رادیو در ایران؛ از آغاز تا تحول با هوش مصنوعی

رسانه‌های نوظهور در ایران
در سال ۱۳۰۳ ارتش یک دستگاه فرستنده ۴ واتی موج بلند برای شهرهای تبریز، مشهد، کرمان، شیراز و کرمانشاه از روسیه خریداری کرد و در سال ۱۳۰۴ نخستین دستگاه‌های گیرنده رادیو به طور محدود وارد ایران شد. با این کار گام‌های بلندی برای ورود این رسانه نوظهور به ایران برداشته شد. در سال ۱۳۰۷، به دلیل نگرانی از محتوای برنامه‌های رادیوهای خارجی، دولت واردات دستگاه‌های گیرنده را تحت کنترل درآورد و در نهایت در ۵اردیبهشت ۱۳۱۹ رادیو تهران به طور رسمی افتتاح شد. در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ رادیو به‌سرعت در ایران محبوب شد و تعداد شنوندگان آن به طور قابل‌توجهی افزایش یافت و برنامه‌های آن تنوع بیشتری پیدا کرد که نمایش‌های رادیویی، برنامه‌های آموزشی و سرگرمی برای کودکان از آن به‌شمار می‌رفتند. برنامه‌های اولیه شامل اخبار، موسیقی ایرانی، گفتارهای مذهبی، فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی بود. در دهه ۴۰، با گسترش شبکه برق در ایران، رادیو به مناطق روستایی راه یافت و در دهه ۵۰ ایستگاه‌های رادیویی محلی در شهرهای مختلف ایران تاسیس شد. از بدو تاسیس، رادیو نقشی مهم در اطلاع‌رسانی، آموزش و سرگرمی مردم ایفا کرد و پس از انقلاب، رادیو دستخوش تغییرات زیادی شد. 
     
نقش رادیو در فرهنگ ایران
با فراگیر شدن رادیو، برنامه‌های متنوعی بر روی آنتن رفت. موسیقی ایرانی، نمایش‌های رادیویی، برنامه‌های آموزشی و مذهبی، همگی در کنار اخبار و رویدادهای روز، رنگ و بویی تازه به فرهنگ ایران بخشید. قصه‌ها و افسانه‌های کهن که پیشتر سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌یافت، در آن زمان به گوش شنوندگان رسید و نقشی منحصربه‌فرد در حفظ و اشاعه‌ فرهنگ شفاهی ایفا کرد. این رسانه، در طول تاریخ، نقش مهمی در بسیج افکار عمومی، تحولات اجتماعی و حفظ هویت ملی ایفا کرده، توانست در بزنگاه‌های تاریخ نقشی اساسی داشته باشد و در گذر زمان به راوی وقایع و رویدادهای تاریخی تبدیل شود. ملی شدن صنعت نفت، وقوع انقلاب اسلامی و بسیاری از فراز و نشیب‌های دیگر تاریخ ایران، در امواج رادیو به گوش مردم رسید و در شکل‌گیری افکار عمومی و هویت ملی نقشی اساسی ایفا کرد. رادیو از بدو تاسیس، به عنوان منبعی مهم برای اطلاع‌‌رسانی به مردم عمل کرده است. اخبار، رویدادهای روز و اطلاعات عمومی از طریق رادیو به گوش مردم رسیده و این امر به ارتقای سطح آگاهی و دانش جامعه کمک کرده است. رادیو با پخش برنامه‌های فرهنگی، مذهبی، ادبی و هنری در ترویج فرهنگ و ارزش‌های ایرانی نقش مهمی ایفا کرده و به عنوان ابزاری برای آموزش و نهادینه‌کردن هنجارها و باورهای فرهنگی در جامعه مورد استفاده قرار گرفته است. این رسانه‌های ملی از دیرباز به عنوان منبعی برای سرگرمی مردم شناخته شده است. موسیقی، نمایش‌های رادیویی، برنامه‌های طنز و مسابقات، همگی از‌جمله برنامه‌های پرمخاطب رادیو هستند که لحظات شاد و مفرحی را برای مردم رقم زده‌اند. رادیو با پخش برنامه‌هایی به زبان‌های محلی و قومی، به حفظ و اشاعه‌‌ فرهنگ اقلیت‌های قومی و مذهبی در ایران نیز کمک شایانی کرده است. این امر در حفظ تنوع فرهنگی و هویت ملی کشورمان نقشی اساسی ایفا می‌کند. این رسانه با پخش برنامه‌های حماسی و میهن‌پرستانه گام مهمی در ایجاد همبستگی ملی و تقویت روحیه‌‌ وطن‌دوستی در مردم ایران‌زمین داشته است. رادیو در تمام