ساخت حریم تئاتر شهر، احترام به حقوق مردم است

 ۳۵ سال بعد از این اتفاق، نقشه ساخت یک مجموعه تئاتری به شکل یک دایره با قطر تقریبی ۳۴متر و ارتفاع ۱۵متر با الهام از برج طغرل توسط امیرعلی سردار افخمی و بیژن انصاری دو نفر از معماران پیشروی ایران درهمین مکان طراحی و در یک عملیات معماری خاص در سال۱۳۵۶ با عنوان تئاترشهر گشایش یافت. اثری ماندگار که تا دوران شهرداری غلامحسین کرباسچی، از محیط اطراف که با گذر زمان تبدیل به یک پارک با نام دانشجو شد، جدا بود و حریم و حصار داشت. در آن برهه با بی‌تدبیری شهرداری، حصارها تئاترشهر برداشته شده تا به قول متولیان این طرح، پس از حدود دو دهه از آفرینش این بنا، شکل تازه‌ای از تعامل میان هنرمندان و مردم ایجاد شود. این شیوه تعاملی گرچه در ظاهر اقدام قابل دفاعی بود اما به مرور زاییده شکل جدیدی از زندگی در محوطه باز تئاترشهر شد. ابتدا ورود دستفروش‌ها،پاتوق‌های اراذل، کارتن‌خواب‌ها و... جایگاه هنری مهم‌ترین محفل تئاتری کشور را با مخاطره روبه‌رو کرد. به مروراعتراضات هنرمندان به این ناهنجاری‌ها باعث شد تا «طرح ساماندهی مجموعه تئاترشهر» بر سرزبان‌ها بیفتد. ایده‌ای که با وجود مخالفان و موافقان متعدد آن را سال‌ها به تعویق انداخت تا امسال که بالاخره با تدبیر مسئولان وقت کلنگ احصای حریم تئاتر‌شهر به زمین بخورد.سروناز امتیاز، طراح این حریم که سبقه تجربی و علمی معتبری در حوزه‌های معماری، شهرسازی، نوسازی و احیای بناهای تاریخی دارد، مسئولیت اجرای این طرح را به‌عهده اوست. با توجه به کلنگ‌زنی طرح حریم تئاترشهر، سؤالات زیادی در ذهن علاقه‌مندان تئاتر ایجاد شده که برای پاسخ به این سؤالات گفت‌وگویی با طراح و مجری این طرح انجام دادیم.

به عنوان یک هنرمند، جایگاه مجموعه تئاترشهر را در معماری شهر تهران چطور تعریف می‌کنید؟
تئاترشهر با توجه به پیشینه تاریخی‌ای که دارد در زمره خاطره جمعی وتصویر ذهنی شهری قرار می‌گیرد. حضور دریکی از نقاط مهم و در عین حال پر ازدحام‌ ترافیکی و استراتژیکی شهر تهران، در کنار فرم خاص تئاترشهر، کنش ارتباطی در آن، ارتباط با پارک دانشجو و... نشان می‌دهد که برای خود، داستان و روایت خاص دارد. درمعماری، ما ابتدا یک مشکل، یک مسأله یا یک چالش داریم و قرار است برای آن راه چاره بیابیم. مشکل تئاترشهر نیز حریم آن است. من تئاتر‌شهر را یک لکه فرهنگی ــ هنری دیدم که به‌دلیل مشکلات امنیتی، نیاز به فضای خصوصی‌تر داشت. البته این حریم رطبق نقشه‌ها و اسناد موجود قبلا وجود داشته اما در دوران آقای کرباسچی برداشته شده و حالا به‌دلیل ناامنی قرار است مجددا دیده شود. 
 
طرح شما پس ازسال‌ها کش‌وقوس وحضور مخالفان وموافقان متعدد، بالاخره پذیرفته شد. چه مؤلفه‌هایی را دراین انتخاب مؤثر دیدید؟
به عقیده من اصلی‌ترین دلیلش این بود که ایده ما مثل یک صحنه تئاتر است و درآن مفاهیمی همچون اسطوره، دیالوگ و... دیده می‌شود. از طرفی منعطف و شفاف است. همچنین تئوری مهربانی در شهر که اذعان می‌دارد وقتی یک حجم یا فرمی در فضای عمومی شهر قرار می‌گیرد باید با مردم و جامعه ارتباط برقرار کند و در اکثر پروژه‌هایی که در دنیا ساخته می‌شود نیز مطرح است، مدنظر ما قرار گرفت. اینها باعث شد تا طرح من مورد توجه مسئولان قرار گیرد.
 
