رسانه ملی، پیشران حقیقت

به عنوان مثال، در بخش آوینی ما مستندهای زیادی درباره شکل‌گیری انقلاب یاریشه‌های جنگ ایران وعراق تاشخصیت‌های تاریخی مؤثر در یک رویداد را می‌بینیم. همچنین مستندهای اجتماعی که به بیان یک معضل اجتماعی مانند اعتیاد می‌پردازند نیز در جشنواره دیده می‌شد. برای تمام فیلم‌هایی که روی یک دغدغه اجتماعی مهم تاکید و تمرکز دارند، دیده‌شدن آثار نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی عمومی دارد و در این میان انواع مدیوم‌های پخش آثارمستند مانند تلویزیون وجشنواره تلویزیونی مستند نقش ویژه‌ای دارد که فرآیند آگاهی‌بخشی را تسهیل می‌کنند. اما ارزیابی جشنواره سینما حقیقت هجدهم ازلحاظ کمی‌و‌کیفی وچگونگی دیده‌شدن آثار، جزو مسائلی است که صحبت درباره آن را به فیلمسازان حاضر در این رویداد فرهنگی سینمایی سپردیم که از نظر می‌گذارنید:

ریل‌گذاری مستندسازی در دست حقیقت
نیما مهدیان،کارگردان فیلم مستند«یک وجب خاک»به‌عنوان یک اثراجتماعی امسال درهجدهمین جشنواره سینما‌حقیقت دربخش جایزه ویژه آوینی حضور داشت؛ مهدیان که نامزد جایزه بهترین کارگردانی مستند بلند شده، درباره نقش جشنواره سینما‌حقیقت در جریان مستندسازی در طول سال‌های برگزاری به جام‌جم گفت:رویکرد جشنواره سینما‌حقیقت تا به‌حال به‌گونه‌ای بوده که سعی کرده تفکرات و سلایق مختلف را گردهم بیاورد و در قالب این رویداد فرهنگی بگنجاند.وی ادامه داد: همواره ریل‌گذاری‌های روند سال‌های آتی مستندسازی را جشنواره سینما‌حقیقت شکل می‌دهد؛ به این‌معنا که الگوهایی معرفی می‌کند و انتخاب داوران، دغدغه‌مندی فیلمسازان را در سال‌های آتی شکل می‌دهد. به همین‌دلیل، داوران محترم باید به این نکته مهم دقت داشته باشند که با انتخاب آثار برتر جشنواره‌‌، مضاف بر تایید علوم هنری منطبق با اصل مستندسازی، به‌شکل تلویحی می‌توانند یک جریان مطالبه‌گر و مصلح را تقویت یا خاموش کنند.  این کارگردان مستند در رابطه با این‌که جشنواره مستند چه نقشی در آگاه‌سازی عمومی جامعه دارد، عنوان کرد: اگر بپذیریم که هنرمند ومستندسازمی‌تواند به‌عنوان دیدبان فرهنگی واجتماعی عمل کند، درصورتی که دردایره انصاف و علم کار کند و بیگانگان از آن سوء‌استفاده نکنند، می‌تواند منبع خیر و برکت برای اصلاح امورباشد.رسالت مستند،برخلاف گونه‌ها وقالب‌های دیگر فیلمسازی مانند انیمیشن و سینمای داستانی بیشتر آموزش و اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی است. خب اولین ماموریت سینما سرگرمی است و اگر فیلمساز بتواند در عین سرگرم‌کنندگی به وجوه اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی توجه کند و موجب تامل بیشتر مخاطب شود، کار خود را انجام داده است. این مستندساز با اشاره به این‌که تاثیرگذاری جشنواره مستند روی نخبگان بیشتر است، افزود: این جزو تجربه‌های زیسته من است و بر اساس آمار دقیق نیست اما تقریبا ازسال دوم که در آن زمان جزو ستاد برگزاری جشنواره سینما‌حقیقت بودم، به‌نظرم با آن‌که مردم عادی هم می‌توانند مخاطب اصلی جشنواره باشند، تاثیرگذاری آن روی بخش نخبه و تصمیم‌گیرندگان بیشتر است.  اگر شما به محافل جشنواره سینما‌حقیقت بیایید هم متوجه می‌شوید بسیاری ازنخبگان، منتقدان و جامعه‌شناسان حضور پررنگی دارند و مستندساز به‌عنوان یک هنرمند پژوهشگر، می‌تواند اطلاعات خوبی برای پایش و تحلیل مسائل مختلف اقتصادی و اجتماعی جامعه به این قشر بدهد.  او در پاسخ به پرسشی درباره این‌که بسیاری ازمستندهای امسال با توجه به زمینه سیاسی و تاریخی معاصر می‌توانند در آگاهی‌بخشی مردم نقش داشته باشند و نقش تلویزیون و جشنواره تلویزیونی مستند در این میان چه می‌تواند باشد، گفت: چارچوب‌های رسانه تلویزیون و سینما متفاوت است و بالطبع هر‌کدام کارکردهای مختلفی دارند. این مستندسازتصریح کرد: با احترام به تمام بینندگان قالب‌های دیگر، تماشاگر مستند از سطح سواد رسانه‌ای و بصری بالاتری برخوردار است.