مراسم‌ها نه‌تنها نمایشگر عشق به امام حسین (ع) بلکه نمادی از پیوند عمیق مردم با باورهای دینی و هویت بومی خود است.در لاهیجان، شهر چای و سرسبزی گیلان، آیینی به نام «کرب‌زنی» ریشه در تاریخ دارد. عزاداران دو قطعه چوب استوانه‌ای شکل به نام «کرب» را در دست می‌گیرند و با ریتمی خاص، آنها را به هم می‌کوبند. این صدا، گاه از بالای سر و گاه از پایین، نوای محزونی را در فضا طنین‌انداز می‌کند. این آیین که در شب هشتم محرم و روز عاشورا به اوج خود می‌رسد، نمادی از همبستگی و اتحاد مردم برای سوگواری است. کرب‌زنی لاهیجان، تنها یک عزاداری ساده نیست بلکه یک هنر بومی است که نسل به نسل منتقل شده و شور حسینی را در دل مردمان این دیار شعله‌ور می‌کند.
     
بازتاب نوای غم در دل کویر
در روستای سرخ‌فام و پلکانی ابیانه، آیین «جغجغه‌زنی» برگزار می‌شود. عزاداران دو تکه چوب کوچک به نام جغجغه را در دست می‌گیرند و به همراه نوحه‌خوانی پیر روستا، آنها را به هم می‌کوبند. صدای این چوب‌ها، نوای غم و اندوهی است که در کوچه‌های باریک و قدیمی ابیانه می‌پیچد و به یاد مظلومیت شهدای کربلا، مردم را به سوگ می‌نشاند. حرکت عزاداران در دو صف روبه‌روی هم و کوبیدن جغجغه‌ها در بالا و پایین، تصویری منحصر به‌فرد از عزاداری را خلق می‌کند که هر ساله گردشگران و علاقه‌مندان زیادی را به این روستا می‌کشاند.
     
مرثیه‌ای برای حضرت عباس(ع)
در ایلام، «چایینه‌خوانی» آیینی است که به صورت خاص برای حضرت ابوالفضل العباس (ع) برگزار می‌شود. در این مراسم، عزاداران با دو زانو نشستن و سپس به صورت دایره‌وار دور نشستن و بر سر و صورت خود زدن، به سوگواری می‌پردازند. این مراسم که در روز هشتم محرم برگزار می‌شود، با نوحه‌ها و مرثیه‌هایی به زبان محلی همراه است که یادآور وفاداری و رشادت علمدار کربلا است.
     
تعزیه‌ای به قدمت تاریخ
در سیستان و بلوچستان، «شووی‌خوانی» یا تعزیه‌خوانی، یکی از آیین‌های دیرینه محرم است. این مراسم، که قدمتی طولانی دارد، روایتگر وقایع کربلا است و با اجرای نمایش و مرثیه‌خوانی، به صورت عینی واقعه عاشورا را برای مردم به تصویر می‌کشد. در کنار شووی‌خوانی، آیین‌هایی مانند «مشعل‌گردونی»، «سقایی» و «علم‌گردانی» نیز در این منطقه برگزار می‌شود که هریک دارای ریشه‌های تاریخی و فرهنگی خاصی هستند. مراسم «سقایی» در این منطقه، یادآور عطش شهدای کربلا است و عزاداران با در دست داشتن مشک آب، به یاد آنان، تشنگان را سیراب می‌کنند.
     
نماد تابوت سالار شهیدان
«نخل‌گردانی» یکی از باشکوه‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آیین‌های عزاداری در ایران است که در یزد به اوج خود می‌رسد. نخل، سازه‌ای چوبی وبزرگ و نمادی ازتابوت امام حسین(ع) است. عزاداران با همکاری و همدلی، این نخل را بر دوش گرفته و درشهرمی‌گردانند. این مراسم، به نوعی تشییع نمادین پیکر مطهر امام حسین(ع) است وبانوحه‌خوانی و سینه‌زنی همراه است. نخل‌گردانی یزد، به دلیل عظمت و شکوه خود،به عنوان یکی از میراث‌های معنوی کشور ثبت شده است.
     
نوحه و مداحی با عطر وطن
محرم امسال، با سال‌های گذشته یک تفاوت اساسی دارد. درپی جنگ ۱۲ روزه تحمیلی میان ایران و رژیم صهیونیستی و دفاع جانانه جوانان این مرز و بوم، نوحه‌ها و مداحی‌ها رنگ و بوی دفاع از وطن گرفته‌اند. مداحان اهل بیت(ع) در کنار ذکر مصائب کربلا، از رشادت‌ها و ایثارگری‌های شهدای جبهه مقاومت سخن می‌گویند و پیوند میان کربلا و وطن را به نمایش می‌گذارند. این نوحه‌ها، نه‌تنها مرثیه‌ای برای شهدای کربلا، بلکه سرودی برای شهدای راه وطن نیز هستند.
به عنوان مثال، در شب‌های عزاداری، نوحه‌ای از مداح اهل‌بیت (ع)، حاج محمود کریمی با استقبال گسترده مواجه شده است. این نوحه که با سرود «در روح و جان من، می‌مانی ای‌وطن» آغاز می‌شود، حماسه‌ای عاشقانه در رثای وطن و شهدای راه آن است. او در بخشی از این نوحه می‌خواند:
«تو روح و جان منی، خاک پاک میهنی
می‌مانم پای تو، ای وطن، ای وطن»
همچنین، برخی مداحان دیگر، مانند حاج مهدی رسولی، با نوحه‌هایی حماسی، به دفاع از وطن پرداخته‌اند. نوحه «بپا خیزید ای مردم، که وقت سوگواری نیست» که اشاره‌ای به مقاومت و پایداری در برابر دشمن دارد، نمونه دیگری از این نوحه‌هاست که شور و حماسه را در دل عزاداران زنده می‌کند.این پیوند میان عزای حسینی و عشق به وطن، نشان‌دهنده این است که مردم ایران، شهادت و ایثار را نه‌تنها در کربلا بلکه در هر زمان و مکانی که پای دفاع از ارزش‌ها و خاک وطن در میان باشد، ارج می‌نهند. محرم امسال، با تمام غم و اندوهش، حماسه‌ای دیگر را رقم زده است؛ حماسه‌ای از عشق، ایمان و مقاومت. این آیین‌های بومی و نوحه‌های حماسی، نه‌تنها یادآور مظلومیت شهدای کربلا بلکه پیام‌آور این نکته است که خون شهیدان، چه در کربلا و چه در جبهه‌های مقاومت، همواره جوشان است و راه ایستادگی و عزت را به ما نشان می‌دهد. اینجاست که می‌فهمیم کربلا، فراتر از یک مکان جغرافیایی، یک فرهنگ است؛ فرهنگی که در جای‌جای ایران و در دل هر ایرانی ریشه دوانده است.