الکَلِم طیب

با چهل‌ودومین سالگرد ارتحال این عالم ربانی، شب گذشته به کوشش موسسه جلوه نور علوی با همکاری مجموعه فرهنگی سرچشمه (یادمان شهدای هفتم تیر)، بزرگداشتی تحت عنوان «تربیت انسان» با موضوع تبیین جایگاه مکتب علامه طباطبایی (ره) در نظام تربیت قرآنی برگزار می‌کند. در این مراسم آیت‌ا... سید یدا... یزدان‌پناه، استاد حوزه و دانشگاه، عضو مجمع عالی حکمت و مدیریت گروه عرفان مجمع عالی حکمت اسلامی و استاد محمدتقی فیاض‌بخش نویسنده کتاب درآمدی برمکتب تربیتی علامه طباطبایی تلاش کردند از زوایای مختلف به بررسی مکتب تربیتی علامه طباطبایی بپردازند. مکتبی منبعث از نظام آموزشی قرآن، که بی‌شک آوازه شاگردانش همچون مرتضی مطهری، سید محمد بهشتی، سیدعلی خامنه‌ای، ناصر مکارم‌شیرازی، محمدرضا مهدوی‌کنی و محمدتقی مصباح‌یزدی می‌تواند مهر تاییدی بر آن باشد.با وجودی که این دو استاد برجسته، نکات ارزنده و قابل تاملی را در این مراسم ارائه کردند اما نظر به این‌که ارتباط آنها با استاد، غیرمستقیم و از طریق شاگردان و بررسی آثار بود، احساس کردیم بهترین شخصیت‌هایی که می‌توانند زوایای پنهان رفتاری و تربیتی علامه طباطبایی را آشکار و به منصه ظهور رسانند، شاگردان ایشان هستند. در این میان بی‌‌شک رهبر معظم انقلاب از یکسو به عنوان مهم‌ترین شاگرد ایشان و از سوی دیگر به‌واسطه ارتباط دوستانه علامه طباطبایی با پدر ایشان از جایگاه اولاتری برخوردار است: «علامه طباطبایی بعضی از سال‌ها با خانواده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ خود به مشهد مشرف می‌شدند و یکی دو ماه می‌ماندند و بیشتر اوقات، صبح‌ها برای دیدن ابوی به منزل ما می‌آمدند، ساعتی با هم می‌نشستند و از هر دری صحبت می‌کردند ...»
به همین دلیل در این گزارش به بررسی مکتب تربیتی علامه از نگاه رهبری که ابعادی از آن را ۱۷ آبان در دیدار اعضای ستاد برگزاری کنگره بین‌المللی بزرگداشت علامه طباطبایی مطرح کردند، می‌پردازیم.
 
ابعاد شخصیتی علامه طباطبایی از منظر رهبری
رهبر معظم انقلاب وقتی درباره فضایل اخلاقی علامه طباطبایی سخن می‌گویند در یک جمله ابتدا تاکید می‌کنند که «همه این خصوصیاتی که تشکیل‌دهنده شخصیت این مرد است، جزو فضایل ممتاز یک انسان است» و سپس می‌فرمایند: «علم، پارسایی و پرهیزکاری، مَلَکات اخلاقی، ذوق و هنر، صفا و رفاقت ـ وفاداری، دوستی، رفاقت و مانند اینها ـ و بسیاری از خصوصیات دیگری که حالا من لازم ندانستم اینجا بشمارم. مجموعه این خصوصیات، تشکیل‌دهنده شخصیت این مرد بزرگ است و هرکدام از این خصوصیات فضیلتی از فضایل انسانی است».
 
عالمی منحصر به‌فرد
و همه اینها خلاصه‌ای از تمام ویژگی‌های علامه‌ای است که هم در علم، هنر و رفاقت منحصر به فرد است. او در فلسفه نیز منحصر به فرد است. صاحب کتاب‌های بزرگی همچون تفسیر المیزان و اصول فلسفه و روش رئالیسم و همان شخصیتی که علمش هانری کوربن فیلسوف مشهور فرانسوی را به ایران می‌کشاند.
مقام معظم رهبری درمورد خصوصیات بارز ایشان می‌فرمایند: «...ایشان در تنوع دانشی انصافا کم‌نظیر است. در طول تاریخ، ما افرادی مثل شیخ طوسی، علامه‌ حلی و امثال اینها را داریم که تنوع علمی دارند، اما در زمان ما انصافا کم است؛ یعنی بنده غیر از ایشان کسی را با این تنوع علمی نمی‌شناسم. ایشان فقیه است، اصولی است، فیلسوف است، دارای غُور شدید در عرفان نظری است، عالم به هیات و ریاضیات است، عالم برجسته‌ تفسیر و علوم قرآنی است ــ که در این زمینه انصافا ایشان بی‌نظیر است ...».
 