مساله این است که مدیوم‌ها متفاوتند؛تلویزیون یک رسانه سردوفراگیر است وگزینش‌کردن مخاطبان آن سخت‌تراست و چارچوب‌های آن مثل سینما‌حقیقت مبسوط نیست و ممکن است به‌دلیل تفاوت این دو مدیوم، شکاف‌های علمی وجود داشته باشد. البته هر‌کدام استانداردهای خاص خود را از لحاظ طراحی ایده و محتوا دارند.همان‌طور که یک فیلم بزرگسال را در شبکه کودک به‌دلیل وجود تفاوت سنی نمایش نمی‌دهند، این اتفاق درجشنواره سینما‌حقیقت هم صدق می‌کند.مهدیان خاطرنشان کرد: اگرتعامل بیشتری بین سینماگران مستند وتلویزیون وجودداشته وچارچوب‌ها درزمینه مستند مبسوط وانعطاف‌پذیرتر باشد،اتفاقات بهتری می‌افتد. یکی ازدغدغه‌های ما به‌عنوان فیلمساز مربوط به تامین آرشیو است و سازمان صداوسیما به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع آرشیو شناخته می‌شود واگر تعامل بین فیلمساز مستند و صداوسیما برای تسهیل دسترسی راحت‌تر به آرشیو بیشتر باشدواین فضا تلطیف شود، می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در افزایش کیفیت محتوای مستندها داشته باشد.
 
دستاورد ارتقای کیفیت و تنوع آثار در جشنواره حقیقت
جواد رزاقی‌زاده، کارگردان فیلم «آسانسور» به عنوان یک مستند اجتماعی مرتبط با اعتیاد که نامزد بخش‌های بهترین کارگردانی مستند بلند، بهترین فیلم و بهترین موسیقی شده؛ جزو پرمخاطب‌ترین فیلم‌های جشنواره سینما حقیقت بود. رزاقی‌زاده درباره جشنواره سینما حقیقت امسال به جام‌جم گفت: به نظرم جشنواره امسال یکی از استثناهای جشنواره تمام دوره‌های جشنواره سینما حقیقت است، چون هم استقبال ویژه‌ای صورت گرفته و کیفیت و تنوع آثار بیشتر بوده و هم رقابت فیلمسازان خیلی سخت است و این از نظرم یک دستاورد برای سینما حقیقت محسوب می‌شود. به نظرم جشنواره سینما حقیقت در ایران و دنیا خیلی اعتبار دارد و اولین بار به عنوان تهیه‌کننده در چهارمین دوره جشنواره شرکت کردم و بعد از آن سال‌ها مدیر فیلمبرداری بودم.رزاقی‌زاده درباره توجه جشنواره نسبت به مستندهای تاریخی و سیاسی تشریح کرد: قطعا جشنواره بر اساس سیاست‌های کلی خود نسبت به این نوع فیلم‌ها توجه داشته است. بر ما پوشیده نیست که نتیجه و توجه در جشنواره سینما حقیقت بسیار حائز اهمیت است و این موضوع می‌تواند اتفاق ویژه‌ای را رقم بزند، اما جشنواره‌های مختلف سیاست‌های متفاوتی دارند. احتمالا اگر این جشنواره به هر بخشی توجه کند هم در جشنواره‌های دیگر و هم نگاه مردم تأثیر زیادی می‌گذارد. بالاخره این مسیری است که همه فیلمسازان به رغم آگاهی از آن وارد جشنواره می‌شوند. رزاقی‌زاده درباره این‌که جشنواره تلویزیونی مستند یا تلویزیون چه نقشی می‌تواند در دیده‌شدن مستند داشته باشد، تشریح کرد: هر رسانه‌ای تأثیر خاصی به جای می‌گذارد و تلویزیون هم مخاطب خاص خود را دارد و درحال حاضر کیفیت کارهایی که در تلویزیون می‌بینیم، هم به لحاظ بصری و هم محتوا ارتقا یافته و ما شاهد اتفاقات خوبی در عرصه تلویزیون هستیم. من قبلا مستند «آوانتاژ» را در جشنواره تلویزیونی مستند داشتم و نتیجه خوبی هم گرفتیم‌.این کارگردان با بیان این‌که فیلم مستند از لحاظ اکران مهجور است، افزود: در حال حاضر سینمای هنروتجربه بانی اکران آثار مستند است اما خیلی محدود است؛ به گونه‌ای که مردم نمی‌شناسند و اطلاعاتی درباره آن ندارند. اگر موقعیت اکران مستند را فراهم کنند، شرایط بهتری برای این گونه سینمایی رقم می‌خورد. یکی از منتقدان می‌گفت اگر فیلم«آسانسور» در اکران عمومی پخش شود، شاید از فیلم‌های دیگر روی پرده بیشتر مخاطب داشته باشد اما متأسفانه چنین بستری وجود ندارد و فیلم‌ها با اکران‌های محدودی در جشنواره سینما حقیقت باقی‌ می‌مانند. رزاقی‌زاده درباره تأثیر مستند بر آگاهی‌بخشی مردم نیز عنوان کرد: مردم معمولا برای گذران اوقات‌فراغت سراغ سینمای داستانی می‌روند و به نظرم امروز سینمای داستانی ما بیشتر آگاهی‌بخشی مخرب است اما در سینمای مستند این گونه نیست و واژه مستند به دلیل این‌که از واقعیت می‌آید، برای مردم خیلی باورپذیر است. او خاطرنشان کرد: متأسفانه مسئولان ما برای دیده شدن مستند به خصوص مستند‌هایی که به آسیب‌های اجتماعی می‌پردازد، سال‌هاست که برنامه‌ خاصی ندارند.
