در ستایش بازی‌های سنتی

اما دنیای شیرین کودکانه دیگر با خاله‌بازی و لی‌لی و قایم‌باشک و بازی‌های دیگر آمیخته نشده‌است، بلکه این روز‌ها و لحظات ناب کودکان بیشتر در فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای خلاصه می‌شود.

دیگر آن روزگاری که کودکان در زمان‌های قدیم، در کوچه و محلات دور یکدیگر جمع می‌شدند و با صدای بلند هوهو چی‌چی بازی می‌کردند، گذشته‌است. انگار همه بازی‌های زمانه پدر و مادرهای‌مان به دست فراموشی سپرده شده؛ چرا که شیوه بازی کودکان نسبت به گذشته بسیار متفاوت‌تر شده‌است.

با این‌که در بازی‌ های سنتی نشاط و تحرک زیادی وجود دارد و همین تحرک جسمی در کنار خلاقیت‌های ایجاد شده، به همدلی و صمیمیت در بین کودکان منجر می‌شود، اما از طرفی بازی‌های رایانه‌ای در همین سال‌ها به سرعت توانست در بین کودکان رایج شود و جای خود را در بین لحظات فراغت بچه‌ها پیدا کند. البته این تمام ماجرا نیست؛ تغییر سبک زندگی و آپارتمان‌نشینی و مشغله زیاد خانواده‌ها و تمایل نداشتن به بازی با کودکان و در نهایت به روز بودن بازی‌های رایانه‌ای، موجب شده بچه‌ها کمتر سراغ بازی‌های سنتی و بومی بروند یا اصلا آن‌ها را نشناسند. این عوامل موجب شده دوران کودکی که عمدتا باید با تخلیه انرژی و به اصطلاح بچگی‌کردن پر شود، به دورانی خاکستری و آرام تبدیل گردد.
 
تناسب بازی‌های محلی با رشد کودک

بازی‌هایی که در فرهنگ هر جامعه وجود دارد، متناسب با آن جامعه و آداب و رسوم طراحی، ساخته و پرداخته می‌شود. در واقع آمادگی‌های لازم را برای پذیرش نقش‌های گوناگون در کودکان ایجاد می‌کند. این آمادگی‌ها گامی موثر در موفقیت‌ها به شمار می‌رود. دکتر حمید سپهر، روان‌شناس با اشاره به اهمیت و نقش بازی‌های محلی برای کودکان به جام‌جم می‌گوید: «بازی کار بچه‌هاست و آنان در بازی رشد می‌کنند. رشد اگر تسهیل نشود، یکی از عوامل مخرب برای سلامت روان است. کودک در بازی فقط رشد حرکتی و جسمانی‌اش رقم نمی‌خورد، بلکه همه جنبه‌ها از جمله رشد شناختی را هم در برمی‌گیرد. اگر تعادلی بین جنبه‌های مختلف رشد ایجاد نشود، شاهد انواع بی‌تعادلی‌ها در سلامت روان کودکان هستیم.» این گونه از بازی‌ها همچنین در رشد و تکوین شخصیت کودکان نقشی بسزا دارد و طبق اظهارات دکتر سپهر، بازی‌های سنتی معمولا پرجنب‌وجوش همراه هستند و کمبود‌های رشدی کودکان را برطرف می‌کنند.
 
تاثیرات بازی‌های بومی بر کودکان

جامعه‌پذیری، مسئولیت‌پذیری، تمرین هم‌افزایی و کار گروهی، احترام به حقوق دیگران، مدیریت رفتار و نیل به برتری در قالب این بازی‌ها گنجانده می‌شود. تعامل کودکان در بازی به تعامل اجتماعی و جامعه‌پذیری آن‌ها منجر می‌شود. امروزه یکی از چالش‌های ما در حوزه فرهنگ، جامعه‌پذیری افراد است. کودکان در فرآیند جامعه‌پذیری، نحوه صحبت‌کردن، درخواست، ارتباط‌گیری، فرار از تهدید و کمک کردن را می‌آموزند. از طرفی کودک بسیاری از نقش‌های اجتماعی را می‌تواند از طریق بازی‌های محلی یاد بگیرد و به ایفای آن‌ها بپردازد. همچنین پرورش و تقویت حس نوعدوستی و تعاون کودکان در حین برخی بازی‌های سنتی و محلی انجام می‌گیرد. همان‌طور که سپهر هم معتقد است و می‌گوید: «این بازی‌ها معمولا جنبه اجتماعی دارد و همانند بازی‌های رایانه‌ای نیست. بازی‌های محلی جمعی بوده و تعامل را تقویت می‌کند و این موضوعی است که کودکان ما به آن نیاز دارند. ما نمی‌توانیم رشد اجتماعی را آموزش دهیم بلکه این گونه از رشد در حین بازی در کودک پرورش پیدا می‌کند.» به صورت کلی برای رواج بازی‌های بومی و سنتی کشور، نباید نقش مهم و تاثیرگذار مدارس در آموزش و انجام این بازی‌ها را نادیده گرفت. با توجه به جامعه مخاطب و نقش تاثیرگذار آموزش و پرورش می‌بایست برای آموزش بازی‌های محلی در زنگ‌های ورزش مدارس و حتی در کتب درسی به طور خاص برنامه‌ریزی شود؛ چرا که کودکان و نوجوانان بیشتر وقت خود را با همسالان‌شان در مدارس سپری می‌کنند.

ویژگی بازی‌های بومی و محلی

بازی‌ های بومی ایرانی فعالیت‌هایی را تدارک می‌بینند که مستلزم به کارگیری مهارت‌های شناختی و کارکرد‌های اجرایی متنوعی هستند. با رواج و تقویت این نوع از بازی‌ها می‌توان ریشه بسیاری از نابهنجاری‌های اجتماعی را از بین برد و از میزان جرم و جنایت جامعه کاست؛ چرا که بسیاری از بازی‌های محلی، از هیجانات منفی روحی می‌کاهد. اما این روان‌شناس بر این باور است که به این بازی‌ها کم پرداخته می‌شود. او تصریح می‌کند: «ویژگی این بازی‌ها این است که با سنت‌ها، زبان و تاریخچه هر قومیتی ارتباط مستقیم دارد. بازی‌های بومی معمولا هوازی و همراه با تحرک زیاد بوده و معمولا در طبیعت انجام می‌شود. همه این‌ها عوامل مثبتی است که ما برای کودکان مان آن را کم داریم. ما کشوری غنی از بازی‌های بومی و سنتی هستیم که اقلیت‌های قومی و زبانی زیادی داریم و این‌ها می‌تواند تغذیه مناسبی برای گسترش این فرهنگ باشد. همچنین بازی‌های محلی ظرفیت فکری کودکان را پرورش می‌دهد. البته باید امکاناتی برای ارتقای آن فراهم کنیم.» البته برای گسترش و آموزش بسیاری از مفاهیم و موضوعات این نوع از بازی‌ها، بهترین و مطمئن‌ترین ابزار، آموزش است. به هرحال بازی‌های محلی نسبت به بازی‌های رایانه‌ای و بی‌تحرک امروزی، از شور و نشاط بسیاری برخوردار است وهمین شادی و نشاط، باعث سلامت روحی کودکان می‌شود. شواهد نشان می‌دهد درمناطقی که هنوزبازی‌های محلی رواج دارد، خواب کودکان، منظم است.