دهه‌های گذشته تغییرات زیادی به خود دیده است ولی همچنان جایگاه ویژه‌ای در بین مردم ایران داشته و دارد و امروزه با وجود ظهور رسانه‌هایی همچون تلویزیون و اینترنت همچنان جایگاه خود را در میان مردم حفظ کرده و با ایجاد تنوع در برنامه‌های خود، از موسیقی و نمایش گرفته تا اخبار و تحلیل، همراه همیشگی آنها در خانه، محل کار‌ یا حتی دل طبیعت بوده است. در عصر حاضر رادیو، پلی میان نسل‌ها محسوب می‌شود و با حفظ اصالت و همگام شدن با نوآوری‌ها، فرهنگ غنی ایران را به نسل‌های آینده منتقل می‌کند.‌یکی ازتأثیرات کلیدی وغیر‌مستقیم رادیو بر فرهنگ، ایجاد زمینه و بستر مناسب برای ظهور و محبوبیت پادکست و کتاب صوتی است. رادیو با ترویج فرهنگ گوش دادن به محتوای صوتی، معرفی فرمت‌های صوتی و ارائه مدل‌های کسب و کار، به رشد و شکوفایی این دو رسانه نوظهور کمک شایانی کرده است و با فراهم آوردن قالب‌های مختلف برنامه‌سازی، مانند نمایش‌های رادیویی، گفت‌وگوها و گزارش‌های صوتی، مخاطبان را با تنوع فرمت‌های صوتی آشنا کرده است. در کنار این موارد، رادیو با مدل‌های مختلف تامین مالی مانند تبلیغات ایده‌های جدید‌ کسب درآمد برای تولیدکنندگان پادکست و کتاب صوتی از طریق این رسانه فراهم کرده است و در عین حال در برخی موارد با ناشران برای تولید و پخش کتاب‌های صوتی همکاری کرده است. این امر کمک بزرگی در معرفی کتاب‌ها به مخاطبان رادیو و افزایش فروش آنها بوده است. 
     
تحول رادیو از طریق هوش مصنوعی
هوش مصنوعی (AI) به شیوه‌های مختلف در صنعت رادیو و برنامه‌های آن تأثیر‌گذار بوده است. به عنوان مثال سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی قادر به تجزیه و تحلیل عادات شنیداری مخاطبان هستند و برنامه‌های رادیویی همچون پادکست‌ها را متناسب با سلیقه‌ها و علایق فردی پیشنهاد می‌دهند. این امر به افزایش تعامل و رضایت شنوندگان منجر می‌شود. همچنین برخی ایستگاه‌ها از هوش مصنوعی برای تولید برنامه‌های رادیویی کاملا خودکار با استفاده از صدای واقعی یا شبیه‌سازی‌شده انسان استفاده می‌کنند. این برنامه‌ها شامل اخبار، به‌روزرسانی‌ آب و هوا، گزارش ترافیکی و حتی مصاحبه هستند. هوش مصنوعی می‌تواند برای تولید صدای واقعی یا شبیه‌سازی‌شده انسان برای استفاده در تبلیغات، آگهی‌ها و سایر عناصر برنامه‌نویسی رادیویی استفاده کند. نرم‌افزارهای هوش مصنوعی برای تولید متن، ترجمه زبان‌ها و حتی ایجاد موسیقی و جلوه‌های صوتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. این امر در صرفه‌جویی در زمان و هزینه و همچنین تولید محتوای خلاقانه‌تر و جذاب‌تر در این رسانه‌ملی کمک بزرگی محسوب می‌شود. همچنین برخی از برنامه‌های رادیویی به صورت خودکار عمل می‌کنند و قادرند با استفاده از هوش مصنوعی اخبار، گزارش‌های آب و هوا و به روز رسانی‌های ورزشی را به صورت لحظه ای و بدون نیاز به دخالت انسان تولید کنند. این کار به آزاد شدن وقت کارکنان برای تمرکز بر وظایف خلاقانه‌تر کمک می‌کند. از طرفی چت‌بات‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در برنامه‌های رادیویی قادرند به سوالات مخاطبان پاسخ دهند، نظرات آنها را جمع‌آوری و حتی با آنها گفت‌وگو کنند. این امر به ایجاد ارتباطی نزدیک‌ بین رادیو و شنوندگان کمک می‌کند. از دیگر کارهای هوش مصنوعی جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های شنوندگان و عادات شنیداری آنها و حتی تعامل شنوندگان و بازخوردهای اجتماعی