هنرمندی لطیف 
در کنار آن، وی یک هنرمند است. دستمایه‌ای که با کمک آن توانست خوشنویسی را در اوان عمر خود از آقا میرزاعلی‌نقی بیاموزد. ضمن این‌که در ادبیات و شعر نیز تبحری خاص داشت و اشعار بسیار ارزشمند و چشمگیری همچون «مرا تنها برد» و «پیام نسیم» و «هنر عشق» از او به یادگار مانده است. موضوعی که مقام معظم رهبری نیز به‌آن تاکید کرده و می‌فرمایند: «شاعر است، ادیب است، در علم انساب، علم نسب، ایشان یک فرد ماهر و فعال است؛ یعنی از چیزهایی که مثلا در کنار فلسفه‌ یا عرفان آقای طباطبایی این را انسان [می‌تواند] نگاه کند، علم انساب است.»
 
رفیقی شفیق
سومین ویژگی ایشان که او را منحصر به فرد می‌کند رفاقت و برخورد اوست که هم از منظر خانواده و هم اطرافیان منحصر به فرد بود. مقام معظم رهبری که به واسطه پدر از کودکی با ایشان مراوده داشتند، درخصوص این ویژگی‌ها می‌فرمایند: «مرحوم آقای طباطبایی با همه‌ این خصوصیات معنوی و علمی و سلوکی و این چیزهایی که خب دیگر حالاها تقریبا همه در [مورد] ایشان می‌دانند، از لحاظ برخورد شخصیتی و رفاقتی یک انسان دلنشین و دلچسب بود؛ جلسه‌ شیرینی داشت، زبان شیرینی داشت، خوش‌صحبت بود، خوش‌تعریف بود. در جلسات اُنسی،یک آدمی بود که آن حالت سکوتی که انسان در جلسات عمومی و بحثی و درسی و مانند اینها از ایشان می‌دید، آن خصوصیات در ایشان نبود؛ گرم، گیرا، شیرین و خوش‌صحبت بود؛ یک قضیه‌ای را که ایشان نقل می‌کرد، با رنگ و لعاب و تفصیلات [همراه بود]. یک شخصیت این‌جوری [بود]؛ یک شخصیت جامع، باذوق، اهل شعر، اهل ادبیات و جامع خصوصیاتی که یک انسان برجسته و والا می‌تواند داشته باشد...».
 
تحقق «کلم طیب»
اجماع سه ویژگی علم، هنر و اخلاق در نهایت از علامه طباطبایی شخصیتی ساخت که مقام معظم رهبری تحت عنوان «کلم طیب» مطرح می‌کند و می‌فرمایند: «... به معنای واقعی کلمه، مرحوم آقای طباطبایی مصداق این آیه‌ شریفه است: اِلَیهِ یصعَدُ الکَلِمُ الطَّیبُ وَ العَمَلُ الصّالِحُ یرفَعُه. آن «الکَلِم طیب» در وجود ایشان به معنای واقعی کلمه متحقق شد. این خصوصیات اخلاقی که از ایشان معروف است، تواضع فوق‌العاده، بی‌هوایی، اینها همه ناشی از آن معناست. این حلم ایشان، این تواضع ایشان ناشی از تحقق همان معانی و معارف عالیه در نفس خود ایشان است. خودش را تربیت کرد، خودش را از این مدارج عالی انسانی و معرفتی توانست بالا بکشد و بالا ببرد؛ لذا بود که در بین مردم بود، ولیکن با خدا بود. واقعا انسان در برخورد با ایشان احساس می‌کرد هیچ شخصیتی برای خودش کأنّه قائل نبود. حلیم بود، برخوردش برخورد نرم بود. حتی با کسانی که با ایشان محاجه و مخاصمه می‌کردند، با حلم و بردباری برخورد می‌کرد و از آنها گذشت می‌کرد. ایشان بشدت متواضع بود که گاهی اوقات تواضع ایشان مایه‌ تعجب بود... »آن‌گونه که آیت‌ا... العظمی مکارم شیرازی عنوان می‌کند منظور از الکلم الطیب سخنان پاکیزه‌ای است که دارنده آن را به جوار قرب الهی نزدیک می‌کند و دارای مصادیق متعددی است و لااله‌الاا...و تسبیحات اربعه و ولایت اهل بیت(ع) از مصادیق روشن آن است.‌
علامه طباطبایی بی‌شک همان‌گونه که مقام عظمای ولایت عنوان می‌کنند از شخصیت‌های برجسته عصر حاضر است موضوعی که می‌تواند دستمایه پژوهش و تحقیق باشد. بی‌شک مکتب تربیتی علامه طباطبایی زوایای پنهان و مستوری دارد که باید مورد کاوش و بررسی قرار گیرد.