 
ارتقای آگاهی مخاطبان نسبت به مستند 
مهدی آگاه‌منش، کارگردان مستند «آستیگمات» درباره انقلاب ایران که در بخش جایزه ویژه آوینی جشنواره سینما حقیقت حضور داشت، درباره جشنواره سینما حقیقت هجدهم به جام‌جم گفت: برگزاری این جشنواره به جهت این‌که مستندسازان فرصت دارند در طول یک هفته دور هم جمع شوند و کارهای یکدیگر را ببیند، بسیار خوب است. از طرف دیگر این جشنواره مشوق خوبی برای ما فیلمسازان است که هم مردم و هم منتقدان فیلم را ببینند. نگاه تخصصی در این جشنواره خیلی پررنگ‌تر از دیگر جشنواره‌هاست. بنابراین جشنواره سینما حقیقت جایی است که می‌توانیم ارزیابی خوبی هم از سینمای مستند و هم از خودمان به عنوان فیلمساز داشته باشیم.  این کارگردان در رابطه با این‌که جشنواره چه نقشی در آگاه‌سازی مردم دارد، عنوان کرد: مستند زاویه نگاهی را برای مخطابان باز می‌کند که شاید به شکل مرسوم نتوانند چنین نگاهی را داشته باشند. همین که مستندها به شکل متمرکز پخش می‌شود و آدم‌های مختلف فیلم‌ها را می‌بینند، سطح آگاهی را نسبت به مسائل مختلف و البته سینمای مستند بالا می‌برد.  در هجدهمین دوره سینما حقیقت آگاهی مردم قابل مقایسه با ۱۰ سال پیش نیست و این رشد به این دلیل بوده که شرایط برای دیده شدن مستند فراهم شده است. شاید ۱۵ سال پیش این تلقی نسبت به مستند وجود داشت که بیشتر آنها مربوط به حیات‌وحش بوده، اما امروز چنین نگاهی تصحیح شده است. او در این رابطه که جشنواره تلویزیونی مستند یا تلویزیون چه نقشی در دیده شدن مستندهای آگاه‌کننده و تبیین‌گر دارند، گفت: هر چقدر از سینمای مستند و نمایش فیلم‌ها در سالن تعریف کنیم، اصلا قابل مقایسه با میزان گستردگی مخاطبان تلویزیون نیست. البته مخاطبان جشنواره سینما حقیقت تخصصی‌ترند اما تلویزیون طیف گسترده‌ای از مردم را دارد.  آگاه‌منش با تأکید بر این‌که نقش تلویزیون در دیده شدن مستند خیلی مهم است، افزود: در حال حاضر هم شبکه تخصصی مستند به وجود آمده و مخاطبان خود را پیدا کرده و موجب شده مستند جایگاهی در ذهن‌ها داشته باشد. جشنواره تلویزیونی مستند نیز جایی است که مخاطبان می‌دانند در حال مشاهده کارهای جدی‌تری هستند. اگر مستندها به تلویزیون برسد، دامنه اثرگذاری آن در جامعه خیلی بیشتر می‌شود.  این کارگردان مستند ادامه داد: تمام تلاش فیلمسازان این است که کارها دیده شود و جشنواره تلویزیونی مستند در این سال‌های برگزاری واقعا توانسته کارها را از بخش معمول تلویزیونی به یک سطح بالاتر به عنوان جشنواره‌‌ای که کارهای خوبی در آن وجود دارد، ببرد.
