خیزش سلحشوران ادبیات مقاومت

یکی از این اتفاقات مربوط به جنگ‌تحمیلی بود که تمام هنرمندان و نویسندگان برای سال‌ها پس از آن، راوی رنج، شجاعت و ایستادگی رزمندگان و آزادگان کشورمان بودند و به این ترتیب فرهنگ مقاومت شکل دیگری به خود گرفت و آثار زیادی در این زمینه خلق شد. با توجه به آنچه امروز در فلسطین و غزه در حال شکل‌گیری است، فرهنگ مقاومت، ایستادگی و امید به پایان ظلم و کشتار بیش از هر زمانی برجسته شده است. با توجه به منشأ اثر بودن هنرمندان و نویسندگان در این مواقع با راضیه تجار، نویسنده برجسته دفاع‌مقدس همراه شدیم تا بیشتر از ادبیات مقاومت و آثاری که در این حوزه تولید می‌شود صحبت کند. ناگفته نماند که تجار کتابی هم در رابطه با شهید مصطفی صدرزاده با نام «اسم تو مصطفاست» را درباره یکی از شهدای مدافع‌حرم در حوزه مقاومت نوشته است که با تقریظ رهبر معظم انقلاب به چاپ چهل‌و‌هشتم رسیده است.

به نظر شما آثاری که در حوزه ادبیات مقاومت تولید می‌شود، باید چه ویژگی‌ها و شاخصه‌هایی داشته باشد؟
در مقاطع زمانی مختلف وقتی درباره ادبیات مقاومت صحبت می‌کنیم؛ چه شعری باشد که سروده شود و چه به شکل روایت و داستان باشد، باید از اعتقادات درونی و باور انسان‌ها نشأت بگیرد. اگر پشت این قضیه آگاهی، حس وشعور بیان نباشد، مؤثر نیست و به جان نمی‌نشیند. بنابراین، احساسات، شعور و آگاهی برای بیان آنچه می‌خواهیم به مخاطبان انتقال دهیم، اهمیت دارد. گاهی زبان انتقال ما به مخاطبان به شکل حماسی، تهییج‌کننده و امیدوارکننده است و در عین ایجاز کمال لازم را دارد. خالق اثر باید با کسانی که دچار این جنگ ویرانگر هستند، همذات‌پنداری کند و این تصور را داشته باشد که انگار برای کشورش این اتفاقات تلخ افتاده و اسیر تحریف‌ها نشود و جای دوست و دشمن را اشتباه نگیرد. علاوه‌براین، در بخش‌هایی فقط نویسندگان نیستند که می‌توانند منشأ اثر باشند، بلکه دولتمردان فرهنگی می‌توانند به این‌دست کارها جهت دهند؛ وگرنه به‌صورت فردی هرکس ممکن است اثری خلق کند. بنابراین، باید جایی برای فراخوان عمومی داده شود و از هنرمند، خالق اثر و نویسنده بخواهند که آثار خود را در زمینه مقاومت ارائه کنند تا نوعی تهییج عمومی ایجاد شود.

چه نمونه‌هایی در حوزه ادبیات مقاومت سراغ دارید که این شاخصه‌ها را دارد؟
در حوزه ادبیات مقاومت و پایداری، با توجه به دفاع‌مقدس و جنگ هشت‌ساله، آثاری داریم که این ویژگی‌ها را دارد. به عبارتی، ما هشت سال جنگ و تجاوز به کشورمان داشتیم، اما ایرانیان معمولا غرور خاصی دارند و به‌هیچ‌عنوان در طول قرون متمادی تسلیم شکست و خمودگی نشدند. نماد مقاومت در آثار ما همان سروی است که در نقاشی، سینما و شعر دیده می‌شود؛ یعنی ممکن است سر این سرو خم شود، اما همچنان مقاوم و ایستاده است. معمولا آثاری که در حوزه ادبیات مقاومت نوشته می‌شود نیز بیانگر مقاومت است و پنجره‌ای رو به نور دارد و نماد ایستادگی و سلحشوری است. آثار حوزه ادبیات مقاومت قبل از انقلاب و از سال ۱۳۴۰هم وجود داشته، اما بعد از جنگ ایران و عراق، سیر این آثار رو به رشد بوده است. در بعضی از این آثار خواندیم که آزادگان چه مقاومتی مقابل دشمنان داشتند و تسلیم نمی‌شدند و ما از این دست آثار به‌وفور داریم، اما نهضت ترجمه فارسی به زبان‌های دیگر چندان خوب نبوده است و از طرفی آنچه داخل کشورمان تولید می‌شود نیز مغفول مانده است. گاهی این بحث مطرح می‌شود که جنگ چیز بدی است و همه با این موضوع موافقند، اما اگر نگاه‌مان به آثاری که در حوزه مقاومت تولید می‌شود، این‌گونه باشد که این هم جزئی از جنگ است، درست نیست و باید تمایزی میان جنگ و ایستادگی و مقاومت قائل شویم. 

