شوخی بزرگی به نام بازسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده

حرف‌های شیرین و بی‌اثر
وقتی به صحبت‌های قبل‌تر مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران رجوع می‌کنیم، مشخص می‌شود مساله بافت‌های فرسوده، یک بازی فرسایشی و خسته‌کننده برای مردم است و کمتر سازمان و نهادی برای رفع و بازسازی و نوسازی این بافت‌ها عزمش را جزم کرده است.درسال۱۴۰۱ و زمانی که آیینی، معاون وزیر راه‌وشهرسازی وقت بوده، در حالی آخرین آمار مربوط به پرداخت وام نوسازی مسکن در بافت‏‏‌های فرسوده آن زمان را اعلام کرد که این اعداد و ارقام بیانگر روند کند تسهیلات‌دهی در این زمینه بود.
مطابق آنچه مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران از وضعیت تامین مالی نوسازی واحدهای مسکونی در بافت‏‏‌های فرسوده اعلام کرده بود: «از تعداد ۶۹‌هزار و ۱۰۵ واحد معرفی‌شده برای دریافت تسهیلات نوسازی ۳۰‌هزار و ۴۹۲ واحد از محل اعتبارات سال ۱۴۰۰ و در دولت سیزدهم بودند که تا آن زمان با ۱۱‌هزار و ۳۵۷ واحد قرارداد پرداخت تسهیلات منعقد شد.»
البته این مسئول تاکید کرده بود برای بقیه واحدهای فرسوده نیز لازم است هرچه سریع‌تر تسهیلات اختصاص یابد.
وی همچنین با اعلام این‌که ۱۱۰‌هزار واحد ناپایدار در بافت‌های فرسوده سراسر کشور در دست نوسازی قرار دارد از معرفی بیش از ۶۹‌هزار واحد برای دریافت تسهیلات خبر داده بود.یعنی اگر آمارهای آن زمان درست بوده باشد،فقط درسال۱۴۰۱ بیش از نیمی از واحدهای ناپایدار در بافت‌های فرسوده باید تسهیلات دریافت کرده و مقاوم‌سازی یا نوسازی‌شده باشند.متاسفانه هر سال ارقام جدیدی از میزان واحدهای موجود که فرسوده‌اند ارائه می‌شودودرمقابل هم ازاقداماتی صحبت می‌شودکه درآن هزاران واحد مقاوم‌سازی یا نوسازی شده‌اند.در این میان معلوم نیست تسهیلاتی که به زعم آقایان پرداخت نمی‌شود، کجا می‌رود.

تبعات نوسازی ناقص برای مستاجران
مستاجران ساکن در بافت‌‌‌های فرسوده در نتیجه فرآیند کند نوسازی در این بافت‌‌‌ها، با مشکل مواجه شده‌‌‌اند. درحالی‌که فرآیند نوسازی و افزایش عرضه مسکن در این بافت‌‌‌ها در شکل وسیع و مطابق با برنامه‌‌‌ها و ضوابط قانون یکی از مهم‌ترین ابزارهای تامین مسکن از یک‌سو و ایجاد تعادل قیمتی در بافت‌‌‌های میانی شهرها در نتیجه افزایش عرضه است، اما فرآیند کند نوسازی در سال‌های اخیر یک مشکل مهم برای ساکنان این بافت‌‌‌ها به‌خصوص مستاجران ایجاد کرده است. نوسازی ناقص و کند واحدهای مسکونی و در نتیجه عدم ‌عرضه وسیع مسکن در این بافت‌‌‌ها باعث افزایش هزینه اجاره‌‌‌نشینی دربرخی ازمحله‌‌‌هایی شده که بخشی از آنها نوسازی شده است. مشاهدات میدانی تایید می‌کند مستاجران ساکن در بافت‌‌‌های فرسوده ازافزایش اجاره‌‌‌بهای مسکن در این مناطق که بخشی ازخانه‌‌‌های آن نوسازی شده است گلایه‌‌‌ دارند. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهددرصورتی‌که برنامه‌‌‌های نوسازی مطابق با قانون بوده و سالانه ۱۰‌درصد از کل بافت‌‌‌های فرسوده کشور نوسازی می‌شدند، به ازای هر یک واحد مسکونی حدود سه واحد جدید به بازار مسکن این محله‌‌‌ها عرضه می‌شدکه همین افزایش عرضه مانع ازرشد بی‌‌‌ضابطه قیمت و اجاره‌‌‌بهای مسکن در این مناطق می‌‌‌شود. اما حالا نوسازی ناقص و عدم‌ عرضه مطابق با نیاز متقاضیان، دربرخی ازاین محله‌‌‌ها به افزایش نامتعارف سطح قیمت و اجاره‌‌‌بها منجر شده و مستاجران را با مشکل روبه‌رو کرده است.

