سندی که نقش بر آب شد!

هرچند تک‌تک این جملات به‌شدت ترسناک هستند اما آن‌قدر تکرار شده‌اند که دیگر هیچ‌کس نسبت به آنها واکنش نشان نمی‌دهد. با وجود این‌که امسال عملا بسیاری از شهرها و روستاها درگیر کمبود آب شده و علاوه بر صنایع و کشاورزی، تامین آب شرب هم با چالش مواجه است اما هنوز اداره‌ای برای عملیاتی‌کردن قوانینی مانند «نقشه‌راه آب» وجود ندارد و هر روز شرایط سخت‌تر می‌شود.
با روند مصرف کنونی و سرعت فعلی برداشت از آب‌های زیرزمینی برآورد می‌شود که تا سال ۱۴۱۰ حدود ۵۰درصد از آب‌های زیرزمینی قابل دسترس ایران تخلیه می‌شود.در ایران رودخانه‌های بزرگی مانند کارون، کرخه و سفیدرود سهم قابل توجهی از تامین آب مورد نیاز را بر عهده دارند. کارون حدود ۱۸میلیارد مترمکعب آب‌گذری سالانه داشته اما به‌دلیل سدسازی و خشکسالی‌ها، آورد آن کاهش یافته است. رودخانه کرخه حدود هفت‌میلیارد مترمکعب و سفیدرود هم حدود پنج‌میلیارد مترمکعب آب‌گذری سالانه داشته‌اند. تا سال ۱۳۹۹ مجموع آب‌گذری سطحی از حوضه‌های اصلی ۵۰ تا ۷۰میلیارد مترمکعب در سال تخمین زده می‌شد که این مقدار در طول زمان کاهش چشمگیری یافته است.حالا کاهش بارندگی و افزایش دما باعث کاهش روان‌آب سطحی شده است. برای مثال، ورودی‌های دریاچه ارومیه عمدتا به‌دلیل ساخت ۹۰ سد و بند که بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ احداث شدند حدود صددرصد کاهش یافت.چندین دهه استخراج بیش از حد از آب‌های زیرزمینی موجب شده این ذخایر را که از نظر تاریخی حدود ۵۰۰میلیارد مترمکعب برآورد شده، به‌شدت کاهش دهد.براساس گزارش‌ها، سرعت تخلیه آب از سفره‌های زیرزمینی به حدود ۵۵میلیارد مترمکعب در سال رسیده که به‌صورت استخراج از چاه‌ها بوده است. این رقم بسیار بیشتر از نرخ تغذیه طبیعی حدود ۴۹میلیارد مترمکعب در سال است که به اضافه‌برداشت سالانه حدود شش‌میلیارد مترمکعب منجر شده است.
   
فرونشست‌ها؛ ناله سفره‌های زیرزمینی 
کاهش بارندگی‌ها وتداوم خشکسالی‌ها دسترسی به آب‌های‌سطحی راکاهش داده واستان‌ها راوادارکرده تابه آب‌های زیرزمینی متکی شوند. تا جایی که برداشت‌ها به اوج خود رسیده و فرونشست‌ها مهر تاییدی بر وقوع اتفاقات ناگوار دیگر است.
نکته قابل تامل این‌که اگر بارش‌های بهاری ادامه‌دار باشد و با فرض این‌که سیاست‌گذاری‌ها در کاهش آبیاری‌ها و پایین‌آوردن میزان هدررفت آب در کشاورزی هم اعمال شود در خوشبینانه‌ترین حالت امسال فقط بین ۸۵ تا ۹۵میلیارد مترمکعب آب خواهیم داشت. رقمی که نگرانی‌ها را برای خشک‌شدن زمین‌های زراعی و به‌خطرافتادن امنیت غذایی افزایش داده است.
   