آنهاست. این داده‌ها در درک بهتر مخاطبان رادیو و بهبود برنامه‌ها و خدمات رادیو کمک شایانی محسوب می‌شوند و در بهبود برنامه‌نویسی، هدف قرار دادن تبلیغات و افزایش تعامل با مخاطبان نیز استفاده می‌شوند. همچنین هوش مصنوعی برای شناسایی مخاطبان جدید و توسعه استراتژی‌های بازاریابی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این امر به افزایش شنوندگان و درآمد ایستگاه‌های رادیویی کمک می‌کند. در سال ۲۰۲۰ شرکت اوپن آی یک ایستگاه رادیویی اینترنتی با نام رادیو جی پی تی راه‌اندازی کرد که از هوش مصنوعی برای تولید محتوای رادیویی استفاده می‌کند. این شرکت یک آزمایشگاه تحقیقاتی غیرانتفاعی است که بر هوش مصنوعی تمرکز دارد. رادیو چی پی تی قادر به تولید متن، ترجمه زبان‌ها و تولید محتوای خلاقانه است و به پرسش مخاطبان به روشی آموزنده پاسخ می‌دهد.رادیو جی پی تی به دلیل نوآوری و کیفیت صدای خود مورد تحسین قرار گرفته و قادر به تولید پخش ژانرهای مختلف موسیقی و اخبار است. رادیو جی پی تی هنوز در حال توسعه است، اما پتانسیل تبدیل شدن به یک نیروی اصلی در صنعت رادیو را داراست. این ایستگاه ثابت کرده‌ که هوش مصنوعی می‌تواند برای تولید محتوای رادیویی جذاب و آموزنده استفاده شود و احتمالا در سال‌های آینده به رشد و نوآوری خود ادامه خواهد داد.

فرهنگ در امواج رادیو
صدای گرم رادیو، از نخستین زمزمه‌هایش در ایران تا به امروز، در تار و پود فرهنگ این سرزمین ریشه دوانده و به یار همیشگی مردم در گذر زمان تبدیل شده است. این رسانه فراگیر نقش غیر‌قابل انکاری در انتقال اطلاعات، فرهنگ‌سازی و سرگرمی مردم ایفا کرده و به خاطر محتوای صوتی خود رسانه‌ای جذاب و گیرا به شمار می‌رفته است. رادیو برای افراد این امکان را فراهم آورده تا در حین انجام کارهای روزمره، در اتومبیل، محل کار، خانه و حتی در مکان‌های عمومی به برنامه‌های مورد علاقه خود گوش دهند و از برنامه‌هایی همچون اخبار، موسیقی، گفت‌وگو، سرگرمی و برنامه‌های آموزشی که‌ طی چندین دهه سلیقه‌های مختلف را به خود جلب کرده، لذت ببرند. این رسانه‌ ملی به همین شکل توانسته دربین شنوندگان احساس صمیمیت و تعلق‌خاطر ایجاد کند و با دسترسی سهل‌الوصول به آن در‌ دهه‌های گذشته تبدیل به رسانه‌ای ماندگار شود. همچنین رادیو در سال‌های اخیر با به وجود آوردن فرهنگ گوش‌سپاری به برنامه‌های مختلف و پخش برنامه‌های متنوع و جذاب، بستر مناسبی برای ظهور و محبوبیت رسانه‌های صوتی جدید مانند پادکست و کتاب صوتی را فراهم آورده است.هوش مصنوعی تاکنون درزندگی انسان نقش‌های زیادی بازی کرده است؛ به طوری که در این روزگار زندگی انسان امروزی با آن گره خورده است. رادیو نیز از هوش مصنوعی متاثر شده و توانسته با استفاده از آن پیشرفت قابل‌توجهی داشته باشد. درعین حال توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت است که اتکای بیش ازحد به هوش مصنوعی در برنامه‌های رادیویی به از دست رفتن خلاقیت و اصالت منجرمی‌شودواستفاده درست و مناسب از آن در دنیای رسانه‌ای باعث جذب و حفظ مخاطبان و ارائه محتوای با کیفیت می‌شود. همچنین درمورد کیفیت محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی همواره این نگرانی وجود دارد که این محتوا به اندازه محتوای تولید شده توسط انسان، خلاق یا جذاب نباشد. همچنین ایجاد اعتماد در مخاطبان با استفاده از هوش مصنوعی در رادیو و استفاده مسئولانه و اخلاقی از این رسانه نیز از جایگاه با اهمیتی برخوردار است.