یکی ازموضوعات مهمی که در طرح شما مورد توجه است عدم استفاده از دیوار امن است. چرا احساس کردید نباید در طرح حریم امن، از دیوار حائل استفاده کنید؟
من همواره با ساختن دیوار در هر جایی حتی حریم شخصی و فکری آدم‌ها مخالفم. معتقدم با فهم موضوع و تغییرات سبک منتج شده از درک موضوع می‌توان فضا و مکان را بازتعریف کرد. تلاش ما در تئاترشهر ایجاد حریم امن است تا هنرمندان تئاتر در فضایی امن‌تر و آزادتر به فعالیت بپردازند و قرار نیست مجموعه را از مردم جدا کنیم، چون مردم باید فرهنگ را ببینند. پس هیچ سانتی از کار پیدا نمی‌کنید که ما میان بنا و مردم فاصله ایجاد کرده باشیم. براساس طرحی که ارائه کردیم حریم تئاتر‌شهر، خود یک صحنه تئاتر است که مردم از لا‌به‌لای آن حرکت می‌کنند. تیغه‌هایی که با آنها حریم را ایجاد کرده‌ایم، همچون نگاتیوهایی است که پشت هم حرکت می‌کند. براساس این طرح، تئاترشهر پنج ورودی اصلی دارد که هیچ‌کدام آنها در روز بسته نیست و فقط در شب که محوطه پاتوق اوباش، کارتن‌خواب‌ها و ناهنجاری‌های مختلف می‌شود، درها بسته است تا امنیت برقرار شود. درحقیقت ما یک میان فضا طراحی کردیم که حریم امن ایجاد کند. پس هیچ سانتی از کار پیدا نمی‌کنید که ما انقطاعی میان جامعه تئاتری و مردم ایجاد کرده باشیم. حریم و حائلی که داریم، دیواره‌ شفاف مواجی است و قسمت‌هایی مانند مترو، هواکش‌ها یا ورودی‌ها، هر یک مانند صحنه تئاتر خواهند شد. 
 
چطور به این ایده رسیدید؟
پس از بررسی و تحقیقات اولیه، برای هر متراژی از این حریم، سناریویی نوشته‌ایم که در فرم و عملکرد معنی شده است. در طرح ما هر قسمت کار یک تعریف تئاتری دارد؛ نور، سایه، فرم و با هر تغییری که کارشناسان در کار ایجاد می‌کردند، ما از معنای تعریف شده خود دور می‌شدیم و براساس آن مهندسی و ساختار کار باید تغییر می‌کرد اما خوشحالیم بعد از این همه چالش به نتیجه خوبی رسیدیم و امیدوارم در اجرا هم موفقیت‌آمیز باشد.ایده‌های فضا مانند دودکش‌ها با کاوری پوشانده می‌شود که چند عملکردی است و به اصطلاح همان شیرهای ما هستند که ما را به یاد سن‌های تئاتری تعریف شده برخی از گونه‌های نمایش ایرانی می‌اندازند یا تئاترهای اولیه تماشاخانه سنگلج که با فرم‌های ساده شده ساخته می‌شود و همه اینها به صورت مینی‌مال خواهد بود.
 