 
تلویزیون مهم‌ترین مدیوم پخش مستند
محمدرضا نوروزبیگی، کارگردان مستند «آلبوم خانوادگی من» درباره فلسطین که امسال هم در جشنواره‌های حقیقت و هم تلویزیونی مستند در بخش ویژه غزه و ویژه آوینی حضور داشت، به جام‌جم گفت: جشنواره حقیقت، معتبرترین جشنواره مستند ایران است و این برای من که اولین تجربه فیلمسازی‌ام را از سر می‌گذرانم، خیلی جذاب است، چون موجب شناخته شدنم می‌شود. با این‌که جشنواره سینما حقیقت نسبت به جشنواره سینمایی فجر مخاطبان کمتری دارد، بیشتر مخاطبانش حرفه‌ای یا از عوامل سازنده مستند هستند. نوروزبیگی در پاسخ به این پرسش که تلویزیون و جشنواره تلویزیونی مستند چه نقشی در دیده شدن مستندها دارد، عنوان کرد: تلویزیون مهم‌ترین مدیوم پخش مستند است.  معمولا مستند برای تلویزیون ساخته می‌شود و تأثیر خودش را آنجا می‌گذارد، چون داخل سینما شاید چندان جا نیفتاده که مخاطبان مستند ببیند اما به نظرم بخش قابل‌توجهی از آنتن در تلویزیون به مستند تعلق دارد و من کارم را قبل از پخش در جشنواره سینما حقیقت به شبکه مستند فرستادم و بازخورد خیلی خوبی گرفتم. به این صورت مخاطبان بیشتری آثار را می‌بینند و به نوعی برای مخاطبان تبدیل به مسأله می‌شود. برای مستندساز هم جذاب است که کارش را ببینند و اگر نواقصی داشت، آن را برطرف کند. نوروزبیگی در پاسخ به این پرسش که آیا پخش آثار مستند از شبکه مستند و جشنواره مستندهای تلویزیونی در دیده شدن آن نقشی داشته، گفت: قطعا نقش دارد و ما هر سال چند جشنواره مستند از جمله تلویزیونی مستند، حقیقت و عمار داریم که به این قالب سینمایی اهمیت می‌دهد، این برای مستندساز خوب است که کارش را به سطح خوبی برساند و  مخاطبان نیز توجه‌شان به مستندهایی که در جشنواره‌ها حضور دارد، جلب می‌شود.  این کارگردان با ذکر نکته‌ای در رابطه با جشنواره تلویزیونی مستند و سینما حقیقت توضیح داد: زمان برگزاری این دو جشنواره با یکدیگر متفاوت است و فیلم‌های حاضر در جشنواره سینما حقیقت نباید پخش تلویزیونی شده باشد. از طرف دیگر به دلیل این‌که جشنواره سینما حقیقت قبل از جشنواره تلویزیونی مستند برگزار می‌شود، خیلی از مستندسازان می‌خواهند که اول در جشنواره سینما حقیقت حضور داشته باشند.  این موضوع را به دست‌اندرکاران شبکه مستند یادآوری کردم و گفتم اگر دو ماه جشنواره را به تأخیر بیندازید، کارهای همان سال به جشنواره تلویزیونی مستند می‌آید اما به دلیل این‌که کارم درباره فلسطین بود و باتوجه به اتفاقات یک سال اخیر، دوست داشتم پخش شود تا مردم آن را ببینند. بنابراین اول آن را به جشنواره تلویزیونی مستند دادم؛ در حالی که اکثر مستندسازان این کار را انجام نمی‌دهند. او ادامه داد: به قدری مخاطبان ما از جهات مختلف رشد داشته که این را در مستند می‌بینیم، چون مستند مردمی‌تر بوده و با سوژه‌های اجتماعی بیشتر در ارتباط است. تصورم این است که مخاطبان و مستندسازان با یکدیگر پیش می‌روند اما در بخش داستان این‌گونه نیست و تا فیلمی به دست عموم مخاطبان برسد، ممکن است چندین سال طول بکشد و اهمیت خود را برای مخاطبان از دست بدهد.این کارگردان مستند درباره تأثیر سینمای مستند نسبت به داستانی نیز تشریح کرد: حس می‌کنم یکسان بودن سطح مخاطبان از لحاظ این‌که می‌توانیم به موضوعات مختلف بپردازیم، در سینمای داستانی کم است و دغدغه مردم در سینمای مستند تأمین می‌شود.  نوروزبیگی در رابطه با چالش‌های مستندسازی نیز عنوان کرد: بحث اقتصادی در کشور ما جدی است. مستند هم درگیر این قضیه شده و نمی‌توانم کیفیت کارها را در جشنواره هجدهم با هشت سال پیش مقایسه کنیم؛ چون مؤلفه اقتصادی برای مستندهایی که برآورد پایینی دارند، قابل مقایسه با فیلم‌های روی پرده که فروش چند ۱۰میلیاردی دارند، نیست. موضوع مالی خیلی مهم است که مستندساز چگونه می‌خواهد ایده خود را پیش ببرد و خلاقیت خود را بروز دهد. 
