از رویای جهانی تا تاراج محلی

به گزارش جام‌جم‌آنلاین از ایرنا، شیراز، شهری که نامش با شعر، تاریخ و باغ‌های سرسبز گره خورده، قرن‌هاست میزبان درختان نارنجی است که بهارشان را با هزاران گل سپید جشن می‌گیرند. عطر این گل‌ها نه تنها در ادبیات و فرهنگ ایران ریشه دوانده، بلکه به نمادی جهانی از گردشگری پایدار تبدیل شده بود، اما اکنون، این رویای شیرین در تقابل با واقعیتی تلخ قرار دارد.

نارنجستان‌ها که روزی مایه فخر شیراز بودند، امروز صحنه تکرارِ روزمره شکستن شاخه‌ها، چیدن بی‌امان گل‌ها و نگاه‌های بی‌تفاوت گردشگران و متولیانی است که گویی از یاد برده‌اند این گل‌ها، تنها عطر نیستند؛ نفسِ هویت یک شهرند.

مسافران، گردشگران و سودجویان محلی با دستان بی‌پروا، گل‌های نارنج را پیش از شکفتن کامل می‌چینند تا به جای تبدیل به اسانس‌های گران بها یا جاذبه‌های گردشگری ماندگار، در سبدِ محصولات کم ارزشِ زودگذر جای گیرند.

گردشگران ناآگاه، شاخه‌ها را برای یادگاری می‌شکنند و برنامه‌ریزی‌های نیم‌بندِ مسئولان، بی‌آنکه صنایع تکمیلی را تقویت کنند، تنها شاهد تباهی این میراث سبز هستند. اینجا، تضادِ خیره کننده‌ای وجود دارد: همان عطری که میتواند اقتصاد فارس را متحول کند، امروز در مسیر بی‌اعتنایی گم می‌شود و گل‌های نارنج، از اوج رویای جهانی، به ورطه غارت محلی سقوط کرده‌اند.

بهار نارنج را زنان شیرازی، مربا می‌کنند و قدیمی‌تر‌ها به خوبی شیوه گرفتن عرق بهار نارنج را از آن آموخته‌اند. افشره (عرق) بهار نارنج، آرام بخش است و یک مسکن مطلوب برای کسانی است که سریع ناراحت می‌شوند و عنان از کف می‌دهند. همچنین خواب‌آور است برای کسانی که خواب به سختی راه به چشمشان می‌یابد.

کاربرد درمانی و دارویی بخش‌های مختلف میوه، برگ و بهار نارنج و تولید محصولات متنوع از جمله اسانس، آب نارنج، انواع مربا و شربت و محصولات صنعتی و ... از دیگر مزایای این درخت همیشه سبز است.

بهار نارنج می‌تواند ظرفیتی قابل توجه برای صنایع غذایی باشد و قابلیت دارد که با سرمایه‌گذاری و بالفعل شدن، درآمد مناسبی را به ارمغان آورد، اما این ظرفیت همچون موارد دیگری از ظرفیت‌های کشاورزی استان به دلیل کمبود صنایع تبدیلی از کف می‌رود و در استان مغفول مانده است.

با وجود اینکه شیراز به باغ‌های نارنج و بهار نارنج آن معروف است، اما هیچ گونه برندسازی نشده و احتمال می‌رود در سایه برخی کم کاری‌ها استان‌های دیگر گوی سبقت بهره‌برداری از این محصول را نصیب خود کنند.

دیگر متولیان این شهر هم از جمله شهرداری برنامه مناسبی برای حفاظت از این درختان پر خیر و برکت ندارد و در سایه این کمبود‌ها شاهد مرگ تدریجی این درختان در شهر خواهیم بود.

البته باید در نظر داشت شیراز با وجود تولید ۱۱.۲ درصد غذای کشور در مجموع در جایگاه دوم تولیدات کشاورزی کشور قرار دارد، اما ضعف زیرساختی اساسی در حوزه کشاورزی از جمله نبود صنایع تبدیلی دارد و با توجه به شعار راهبردی امسال، این حوزه نیازمند نگاه ویژه متولیان امر در مقوله سرمایه گذاری است.

درخت نارنج در فارس قدمت ۵۰۰ ساله دارد

برای اطلاع از ظرفیت‌های فارس در تولید بهار نارنج به سراغ رئیس سازمان جهاد کشاورزی رفتیم که او از برداشت بهار نارنج در سطحی قریب به یک هزار و ۳۵۰ هکتار از باغ‌های این استان خبر داد و گفت: حدود ۴۰۰ هکتار از این سطح باغ تجاری و مابقی باغ‌های سیاحتی، گردشگری یا در بوستان‌ها و فضا‌های سبز شهری است.

مجتبی دهقان‌پور تصریح کرد: بر اساس پیش‌بینی‌ها امسال ۸۱۰ تن بهار نارنج (به صورت تَر) در باغ‌های استان فارس تولید می‌شود که ارزش اقتصادی افزون بر پنج هزار و ۶۷۰ میلیارد ریال دارد.

وی با بیان اینکه درخت نارنج در فارس قدمت ۵۰۰ ساله دارد، افزود: بیشترین سطح باغ‌ها در شهرستان‌های جهرم، خفر، کازرون، شیراز و قیروکارزین قرار دارد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی فارس با اشاره به اینکه ۶۳ واحد صنعتی عرق‌گیری با ظرفیت ۸۱ هزار و ۳۸۷ تن در استان فارس فعالیت می‌کند، گفت: در واحد‌های عرق‌گیری از بهار نارنج، انواع عرقیات و اسانس تولید می‌شود.