درمعماری طرح شده از چه المان‌هایی استفاده شده است، آیا المان‌های تئاترشهر که خود ماحصل نمادهای فرهنگی ایرانی است نیز بهره گرفتید.
دقیقا المان‌های ما الگوبرداری از بنای تئاترشهر و پارک دانشجوست البته ما کپی‌برداری نکردیم بلکه معانی و مفاهیم نهفته در ساختار، متریال، جزئیات و...را گرفتیم و براساس آن ایده خود را ارائه کردیم. به عبارتی بهتر ما در این طرح چیزی اضافه نمی‌کنیم بلکه هر آنچه را هست، چند عملکردی می‌کنیم. متریال هم همان است که در بنای تئاتر شهر بوده؛ بتون، آهن، کاشی و...را بررسی کرده‌ایم که از گذشته چه متریالی درمجموعه استفاده شده و چه عناصر تکرارشونده‌ای درآن وجود دارد. با این نوع نگاه به مسائل در طراحی پیش رفتیم؛ ساده، شکیل، سبک، شفاف، با اصالت و مینی‌مال. نگاه ما برشی نیست یا قصد نداریم به مجموعه خدشه‌ای وارد شود بلکه تلاش کرده‌ایم این طراحی همسو با صحنه تئاتر باشد آن هم با بهره‌گیری از خود عناصر تئاتر. بکر بودن متریال هم مد نظر بوده است. ضمن این‌که قرار نیست به اصالت بنا لطمه‌ای وارد شود. از فناوری هم استفاده می‌کنم و به نور و سایه اهمیت زیادی می‌دهم.
 
وقتی نقشه تئاترشهر را بررسی می‌کنیم، بخشی از مترو در دل این حریم است برای آن هم برنامه‌ریزی کرده‌اید؟
در حقیقت یکی از چالش‌های ما این بود که بخشی از مترو جزوی از حریم تئاترشهر شده است لذا با هماهنگی صورت گرفته برای آن نقطه نیز طرح دادیم. اعتقاد داریم که حرکت مردم بسته به طراحی شهری متفاوت است. مردم در بلوار کشاورز به یک شیوه عبور می‌کنند، در انقلاب به شیوه‌ای‌دیگر و در حریم تئاترشهر نیزعملکرد متفاوتی دارند. لذا تصمیم گرفتیم آن نقطه را به شکل یک سن درآوریم که هم یک‌سری مراسم و تئاترهای خیابانی در آن باشد وهم عملکرد مردم در آن مثل یک تئاتر دیده شود. ما اینها را در هم تنیده دیدیم. یعنی مردم هم در این فضا اکت شهری دارند وهم باید تئاتری‌ها کار خود را انجام دهند تا معنای آن غنی‌تر شود. 
 
فضایی که قرار است ایده شما اجرا شود فقط حریم تئاترشهر است یا با توجه به ایده درهم تنیدگی مردم با هنرمندان، بخش‌هایی از پارک دانشجو را نیز پوشش می‌دهد؟
دقیقا حریم تئاترشهر است و کاری به پارک دانشجو نداریم. البته بازهم تاکید می‌کنم تلاش ما ایجاد حریم امن است تا هنرمندان تئاتر در فضایی امن‌تر و آزادتر به فعالیت بپردازند و قرار نیست مجموعه را از مردم جدا کنیم.

حریم سازی برای حفظ میراث فرهنگی
وقتی ساختمان مجموعه تئاترشهر سال ۱۳۸۴ با تصویب شورای ثبت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت، انتظار می‌رفت مسئولان خیلی زود فکری به حال حریم آن کنند اما دو دهه از این اتفاق می‌گذرد و هنوز وقتی به تئاترشهر می‌رسیم و از شلوغی کنار مترو که دقیقا در حریم آن قرار گرفته، بگذریم بیش از آن‌که به مردم با نظاره به یک فضای فرهنگی و هنری آرامش خاطر بدهد، در میان هرج و مرج‌های مداوم دستفروش‌ها و اغذیه فروش‌ها آرامش را از آنها می‌گیریم.هرچند اینها قصه روز این محوطه ملی است که قصه شب‌های تئاترشهر خود حدیث مفصل‌تری دارد. از حضور اراذل و اوباش و پاتوق‌های شبانه با انواع واقسام دعواها وقمه‌کشی‌ها گرفته تا معضل کارتن‌خواب‌ها و معتادان که هرکدام به نحوی هم به هویت فرهنگی و هم بصری این مجموعه صدمه می‌زنند.در این سال‌ها، هنرمندان تئاترشهر هم از تیراندازی و قمه‌کشی خاطره دارند، هم اززخم‌های ماحصل دیوارنوشت‌ها، سوراخ کردن‌ها، سرقت قفل و حصار و نصب تبلیغات و برچسب‌ آگهی‌ها و... . به نظر وقت آن رسیده تا به احترام مردم هنردوست تهران، با تعیین حریم امن تئاترشهر، این محیط فرهنگی و هنری را به جایگاه اصلی خود برگردانیم.