 
عملکرد تلویزیون در دیده شدن مستندها عالی است
عقیل جماعتی، کارگردان مستند «خشت و خون» درباره مقاومت مردم تنگستان در برابر تجاوز بیگانگان که نامزد بهترین نویسنده یا گوینده گفتار متن در جشنواره هجدهم شده، درباره جشنواره سینما حقیقت امسال به جام‌جم گفت: ما موفق به دیدن تمام آثار نشدیم، اما سطح فیلم‌ها متوسط رو به بالا بود. تمام فیلم‌های مستند حاصل تلاش یک نفر نیست بلکه گروهی ساخته شده و کاش می‌شد به‌جز کارگردان دو نفر از عوامل هم امکان حضور در جشنواره سینما حقیقت را داشتند.  او ادامه داد: ویژگی خوب جشنواره‌ها این است که انگیزه‌ای برای حمایت از قشر جوان فیلمساز فراهم می‌کنند و بسیار تأثیرگذار است. جماعتی با اشاره به نقش تلویزیون و جشنواره تلویزیونی مستند در دیده شدن بیشتر آثار گفت: تلویزیون در زمینه پخش آثار مستند و تبلیغ برای جشنواره حقیقت، بسیار عالی و موفق عمل کرده است. این اولین فیلمی است که در جشنواره سینما حقیقت دارم. جامعه مستندساز من را نمی‌شناخت، اکران ابتدایی ما چندان شلوغ نبود و مصاحبه‌هایم با تلویزیون موجب پر شدن سالن‌ها شد.او در رابطه با پخش آثار از شبکه مستند نیز عنوان کرد: درست است که فیلم‌ها برای دیده شدن پخش می‌شود و تلویزیون مدیوم خوبی برای آثار است اما پخش آثار از این مدیوم باید با درنظر گرفتن حداکثر بهره مالی برای کارگردان اتفاق بیفتد. از طرف دیگر در طول این سال‌ها مستندهای بسیار خوبی تولید شده که مخاطبان نیاز دارند آنها را ببینند. 
 
نقش تلویزیون در دیده شدن آثار مستند
شهرام درخشان که با مستند «رسم دریاداری» در هجدهمین جشنواره سینما‌حقیقت حضور دارد، معتقد است سینمای مستند در ایران بدون توجه تلویزیون، نمی‌تواند جلوه و بروز داشته باشد. او در این‌باره به جام‌جم گفت: اکران منظم و درآمدزا برای آثار مستند به‌سختی ممکن است و فستیوال‌های فیلم مستند، در مقاطعی از هر سال، تنها نمایش‌دهنده مجموع آثار مستندسازان هستند. اما تلویزیون با خط‌‌مشی خاصی می‌تواند به سینمای مستند توجه داشته باشد.  وی افزود: نقش تلویزیون به‌عنوان یک رسانه در دیده شدن یک اثر مستند می‌تواند بسیار بزرگ باشد و این رسانه می‌تواند پرده دائمی نمایش مستندها باشد. با این حال، موانع و مشکلات فراوانی در این زمینه وجود دارد. یکی از این موانع، عدم سرمایه‌گذاری کافی تلویزیون در حوزه مستندسازی است. اگرچه شبکه اختصاصی مستند در این کار فعال است اما باید دید که میزان مشارکت و کیفیت این حمایت‌ها تا چه اندازه است. درخشان ادامه داد: به نظر می‌رسد براساس آمارها، جشنواره سینماحقیقت هجدهم به‌ویژه در زمینه بلیت‌فروشی پرمخاطب‌تر از دوره‌های پیشین بوده. جشنواره سینماحقیقت یکی از بزرگ‌ترین عرصه‌های نمایش فیلم‌های مستند در ایران به‌شمار می‌آید و طبیعی است که عامه مردم نیز توجه بیشتری به آن نشان دهند. با این‌حال، واقعیت این است که فضای مناسبی برای ساخت مستند وجود ندارد و کیفیت بسیاری از آثار نیز به اندازه‌ای نیست که بتواند عامه مردم را جذب کند. امیدوارم سینمای مستند از رکود و تنگنای عادی خود خارج شود و مستندسازان بتوانند بهتر و پویاتر از گذشته به تولید آثار ارزشمند بپردازند. این تغییرات می‌تواند به غنای فرهنگی و هنری سینمای مستند در ایران نیز کمک شایانی کند.