بهسازی، نوسازی، بازسازی
ساختار اجتماعی و کالبدی بافت‌‌های فرسوده شهری نسبت به سایر بافت‌‌های شهرآسیب‌پذیرتر بوده ومشکلاتی را برای شهروندان این مناطق از شهر ایجاد می‌کند.همچنین ساخت‌و‌سازهای بی‌رویه و خارج از برنامه از دیگر مشکلات بافت فرسوده بوده که موجب بی‌نظمی در سیما و منظره شهر شده و بافت‌‌های شهری را با بحران هویت مواجه کرده است. 
دکتر سالومه گل‌نراقی، کارشناس معماری در مورد واژه بازسازی در بافت‌های فرسوده، می‌گوید: این مفهوم به معنای بازسازی مکانیکی بنا بدون در‌نظر گرفتن ابعاد فکری و نظری نو پرداز در یک وضعیت ساختاری معماری یا شهرسازی تخریب‌ شده است. در این نوع مداخله نه‌ تنها هیچ الزامی برای حفظ گذشته وجود ندارد بلکه با هدف ایجاد شرایط جدید زیستی و کالبدی فضایی و از طریق تخریب، پاکسازی و دوباره‌‌سازی صورت می‌پذیرد.او ادامه می‌دهد: اما مجموعه اقداماتی که ساختار‌های نو را به‌جای بناهای قدیمی می‌نشاند وباچنین فعالیتی جلوه بسیار نو به بنامی‌دهد‌، نوسازی می‌گویند. درواقع فعالیت نوسازی با هدف افزایش کارایی و بهره‌وری، بازگرداندن حیات شهری به بافت است.به‌گفته این کارشناس معماری، بهسازی هم سلسله‌ اقداماتی است که به‌منظوربهبود کالبد درکوتاه‌مدت صورت می‌گیردوشامل چهار اقدام تعمیرات، حفاظت،حمایت و استحکام‌‌بخشی بوده که روی‌هم‌رفته مفهوم فیزیکی بهسازی رامعنی می‌کنند.فعالیت بهسازی باهدف استفاده از امکانات بالقوه وبالفعل موجود و تقویت جنبه‌های مثبت و تضعیف جنبه‌های منفی از طریق حمایت، مراقبت، نگهداری، احیا، استحکام‌‌بخشی و تعمیر صورت می‌پذیرد. 

دردهای زیر پوست فرسوده
غلامرضا مقدم، جامعه‌شناس در موردبافت‌‌های دارای میراث‌‌های شهری به جام‌جم می‌گوید: اینها بافت‌‌هایی هستند که دربرگیرنده آثار به‌جا مانده از گذشته و جایگزین‌ناپذیری هستند که می‌توانند به آگاهی جوامع از ارزش‌‌های فرهنگی و گذشته خود کمک کند. به‌طور کلی این آثار به یکی از سه دوره باستان، دوره تاریخی یا معاصر تعلق دارد که به ثبت آثار ملی رسیده‌اند و در لیست میراث‌‌های با‌ارزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار می‌گیرند.او ادامه می‌دهد: بافت‌‌های حاشیه‌‌ای بیشتر در حاشیه شهرها و کلانشهرهای کشور قرار داشته و خارج از برنامه رسمی توسعه شهر یا کشور شکل‌ گرفته‌‌اند. به‌‌طور کلی ساکنان این بافت‌‌ها را گروه‌های کم‌‌درآمد و مهاجران روستایی و تهیدست شهری تشکیل می‌دهند. همچنین لازم به ذکر است که این بخش‌‌های شهر فاقد ایمنی، استحکام، امنیت اجتماعی، خدمات و زیرساخت‌‌های لازم است.به گفته این جامعه‌شناس، علاوه بر این‌که بافت فرسوده مشکلاتی را در سیما و منظر شهر به‌وجود می‌آورد، مشکلات عملکردی را نیز به همراه دارد. بافت‌های فرسوده در کنار ساختمان‌های جدیدی که قرار است به بافت محله اضافه شود ترکیبی ناهماهنگ را به‌وجود می‌آورد. در این محلات معمولا بافت شهری به شکلی نامناسب بوده و دسترسی‌ها تا حدودی با مشکل مواجه است، به‌خصوص این موضوع می‌تواند در موارد بحرانی مانند ورود آمبولانس یا ماشین‌های آتش‌نشانی در آنجا دردسر ایجاد کند.