صادرات فرآورده‌های بهار نارنج به کشور‌های حوزه خلیج فارس و کشور‌های اروپایی

وی با اشاره به اینکه هر یک کیلوگرم عرق از سه کیلوگرم بهار نارنج تولید می‌شود، اضافه کرد: سالانه بخشی از فرآورده‌های بهار نارنج از جمله عرقیات و مربا به کشور‌های حوزه خلیج فارس و کشور‌های اروپایی صادر می‌شود.

دهقان‌پور بیان کرد: استان فارس بعد از مازندران، دومین استان تولیدکننده نارنج و بهار نارنج در کشور است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی فارس گفت: به دلیل اقلیم معتدل شیراز و پایین‌تر بودن رطوبت هوای شیراز نسبت به شمال کشور، بهار نارنج شیراز عطر بیشتر و کیفیت بالاتری نسبت به بهار نارنج استان‌های شمالی دارد.

وی افزود: درختان نارنج موروث ارزشمند در استان فارس و شهر شیراز است بنابراین توصیه می‌شود مردم با مراقبت کامل از شاخه‌های درختان به صورت دست چین و به دور از وارد کردن هرگونه ضربه که منجر به شکسته شدن یا آسیب رسیدن به درختان شود اقدام به برداشت کنند.

نگرانی برخی شهروندان شیرازی از تاراج بهار نارنج

یکی از شهروندان شیرازی گفت: برخی از شهروندان و میهمانان برای چیدن بهار نارنج، با شکستن شاخه‌ها یا آسیب رساندن به درختان باعث تخریب و از بین رفتن آن‌ها می‌شوند.

این بانو ادامه داد: باید در هنگام چیدن بهار نارنج از آسیب رساندن به شاخه‌ها خودداری شود، سوغات بهاری شیراز نباید به تهدیدی برای سلامت درختان نارنج تبدیل شود.

یک شهروند دیگر تاکید کرد: روزانه، افراد سودجویی به صورت بی‌رویه این بهار نارنج‌ها را به طور کامل می‌چینند و هیچ نظارتی هم بر این موضوع وجود ندارد.

وی ادامه داد: می‌طلبد شهرداری و دیگر ارگان‌های متولی وارد عمل شوند و نگذارند این ظرفیت به بهای سود اندک به تاراج برود.

چنانچه این وضعیت ادامه پیدا کند این درختان در سطح شهر آسیب جدی می‌بینند و دیگر شمیم خوش رایحه بهار نارنج کمتر به مشام‌مان خواهد رسید.

یکی از بخش‌هایی که در حفظ درختان نارنج در کلانشهر شیراز مسئولیت مستقیم دارد شهرداری این کلانشهر است که در این ارتباط به سراغ رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری شیراز رفتیم که او با اشاره به وجود درختان نارنج زیادی در سطح شهر شیراز در باغ‌ها و معابر افزود: اواسط فروردین و اردیبهشت این درختان مملو از بهار نارنج هستند و افراد زیادی اقدام به چیدن آن می‌کنند، حتی تعدادی هم به درختان آویزان و شاخه‌های این درختان را می‌شکنند.

حمید کشتکار بیان کرد: می‌طلبد رسانه‌ها در این زمینه پای کار بیایند و با فرهنگ‌سازی افراد را از چیدن بی‌رویه این بهار نارنج‌ها و شکستن درختان منع کنند.

رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری شیراز تاکید کرد: برخی مردم در معابر عمومی اقدام به چیدن بهار نارنج به صورت بی‌رویه می‌کنند؛ در باغ‌های محصور هم روزانه شاهد همین امر هستیم و به‌رغم هشدار‌ها برای حفاظت از این درختان زورمان به افراد در محیط‌های محصور نمی‌رسد چه برسد در معابر.

نارنجستان‌های شیراز فریاد می‌زنند: نوبت آخرین شکوفه‌هاست!

رویای جهانی گل‌های نارنج شیراز، امروز در آستانه تبدیل شدن به کابوسی است که ردپای بی‌تدبیری انسان‌ها را بر پیشانی طبیعت حک می‌کند. این گل‌ها که می‌توانستند نماد هم‌زیستیِ گردشگری پایدار و اقتصاد مقاومتی باشند، اکنون قربانی چرخه ناسالمِ سودجوییِ کوتاه مدت، نبود صنایع تبدیلی و برنامه‌ریزی‌های ناپایدار شده‌اند.

مسئولان محلی اگرچه بار‌ها از ظرفیت‌های بی‌نظیر این میراث طبیعی سخن گفته‌اند، اما در عمل، فقدان قوانین بازدارنده، نظارت مؤثر و سرمایه‌گذاری برای ایجاد زنجیره ارزش افزوده، نارنجستان‌ها را به صحنه غارتی تبدیل کرده که هر سال عمیق‌تر می‌شود.

از سوی دیگر، آگاهی نداشتن گردشگران از آسیب‌های چیدن بی‌رویه گل‌ها و شکستن شاخه‌ها، آتش این فاجعه را تندتر می‌کند.

با این حال، هنوز امیدی کوچک باقی است: احیای صنایع مرتبط با اسانس گیری، آموزش جوامع محلی برای مشارکت در حفاظت، و تبدیل نارنجستان‌ها به «میراث زنده‌ای» که اقتصاد و اکولوژی را همسو کند.

گل‌های نارنج شیراز، اگر امروز به حال خود رها شوند، فردا تنها خاطره‌ای خواهند بود در دفتر خاطرات شهری که روزی عطرش جهان را مسحور می‌کرد. شاید وقت آن است که پیش از آنکه آخرین شکوفه‌ها بریزند، فریاد این درختان را بشنویم؛ فریادی که می‌گوید: «نجات ما، نجات هویت شیراز است».