شبکه‌های مجازی علیه هویت

با توجه به این‌که نوجوانان در سنین هویت‌یابی به سر می‌برند و آن را از طریق کشف و جست‌وجو بنا می‌کنند و نیز رسانه‌های جدید امکان این جست‌وجو را دراختیارشان قرارمی‌دهند، لازم است تاثیر این رسانه‌هابرشکل‌گیری هویت ملی آنهامورد مطالعه قرار گیرد. به عبارتی دیگر، شناخت واقعی وعملی نوجوانان که آینده‌داران این‌ کشورندوحل مسائل آنان،مستلزم بررسی ابعاد مختلف تاثیرگذاری و تاثیرپذیری‌شان از رسانه‌ها (سنتی و نوین) است.
 
ارتباط رسانه‌های نوین با هویت ملی
در دنیای امروز،عواملی که برهویت افراد تاثیر می‌گذارد، فقط به خانواده، مدرسه، دوستان و حتی محیط زندگی فرد محدود نمی‌شود، بلکه‌ عناصر جدیدی‌ مانند تکنولوژی با شکل‌دهی به ارتباطات فرد می‌تواندبر هویت افراد و هویت ملی آنها اثربخش‌ باشد. فناوری‌های نوین و در راس آنها اینترنت، با ایجاد محیط‌هایی چون وبسایت، چت‌‌روم‌ و...،همچنین ایجاد اجتماعات مجازی که فاقد ثبات و پایداری‌ و مکانیسم‌ نیرومند در زمینه کنترل هویت‌های خاص اجتماعی هستند،زمینه رابرای ارتباط، تبادل‌ اطلاعات وتجربیات افراد در خارج‌ از فضای ارتباطی‌ مستقیم‌ و واقعی‌ فراهم ساخته است. مطالعات‌ موجود نشان می‌دهد که رشد و گسترش تکنولوژی‌های ارتباطی عامل عمده‌ای‌ در شکل‌گیری تجدد و فرآیند جهانی‌شدن‌ وبه‌دنبال آن، هویت‌ ملی‌ بوده است.افراد با منابع هویت‌یابی متکثری روبه‌رو هستند و هویت‌یابی شکلی غیرمحلی وجهانی یافته است.براین اساس،به‌ نظر می‌رسد درعصرجدید، یکی‌ ازابزارهایی‌ که‌ ازطریق جامعه‌پذیری‌ می‌تواندبرهویت فردی واجتماعی فرد تاثیر گذارد،رسانه‌ها(نوین و سنتی) هستند.رسانه‌ها بنابر خواست صاحبان و سهامداران و مدیران آنها در هویت ملی مخاطبان تاثیر مثبت‌ یا منفی دارند. رسانه‌ها به بازسازی فرهنگ،افکاروعقاید موجود در جامعه می‌پردازند و به آنها استحکام‌ می‌بخشند. از این نگاه، رسانه‌ها برشناخت مردم تاثیر می‌گذارند؛ یعنی‌ به مردم می‌گویند چه موضوعاتی مهم به نظر می‌رسند. تغییرات نظام ارتباطی وظهور رسانه‌های‌ نوین‌ همچون‌ اینترنت، خود به ایجاد منابع جدید هویت‌سازی و تغییرات اساسی درآن‌ انجامیده‌ است.به این دلیل در دوران معاصر، معمای هویت بیش از هر عصری، آدمی را به‌ خود مشغول کرده است.اگر رسانه‌های چاپی، انسان عهد مدرن را به‌ سمت‌ هویتی پایدار و معین رهنمون می‌ساختند، داده‌ها و اطلاعات‌ اینترنت و رسانه‌های الکترونیکی جدید هویت کاربران‌ را می‌سازند؛ هویتی که کاملا سیال و تغییرپذیر است.پیشرفت در فناوری‌های‌ ارتباطی به‌عنوان‌ مهم‌ترین منبع تجربه باواسطه‌ در فرآیند هویت‌یابی، تاثیری عظیم بر هویت شخصی و همچنین ساختارهای روابط اجتماعی برجای‌ گذاشته‌ است. با توسعه وسایل ارتباط‌جمعی، به‌‌ویژه ارتباطات‌ الکترونیکی، تداخل‌ توسعه هویت شخصی و نظام‌های اجتماعی تا حد موازین و معیارهای عام و جهانی، بیش از پیش محسوس شده است.رسانه‌ها ارزش‌هاوهنجارهای اجتماعی وفرهنگی راازنسلی به نسل دیگرمنتقل می‌کنند.رسانه‌هامی‌توانندموجب تثبیت هویت ملی یاهویت‌یابی‌ شوند.برخی ازجامعه‌شناسان بر این باورند که رسانه‌های نوموجب گسست‌ جدی‌ درمیان هویت جامعه وتضعیف هویت ملی می‌شوند.
 
