دلارزدایی روی میز شانگهای

تاسیس بانک سازمان همکاری‌های شانگهای
محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی کشورمان که برای شرکت در اجلاس روسای بانک مرکزی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای به چین سفر کرده است، هدف این سفر و اجلاس را بررسی راهکارهای افزایش همکاری‌های پولی و بانکی بین کشورهای عضو و دیدارهای دوجانبه با روسای بانک‌های مرکزی آنها اعلام کرد. وی در بدو ورود به پکن از پیشنهاد ایران برای تاسیس بانک مشترک کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای به اعضای این سازمان خبر داد و افزود: تشکیل یک بانک جامع مشترک که بتواند بخشی از مراودات پولی و بانکی بین اعضا را انجام دهد، در دستور کار این اجلاس است. رئیس‌کل بانک مرکزی ادامه داد: ۱۰ کشور از جمله اقتصادهای بزرگی همچون چین، هند و روسیه که عضو این سازمان هستند ۴۵ درصد جمعیت جهان و سهم بسیار بالایی در اقتصاد جهانی دارند. فرزین ادامه داد: اجلاس روسای بانک مرکزی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای دو موضوع تشکیل بانک مشترک با مشارکت همه اعضا و ایجاد زیرساخت برای انجام مراودات مالی را در دستور کار دارد که ایران از این موضوعات حمایت می‌کند.
وی تصریح کرد: اگر بتوانیم زیرساخت‌های تسویه و تامین مالی بین کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای را ایجاد کنیم، می‌توان از یک‌جانبه‌گرایی که سال‌هاست در سمت بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول وجود دارد، فاصله گرفت. این موضوع فرصتی در اختیار کشورهای منطقه و شرق قرار می‌دهد تا اهداف چندجانبه‌گرایی در عملیات پولی و بانکی را دنبال کند.
   
بانک مشترک شانگهای، مسیر جدید تجارت
یکی از مشکلات تجارت بین اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای، نبود زیرساخت مالی مناسب است که این بانک می‌تواند این شکاف را پر کند. به طور مثال ایران می‌تواند با پاکستان یا قزاقستان بدون نیاز به دلار، کالا مبادله کند، تسویه آن با یوان یا ریال انجام شود و این بانک نقش تضمین‌کننده را داشته باشد.
حسن گلمرادی، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با جام‌جم در مورد ایجاد بانک مشترک سازمان همکاری‌های شانگهای، اظهار کرد: تشکیل این بانک، آغاز و گام بسیار مثبتی است و می‌تواند یک‌جانبه‌گرایی بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول را کاهش دهد و در راستای دلارزدایی باشد اما مهم این است که این بانک، کارکرد داشته باشد.
وی افزود: تشکیل این نوع بانک‌ها به‌تنهایی کافی نیست و استفاده از آن به اراده سیاسی کشورهای عضو برمی‌گردد که آیا این بانک می‌تواند به صورت مستقل و در شرایط تحریم به ایران تسهیلات پرداخت کند؛ بنابراین باید با دقت بیشتری به آن توجه شود. باید دید در عمل می‌تواند نسبت به بانک جهانی و صندوق بین‌المللی مستقل باشد و به کشورهایی مانند ایران وام بدهد که البته کمی زمانبر است و باید تا تشکیل بانک اعضای شانگهای صبر کرد اما به هر صورت گامی روبه‌جلو‌ست. این کارشناس اقتصادی در ادامه در مورد ایجاد زیرساخت تسویه و تامین مالی بین اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای، گفت: استفاده از تسویه‌های مالی دو یا چندجانبه و منطقه‌ای، می‌تواند در رشد و تسهیل تجارت و مبادلات پولی نقش داشته باشد اما باید شرکای تجاری کشور ما عضو این پیمان‌ها باشند و از این موضوع همزمان با اراده سیاسی، حمایت کنند که می‌تواند برای به مبادلات مالی موثر واقع شود.
کاهش وابستگی به دلار
کارشناسان تاکید دارند باید این بانک ابتدا تشکیل شود اما می‌گویند این اقدام موثری است که می‌توان با آن اثر تحریم‌ها را کم کرد. با این حال ایجاد بانک مشترک سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند نقشی مهم و استراتژیک در فرآیند دلارزدایی و توسعه تجارت منطقه‌ای داشته باشد؛ زیرا کشورهای عضو این سازمان مانند چین، روسیه، ایران، پاکستان، هند و‌... به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی دنبال کاهش وابستگی به دلار در مبادلات تجاری خود هستند. بانک مشترک می‌تواند تسویه ‌حساب‌های تجاری را با ارزهای ملی مانند یوان چین، روبل روسیه، ریال ایران یا روپیه هند انجام دهد و بستری برای جایگزینی سوئیفت مانند سیستم‌های سامانه پیام‌رسان مالی (SPFS) یا سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی چین موسوم به CIPS باشد. انجام تجارت با ارزهای محلی و تسویه داخلی، می‌توان هزینه‌های تجاری را کاهش دهد.
   