در زمینه ادبیات مقاومت، فیلمسازان نویسنده‌ای مانند نرگس آبیار به‌خوبی توانستند پلی برای شناساندن قصه‌های مقاومت به مردم از راه تصویر و سینما باشند. فکر می‌کنید چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم تا این جریان تداوم داشته باشد؟
به نظرم قصه، مادر فیلمنامه است و کاری که ادبیاتی‌ها انجام می‌دهند بسیار باارزش است، اما در سینما مخاطبان به‌دلیل ارتباط تصویری، راحت‌تر و با زحمت کمتری با اثر ارتباط برقرار می‌کنند، اما برای کتاب‌خواندن باید وقت بگذاریم تا تخیل خودمان هم به کار بیفتد. آنچه در زمینه ادبیات مقاومت و پایداری انجام دادیم، خیلی بزرگ و سترگ بوده، اما مقداری مغفول و در سایه مانده است. کارگردانان و فیلمسازان ما باید وقت بگذارند و این آثار را بخوانند و نقبی به آنها بزنند تا ببینند می‌توانند این متون را به فیلم‌های کوتاه سه‌دقیقه‌ای تبدیل کنند؟ ما حتی فرازهایی در همین رمان داریم که از همان‌ها می‌توانیم فیلم‌های کوتاه بسازیم و خوشبختانه در عالم سینما به ساخت فیلم کوتاه توجه می‌شود. ما همان‌گونه که داستان‌های مینی‌مال داریم، می‌توانیم فیلم‌های مینی‌مال و به‌تدریج فیلم‌های بلند نیز بسازیم. 

نسل جوان امروز را در مواجهه با کتاب‌ها یا مطبوعات مرتبط با فرهنگ مقاومت چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نسل ما با کتاب و مطبوعات کاغذی رشد کرده که شاید تأثیر ورق‌زدن در ذهن ما بیشتر بوده است، اما نسل جوان امروز ما معمولا گرایش به کتاب‌های کم‌حجم، قصه‌های مینی‌مال و کوتاه دارد. شاید چیزی که به آن اشاره می‌کنم خارج از حوصله این بحث باشد، اما گرانی کاغذ و دیگرمسائل باعث شده که حتی مجلات و روزنامه‌های کاغذی چندان به خانه‌ها نیاید و درسبدخرید خانوار نگنجد.

اما همچنان شاهد هستیم که کتابی مانند اسم تو مصطفاست به چاپ‌های متعدد می‌رسد.
کتاب اسم تو مصطفاست، زندگی‌نامه داستانی شهید مصطفی صدرزاده به روایت همسر شهید، یکی از کتاب‌ها در حوزه مقاومت است. شهید صدرزاده داوطلبانه مدافع‌حرم شده است و او ازجمله شهدایی است که منتظر نشد دشمن به کشورمان بیاید و بعد شروع به جنگیدن کند، بلکه مبارزه و مقاومت خود را در سوریه ادامه داد. این کتاب بعد از تقریظ رهبری به چاپ ۴۸ نیز رسید؛ بنابراین، دیده‌شدن و توجه‌کردن به آثار خوب و نورانداختن روی آنها باعث می‌شود که مخاطبان عام و خاص آن را بشناسند.  به‌عنوان یک نویسنده به نظرم در زمینه ادبیات مقاومت آثار بسیاری داریم که می‌توانیم عناصر مقاومت را در دل آنها پیدا کنیم، اما شناساندن آنها از راه ترجمه خیلی سخت است. به عبارتی، درحال‌حاضر رسانه‌های بسیاری مانند رادیو، تلویزیون و مطبوعات برای شناساندن آثار در زمینه ادبیات مقاومت فعالند، اما با توجه به اقتضائات زمانه‌ای که در آن قرار گرفتیم مراجعه به مطبوعات کاغذی بسیار کمتر شده است. 

مردم غزه در میان عرب‌ها هم تنها هستند
راضیه تجار که یکی از نویسندگان حاضر در گردهمایی هنرمندان در موزه هنرهای معاصر تهران بود می‌گوید: گویا تنها احساسات مردم کشور ما در مقابل جنایات غزه برانگیخته می‌شود. مردم غزه واقعا در جامعه اعراب مظلوم و تنها هستند.
او درباره احساس خودش هنگام تماشای تصاویر دلخراش فاجعه انسانی که درغزه صورت می‌گیرد، گفت: من وقتی این تصاویر را از تلویزیون دیدم، بسیار گریستم و بیش از هر چیز به خاطر تنهایی و مظلومیت مردم غزه دلم گرفت. این مردم که به دلایل مختلف یا زیر چکمه اشغالند یا به‌نوعی سرسپرده جهانخواران، در مقابل این جنایات سکوت می‌کنند و حتی معترفند که فقط ایران همواره در برابر این فجایع انسانی حمایت و همدردی خودش را ابراز داشته است. تجار با بیان این‌که هیچ‌گاه نباید خاموشی وسکوت را در این موقعیت‌ها پیش‌گرفت، تصریح کرد: هر صدایی که ازهرگوشه جهان بلند می‌شود، خواه ناخواه در محکوم‌کردن این جنایت‌ها موثر است.
این نویسنده تاکید کرد: بر این باورم که هنرمندان باید با بیانیه و راه‌اندازی تجمع‌، واکنش و اعتراض خود را به این فاجعه انسانی ابراز کنند، چراکه هر انسانی از رخ‌دادن چنین وقایع دردناکی متاثر و عمیقا غمگین می‌شود.