 
فرصتی برای رشد مستندسازان
امیرحسین رضایی که با مستند «صور صعده» در جشنواره سینماحقیقت امسال حضور داشت درگفت‌وگو با جام‌جم بیان کرد: جشنواره به‌ویژه برای مستندسازانی که تازه‌کار هستند یا کار اول خود را ساخته‌اند، فرصتی بسیار ارزشمند به‌شمار می‌آید. حتی برای چهره‌های معروفی که ممکن است آثار قبلی داشته باشند، این جشنواره‌ها اهمیت زیادی دارند. یکی از مزایای اصلی جشنواره‌ها این است که به کار مستند اعتبار می‌بخشند. این اعتبار نه تنها به خود اثر، بلکه به دیده شدن و بازخوردهایی که از تماشاگران دریافت می‌کند نیز مرتبط است. جلسات نقد و بررسی که در این جشنواره‌ها برگزار می‌شود، هم به عنوان یک ارزش افزوده برای مستند محسوب می‌شود و می‌تواند به ارتقای کیفیت و تأثیرگذاری آن کمک کند.وی افزود: برای من شخصا، جشنواره‌ها به‌عنوان سکویی برای پیشرفت و ادامه مسیر کاری بسیار مؤثر بوده‌اند. این فضاها امکان تعامل با مخاطبان و دریافت نظرات آنها را فراهم می‌آورد و به مستندسازان تازه‌کار کمک می‌کند تا در مسیر حرفه‌ای خود گام بردارند. به همین دلیل، معتقدم که جشنواره‌ها فرصتی بی‌نظیر برای رشد و توسعه در عرصه مستندسازی به‌شمار می‌رود. این مستندساز افزود: با این حال، مخاطب مستندها در کشور ما به‌دلایل مختلفی کم است و جشنواره‌هایی مانند سینماحقیقت می‌تواند به ترویج موضوع مستند و افزایش آگاهی مردم کمک کند. یکی از دلایل اصلی عدم استقبال مردم، فقدان جذابیت داستانی در این آثار است. مستندها باید کشش داشته باشد و این کشش معمولا از طریق داستان‌پردازی به‌وجود می‌آید. حتی در مستندهای سیاسی نیز اهمیت داستان‌پردازی و وجود یک روایت قوی بسیار مهم است. مستندهای مصاحبه‌ای نیز باید با یک داستان مشخص همراه باشد تا بتواند توجه مخاطب را جلب کند. متأسفانه تا‌کنون در کشور ما، مستندها بیشتر به صورت گزارش‌های خبری ارائه شده‌ و این موضوع باعث شده که بسیاری از مردم به این آثار توجه نکنند. این نوع ارائه باعث شده که نام مستند هم به اشتباه به کار رود و نتواند جذابیت لازم را برای مخاطبان ایجاد کند. بنابراین برای افزایش استقبال از مستندها، نیاز است که به داستان‌پردازی و جذابیت روایت توجه بیشتری شود. این امر می‌تواند به جذب مخاطب و ارتقای کیفیت مستندها کمک کند.جشنواره سینماحقیقت نسبت به سال‌های گذشته به‌وضوح پیشرفت کرده است. آمارها هم همین را نشان می‌دهد. از سوی دیگر، کیفیت آثار ارائه‌شده در جشنواره نیز بهبود یافته است. بسیاری از فیلمسازان تازه‌کار با آثار بسیار قوی و حرفه‌ای وارد این فضا شده‌اند. این موضوع به‌ویژه برای فیلمسازانی که در آغاز راه هستند، فرصتی برای یادگیری و رشد به‌وجود آورده است. آثار جدید به‌سرعت مورد توجه قرار می‌گیرد. این تغییرات نشان‌دهنده یک اتفاق مثبت در جشنواره سینماحقیقت است. هرچند ممکن است برخی از ما از جوایز محروم شویم اما افزایش سطح حرفه‌ای و هنری جشنواره و همچنین اعتبار آن، دستاوردی ارزشمند است که می‌تواند به آینده این رویداد فرهنگی کمک کند.