وارسی نقش رسانه‌های سنتی و نوین‌ بر هویت ملی نوجوانان
طبق یک پژوهش صورت‌گرفته، رسانه‌های سنتی فراوانی کمتری را از نظر مصاحبه‌شوندگان نوجوان (تجارب خودزیسته گروه‌ سنی‌ ۱۲‌ تا ۱۸ سال؛ نوجوانی ثانویه) در مؤلفه‌های آگاهی‌بخش و برسازنده هویت‌ ملی‌ نوجوانان‌ دارند؛ به‌طوری‌که می‌توان گفت آگاهی فرهنگی با ۱۶فراوانی،آگاهی تاریخی با۱۴فراوانی،آگاهی اجتماعی با ۱۸فراوانی و آگاهی سیاسی با ۱۷فراوانی مورد توجه نوجوانان بوده است؛ یعنی بیشترین فراوانی داده‌ای رسانه‌های سنتی در آگاهی‌بخشی اجتماعی و کمترین فراوانی مربوط به آگاهی تاریخی هویت ملی نوجوانان است.از نظرنگرش(منفی، مثبت وخنثی) نیز رسانه‌های سنتی‌ نسبت‌ به رسانه‌های اجتماعی فراوانی کمتری داشته است. هرچند از نظر نوجوانان شرکت‌کننده در مصاحبه‌های روایتی، رسانه‌های سنتی به‌ویژه تلویزیون سعی کرده‌اند نگرش‌ مثبتی‌ (با ۱۷ فراوانی) بر روی نوجوانان بگذارند،نگرش منفی۱۲فراوانی ونگرش خنثی۹فراوانی داشته است.درتحلیل مضمون رفتارنیز رسانه‌های‌ سنتی‌ به‌ویژه تلویزیون در شکل‌دهی‌ به رفتار نوجوانان بالاترین فراوانی داده‌ای را داشته تا تغییر و اصلاح رفتار (شکل‌دهی ۲۶ فراوانی و تغییر/ اصلاح رفتار۱۳فراوانی). وامادروارسی رسانه‌های نوین،شبکه‌های اجتماعی بالاترین فراوانی را از نظر مصاحبه‌شوندگان نوجوان (تجارب خودزیسته گروه سنی ۱۵تا۱۸سال؛ نوجوانی ثانویه) در تاثیر بر هویت ملی نوجوانان داشته است؛ به طوری که می‌توان‌ گفت آگاهی فرهنگی با۱۷فراوانی،آگاهی تاریخی با ۱۸فراوانی، آگاهی اجتماعی با ۲۱ فراوانی و آگاهی سیاسی با ۲۶فراوانی موردتوجه نوجوانان بوده است. این یعنی بیشترین فراوانی شبکه‌های‌ اجتماعی‌ در آگاهی‌بخشی‌ سیاسی بوده و کمترین فراوانی را آگاهی فرهنگی در هویت ملی نوجوانان داشته است.از نظر نگرش (منفی، مثبت‌ و خنثی) نیز رسانه‌های نوین نسبت به رسانه‌های سنتی از فراوانی‌ داده‌ای بالاتری برخوردار بوده است. هرچند از نظر نوجوانان شرکت‌کننده در مصاحبه‌های روایتی، رسانه‌های نوین ‌به‌‌ویژه تلگرام و اینستاگرام، نگرش منفی (با ۲۸ فراوانی) بر روی هویت ملی نوجوانان‌ داشته‌ است، نگرش مثبت ۱۸ فراوانی و نگرش خنثی۱۲فراوانی داشته است.باید گفت در بین نوجوانان‌ نسبت به هویت ملی، نگرش منفی و مخرب، فراوانی بیشتری داشته است.در تحلیل مضمون رفتار نیز شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه اینستاگرام، واتساپ و تلگرام در شکل‌دهی به رفتار و اصلاح رفتار نوجوانان بیشترین فراوانی داده‌ای را داشته است.