قوانین روی زمین مانده
با این‌که در ایران قوانین خوبی تصویب می‌شوند اما به‌ندرت عزمی برای اجرای آنها وجود دارد و چون مسئولان می‌دانند هرگز مورد بازخواست قرار نمی‌گیرند، با خاطری آسوده بدون هیچ کار مثبتی، زمان را از دست می‌دهند.
به‌عنوان مثال در آبان ۱۴۰۲ و در جلسه شورای عالی آب، سند مهمی به نام «نقشه‌راه آب» مصوب شد. به عقیده کارشناسان، حتی اگر این قانون به‌صورت دست‌وپاشکسته هم اجرا شود، می‌تواند برداشت آب را تا ۹۵میلیارد مترمکعب در سال تثبیت کند. اما بدون تغییر رویه، در سال‌جاری، برداشت از ۱۰۵میلیارد مترمکعب نیز فراتر خواهد رفت.اهمیت اجرای سند نقشه‌راه آب آنجاست که گزارش‌ها نشان می‌دهند در فلات مرکزی ایران یعنی تهران، قم، اصفهان، یزد و کرمان نرخ اضافه‌برداشت از ۳۰۰درصد شارژ در برخی مناطق فراتر رفته و با ادامه این روند تا سال ۱۴۱۰ کل سفره آب‌های زیرزمینی در برخی نقاط از بین خواهد رفت.ایران سالانه حدود صدمیلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کندواین درحالی‌است که بر اساس برآورد سال آبی ۱۴۰۴ ــ ۱۴۰۳ منابع تجدیدپذیر بین ۷۵ تا ۹۰میلیارد مترمکعب در سال است. ضمن این‌که پیش‌بینی می‌شود آب‌های سطحی موجود ایران برای سال آبی جاری در حد ۶۵ ــ ۴۵ میلیارد مترمکعب باشد.
   
یخچال‌ها در حال آب‌شدن
جدای از بحرانی که هم‌اکنون ایران را فراگرفته و دلایل متعددی برای آن مطرح می‌شود، باید گفت سازمان ملل متحد ۲۱ مارس (اول فروردین) را «روز جهانی یخچال‌های طبیعی» نام‌گذاری کرده تا نگاه‌ها را به این منابع طبیعی و اتفاقی که در قطب‌ها رخ می‌دهد، جلب کند.یخچال‌های طبیعی بخشی حیاتی از زیست‌بوم جهانی هستند. آنها در طول سال آب ‌برف‌ها را ذخیره کرده و در فصل بهار و تابستان آزاد می‌کنند.سازمان جهانی هواشناسی می‌گوید که تغییرات اقلیمی طی پنج سال اخیر موجب شده تا میزان آب‌رفتگی یخچال‌های طبیعی رکورد جدیدی بزنند. بر همین اساس، سال گذشته تمام ۱۹ منطقه دارای یخچال طبیعی در دنیا، دچار آب‌رفتگی شدید شدند. این سازمان گزارش می‌دهد که «بدون اقدامات لازم، بیشتر یخچال‌های طبیعی تا پایان قرن به‌طور کامل آب خواهند شد و زندگی میلیون‌ها نفر با خطر خشکسالی، کمبود آب و سیل مواجه می‌شود.»

داده‌نما
بحران آب در ایران به یکی از چالش‌های عمده تبدیل شده است که در سال‌های اخیر تاثیرات قابل توجهی بر تمامی بخش‌های زندگی، ازجمله صنعت، کشاورزی و زندگی روزمره مردم گذاشته است. این بحران به‌دلیل مجموعه‌ای از عوامل طبیعی و انسانی شکل گرفته که باعث تشدید کمبود منابع آبی شده است. برخی از این عوامل به شرایط آب‌وهوایی و اقلیمی مرتبط هستند، درحالی‌که سایر دلایل به سوءمدیریت و عدم استفاده بهینه از منابع آبی برمی‌گردند.

دلایل بحران آب در ایران
خشکسالی و کاهش بارندگی
رشد جمعیت و افزایش مصرف آب
مصرف بی‌رویهو سوء‌مدیریت منابع آبی

راهکارهای مدیریت آب در ایران
راهکارهای مدیریت آب در ایران
بازیافت فاضلاب و استفاده مجدد از آب‌های خاکستری
تصفیه آب و استفاده از منابع آب‌های آلوده
استفاده ازآب‌شیرین‌کن صنعتی
اصلاح تاسیسات آبرسانی و کاهش هدررفت آب
جداسازی آب شرب و غیرشرب