 
رسانه‌ملی بستر دیده شدن آثار مستند
احسان شادمانی یکی دیگر از کارگردانان حاضر در هجدهمین جشنواره سینما‌حقیقت که با مستند «نبرد نجف» در این رویداد سینمایی حاضر شد به جام‌جم گفت: جشنواره سینماحقیقت به‌عنوان اصلی‌ترین جشنواره مستند کشور شناخته می‌شود و برخی آن را جشنواره فجر مستندسازان می‌دانند. این جشنواره با رعایت استانداردهای حرفه‌ای، به فیلمسازان احترام می‌گذارد و آثار را به‌صورت حرفه‌ای ارزیابی می‌کند. این اصول حرفه‌ای باعث می‌شود مستندسازان برای ساخت آثار با کیفیت بالا تلاش کنند تا در این فستیوال شرکت کنند. اما سؤال اینجاست که آیا آنها برای اکران آثارشان وقت می‌گذارند؟ آیا تلاش می‌کنند آثارشان به آنتن تلویزیون برسد یا به نمایش‌های عمومی بیشتری دست پیدا کنند؟ به نظر می‌رسد آسیب اصلی که متوجه فیلمسازان حوزه مستند است، ناشی از عدم تلاش کافی برای پرزنت آثار و رساندن پیام هنری به مخاطب باشد. بسیاری از مستندسازان به جنبه‌های هنری خاص خود اکتفا کرده و از هدف اصلی مستندسازی، یعنی انتقال پیام به مخاطب غافل می‌شوند. وی با اشاره به نقش تلویزیون در رشد سینمای مستند که در سال‌های اخیر رقم خورده، گفت: در این راستا، صداوسیما اخیرا جشنواره تلویزیون مستند را برگزار کرده است. یکی از نقاط قوت این جشنواره، امکان نمایش آثار مستندسازان در کنداکتور تلویزیون است. این موضوع به مستندسازان امکان می‌دهد که بدون نیاز به تلاش مضاعف، آثارشان را در ساعات پربیننده مانند ۸ و ۹ شب به نمایش بگذارند. آثاری که در این جشنواره قابل قبول شناخته می‌شود، فرصتی برای دیده‌شدن پیدا می‌کند و مخاطبان می‌توانند با آنها ارتباط برقرار سازند. به نظر می‌رسد سازمان صدا و سیما شرایط بهتری را برای پخش مستندها فراهم کرده و تعامل روسای شبکه‌ها با این نوع برنامه‌ها نسبت به گذشته، ارتقاء یافته است. اکنون مستندهای باکیفیتی نه‌تنها در شبکه مستند، بلکه در سایر شبکه‌ها نیز پخش می‌شود و این موضوع جایگاه مستند را در میان مخاطبان تقویت کرده است. شادمانی در پایان گفت: برای دومین بار است که جشنواره سینماحقیقت شرکت می‌کنم. سال گذشته با مستند «آن هفت روز» و امسال با مستند «نبرد نجف» در بخش جدید آوینی و مستند «نحیط» در بخش بین‌الملل غزه حضور دارم. امسال بخش غزه به‌خوبی توسط جشنواره سینماحقیقت برگزار شده است و ۲۲ اثر در این حوزه به نمایش درآمده که از این میان، سه اثر متعلق به ایران است. سایر آثار نیز از کشورهای فرانسه، سوئیس، اردن، کویت، قطر، فلسطین و لبنان به نمایش درآمده‌است. این تنوع نشان‌دهنده توجه جشنواره به موضوعات روز و شرایط کنونی است و می‌تواند به درگیری بیشتر مخاطبان با مسائل مهم کمک کند. به‌طورکلی، جشنواره سینماحقیقت به‌عنوان یک پلتفرم حرفه‌ای، نقش مهمی در ارتقای مستندهای ایرانی و افزایش ارتباط آنها با مخاطبان ایفا می‌کند.
 
اهمیت سوژه و دغدغه در سینمای مستند
سعید صادقی هم که با «مستند آن روز که سنگ بارید» در جشنواره امسال حضور دارد به جام‌جم گفت: دیده‌شدن آثار در جشنواره سینماحقیقت به عوامل متعددی بستگی دارد که فراتر از صرف حضور در این رویدادهاست. حمایت‌های رسانه‌ای و حضور چهره‌های معروف می‌تواند تأثیر زیادی بر موفقیت یک اثر داشته باشد. برخی مستندها با برخورداری از این ویژگی‌ها موفق به جلب توجه مخاطبان شده‌، درحالی‌که دیگر آثار با وجود کیفیت بالا، به‌دلیل عدم دسترسی به این امکانات، کمتر شناخته شده‌ است.  