جایگزینی برای کاهش نقش نهادهای غربی
بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول (IMF) در سال ۱۹۴۴ میلادی به عنوان زیرمجموعه و از نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد در آمریکا تشکیل شدند. بانک جهانی اهدافی همچون اعطای اعتبار به کشورهای عضو جهت سرمایه‌گذاری توسعه اقتصادی، حفظ تعادل اقتصاد جهانی از طریق تامین رشد و توسعه کشورهای عضو و... داشت اما آمریکا با بیشترین سهم، نفوذ کاملی بر آن دارد. صندوق بین‌المللی پول نیز برای تقویت همکاری‌های مالی جهانی، تضمین ثبات مالی، تسهیل تجارت بین‌المللی، ترویج اشتغال‌زایی، رشد اقتصادی پایدار و کاهش فقر در جهان و دستیابی به رشد و شکوفایی پایدار برای تمامی اعضای خود شکل گرفت. ایران یکی از کشورهایی بود که در زمان راه‌اندازی این صندوق حضور داشت و همچنان در این صندوق فعال است و سهم دارد.
حق رأی در صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی به نسبت سهم سرمایه‌گذاری تعیین می‌شود که آمریکا و متحدانش (اروپا، ژاپن و کانادا) بیش از ۵۰ درصد قدرت رأی‌دهی را دارند؛ به همین دلیل طی یک دهه اخیر، شاهد تشکیل و ظهور مجموعه‌های مشابه بوده‌ایم؛ این‌که این دو نهاد از اعطای تسهیلات به برخی کشورها از جمله ایران و روسیه سر باز می‌زنند و وام‌ها، کمک‌های بلاعوض یا پروژه‌های توسعه‌ای، اغلب به کشورهایی تعلق می‌گیرد که با سیاست‌های آمریکا و اروپا همسو باشند و کشورهای غیرهمسو مانند ایران، ونزوئلا، کوبا و روسیه با محدودیت شدید یا حتی محرومیت کامل از این منابع روبه‌رو هستند. همچنین صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی تقریبا تمام وام‌ها و تسویه‌ها را به دلار انجام می‌دهند. این موضوع باعث شده کشورها برای بازپرداخت، مجبور به ذخیره دلار باشند که گامی در راستای ایجاد قدرت آمریکا از طریق دلار است و منجر به تقویت اقتصاد آمریکا می‌شود. کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای، بریکس و اتحادیه اوراسیا در حال ایجاد نهادهای جایگزین هستند تا نقش بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول و دلار را با استفاده از ارزهای محلی کمرنگ کند. کشورهای سازمان همکاری‌های شانگهای نیز با تاسیس بانک مشترک دنبال جایگزینی ساختار یک‌جانبه بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هستند.