وی افزود: تجربه من نشان می‌دهد که موفقیت در سینمای مستند به سوژه و دغدغه‌ای که به تصویر می‌کشد، مرتبط است. ممکن است مستندی در زمان خود به اندازه کافی دیده نشود، اما با گذشت زمان، به‌عنوان اثری ماندگار مورد توجه قرار گیرد. این واقعیت که برخی آثار در زمان خود توجه لازم را جلب نکرده‌، نشان‌ می‌دهد که ذات یک اثر هنری ممکن است در لحظه، ارزشش شناخته نشود. عوامل مؤثر در دیده‌شدن مستندها امروزه شامل ابزارهای رسانه‌ای و حمایت‌های زرد است و رسانه‌ها نقش کلیدی در جهت‌گیری مخاطبان دارند. صادقی با انتقاد از برخی رویکردهای جشنواره سینماحقیقت گفت: به نظر حضور کمرنگ فیلمسازان مستقل و نگاه‌های آزاد یکی از نقاط ضعف در جشنواره‌ امسال بود. به‌عنوان یک مخاطب، به دنبال سلیقه‌های متفاوت و نگاه‌های جسورتر هستم و بر این باورم که فضای مستند باید بازتاب‌دهنده واقعیات جامعه باشد. آثار مستقل در جشنواره امسال به حداقل رسیده و تنها حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از مجموعه‌های ارائه‌شده را شامل می‌شد. وقتی برگزارکنندگان جشنواره، خود تولیدکنندگان فیلم‌های مستند هستند طبیعی است که بخواهند آثار خود را در جشنواره نمایش دهند و این می‌تواند بر تنوع و کیفیت مجموعه‌های ارائه‌شده تأثیر بگذارد. جشنواره‌ها باید به‌عنوان پلتفرمی برای نمایش تنوع و خلاقیت عمل کنند. این مستندساز ادامه داد: درحال‌حاضر، جشنواره‌ها به استانداردهای مطلوبی دست یافته‌اند، اما رسالت هنری و انسانی فیلمسازی ایجاب می‌کند که در جشنواره به مسائل با نگاه نقادانه پرداخته شود. نکته مثبت در جشنواره، اقبال عمومی به آثار است. اما سؤال اینجاست که آیا این فیلم‌ها پس از جشنواره، در صورت پخش مستقل، با اقبال عمومی مواجه خواهد شد؟ جشنواره‌ها باید فضایی برای بیان دیدگاه‌های مختلف و ایده‌های نوین باشند تا به تغییرات مثبت در جامعه کمک کنند.
 
فرصتی برای مستندسازان جوان
محمدفرج صالحی هم که با مستند «خون، حنا، باروت» در جشنواره سینماحقیقت امسال حضور داشت حضور پررنگ فیلمسازان جوان را یکی از نقاط مستند جشنواره ارزیابی کرد و به جام‌جم گفت: این دوره شاهد شرکت بسیاری از جوانان در بخش‌های مسابقه بودیم که به تنوع و جذابیت جشنواره افزوده است. اگرچه چهره‌های قدیمی مانند فرهاد ورهرام و حسین همایونفر نیز حضور داشتند، اما تعداد زیادی از فیلمسازان جوان برای اولین‌بار در این رویداد شرکت کردند و این تغییرات فضای جشنواره را متحول کرده است. بااین‌حال، انتقادی نیز به جشنواره وارد است. بخش شهید آوینی که مختص مستندهایی درباره انقلاب اسلامی و جبهه مقاومت است، به‌تدریج دارد به یک بخش جنبی و کم‌اهمیت تبدیل می‌شود. این روند به نظر نمی‌رسد در شأن شهید آوینی باشد و نیاز به اصلاح جدی دارد تا این بخش به جایگاه واقعی خود بازگردد.وی افزود:مستند خون،حنا، باروت که امسال در جشنواره سینماحقیقت به نمایش درآمد، نتیجه زحمات فراوان تیم من است. برای ساخت این مستند، سفر دشواری به افغانستان داشتم و شرایط زندگی در آنجا بسیار سخت بود. مستند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رسانه‌ها در دنیا به‌ویژه در تلویزیون، نقش بسزایی در معرفی واقعیت‌ها و انتقال پیام‌ها دارد. شبکه‌هایی مانند بی‌بی‌سی با اختصاص بخش‌های اصلی خود به پخش مستندها، اهمیت این مدیوم را نشان می‌دهند. با وجود گسترش سینمای خانگی و رسانه‌های دیجیتال، مستندهای باکیفیت همچنان می‌توانند طرفداران زیادی جذب کنند. متأسفانه، برخی مستندسازان به اشتباه تصور می‌کنند که مستند تلویزیونی دارای اهمیت‌ کمتری است. این تصور نادرست می‌تواند به کاهش دیده‌شدن مستندها و محدودشدن مخاطبان عمومی منجر شود. این مستندساز ادامه داد:جشنواره سینماحقیقت به‌عنوان مدیومی برای دیده‌شدن، نه‌تنها برای عموم مردم،بلکه برای تهیه‌کنندگان نیزاهمیت‌دارد.اگرمستندسازی به این جشنواره راه‌یابد،نشان‌دهنده پتانسیل آن مستندساز برای تولید کارهای بعدی است. شرکت‌کنندگان در جشنواره سینماحقیقت امیدوارند که آثارشان مورد توجه قرار گیرد و فرصت‌های جدیدی برای تولید مستندهای بعدی به‌دست‌آورند. به‌طورکلی، جشنواره سینماحقیقت فرصتی مناسب برای مستندسازان جوان فراهم کرده، اما نیاز به توجه و اصلاح در برخی بخش‌ها دارد تا بتواند به هدف اصلی خود در ارتقای مستندهای ایرانی دست‌یابد.