۳‌گانه توسعه اجتماعی تهران

درهمه سال‌هایی که تهران بستر خوبی برای پروراندن آسیب‌های مختلف بود، بازار شانه خالی کردن از مسئولیت‌ها نیز داغی خاص خودش را داشت. به‌طوری که هر سازمان و نهاد و دستگاهی بالاخره بند و تبصره‌ای پیدا می‌کرد تا اقدام نکردن‌ها، دست روی دست گذاشتن‌ها و سطحی کار کردن‌هایش را توجیه کند. همین شد که آسیب‌های اجتماعی در پایتخت رشد انفجاری پیدا کرد و کوچه‌ها و خیابان‌ها پر شد از کودکان‌کار، معتادان متجاهر و متکدیان که نه درست و درمان شناسایی می‌شدند، نه برنامه منسجمی برای جمع‌آوری‌شان وجود داشت و نه اگر جمع‌آوری می‌شدند برنامه اثربخشی برای تغییر سبک زندگی آنها وجود داشت.اما دو سال است که بی‌اعتنایی‌ها و سر شدگی‌ها در برابر آسیب‌های اجتماعی کمرنگ‌تر شده و به‌طور ویژه از مرداد امسال که حکم شهردار تهران به‌عنوان دستیار ویژه رئیس‌جمهور در مدیریت آسیب‌های اجتماعی امضا شده، این روند سرعت بیشتری یافته است. شهرداری تهران برای نخستین‌بار نیز شفاف و بی‌پرده مسئولیت‌هایش در این حوزه‌ها را پذیرفته و خبری از انکار مسئولیت‌های قانونی‌اش نیست.

ماحصل این تغییر رویکردها این شده است که با این که هنوز کودکان‌کار در خیابان‌ها دیده می‌شوند، متکدیان در گوشه و کنار شهر برای جلب ترحم مردم از ترفندها کمک می‌گیرند و معتادان متجاهر هنوز در گوشه‌های پیدا و پنهان شهر با نشئگی و خماری کلنجار می‌روند، ولی دست‌کم مردم می‌بینند که برای سر‌و‌سامان دادن به این وضع دغدغه وجود دارد و اقداماتی نیز صورت می‌گیرد که مدیران شهری تا پیش از این فقط حرفش را می‌زدند و گاهی هم اقدامات نمایشی انجام می‌دادند.
     
تلاش برای بستن پرونده کودکان‌کار
آخرین آماری که از تعداد کودکان‌کار در شهر تهران منتشر شده، آماری است به نقل از سوده نجفی عضو شورای شهر پایتخت که تعداد این کودکان را ۷۰ هزار نفر اعلام کرده که ۸۰ درصدشان کودکان اتباع هستند. این آمار می‌تواند دقیق نباشد، چون سال‌هاست که هیچ سیستم رصد دقیقی از کودکان‌کار در تهران وجود نداشته و البته کار برخی از کودکان نیز آن‌قدر پنهانی و در پستوها بوده که عملا در آمارها درج نشده‌اند.اما اگر منظور از کودکان‌کار بچه‌هایی باشند که در کف خیابان‌ها دیده می‌شوند همین ۷۰ هزار نفر هم یک معضل جدی است، چون به همین تعداد، خانواده وجود دارد که تولیدکننده کودکان‌کار و ده‌ها آسیب ناشی از آن هستند.متولی اصلی ساماندهی کودکان کار، سازمان بهزیستی کشور است و تاکنون ۳۲ طرح جمع‌آوری کودکان کار را اجرایی کرده که هیچ‌کدام از آنها خروجی مؤثری نداشته است. پس از ۳۲ بار شکست اما اکنون شهرداری تهران با پذیرش مسئولیت در این حوزه در حال آماده‌سازی زیرساخت‌ها برای رسیدگی به اوضاع کودکان کار است. یکی از این زیرساخت‌ها، تأسیس مراکز پویاشهر است که مراکزی برای استعدادیابی، آموزش و توانمندسازی این بچه‌هاست.‌
احمد احمدی‌صدر، مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران که عملا سخنگوی قرارگاه آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود به‌جز تاسیس پویاشهرها، خبر دیگری نیز در حوزه ساماندهی کودکان کار دارد. او می‌گوید: «‌در قرارگاه آسیب‌های اجتماعی، کارگروه‌های مختلفی ازجمله کارگروه مختص کودکان کار، خیابان و زباله‌گرد وجود دارد که طرح‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای آنها تدارک دیده شده ازجمله استعدادیابی، حرفه‌آموزی و توانمندسازی کودکان که در گذشته نیز درباره‌اش صحبت می‌شد ولی در عمل کاری از پیش نرفت. ولی اکنون این برنامه‌ها به‌صورت جدی در دستور کار قرار دارد.»
در مورد مافیای کار کودکان و فعالیت شبکه‌ای این کودکان نیز تا‌به‌حال زیاد صحبت شده؛ گرچه برخی از کارشناسان این فعالیت شبکه‌ای را چندان گسترده نمی‌دانند و از فقر اقتصادی و فرهنگی به‌عنوان عامل اصلی شکل‌گیری کار کودکان صحبت می‌کنند. با این حال احمدی‌صدر که معتقد است مافیای کودکان کار در تهران وجود دارد و حتی بهره‌کشی پیمانکاران از کودکان واقعیتی انکارنشدنی است، درباره راه‌حل شهرداری برای این معضل این‌چنین می‌گوید: «‌شهرداری تهران با پیمانکارانی که از کودکان کار استفاده کنند، همکاری نمی‌کند اما پیمانکاران قانون را دور می‌زنند و با یک فرد بزرگسال قرارداد می‌بندند و آن فرد ازکودکان استفاده می‌کند و با مبالغ بسیار اندک، این کودکان را به‌کار می‌گیرد. مسلما ساماندهی کودکان کار بسیار پیچیده و دشوار و نیازمند همکاری و هماهنگی همه دستگاه‌های ذی‌ربط است. از این‌رو بنا شده شهرداری تهران بر موضوع مافیای کودکان کار(به معنی شبکه اجاره کودکان کار و اتباع) ورود ودولتمردان را نسبت به این موضوع حساس کند.‌»
وی البته تاکید می‌کند که این بحران یکی دو ساله حل نمی‌شود ولی شهرداری در حال حرکت به سمتی است تا مانع از رشد صعودی کار کودکان و آسیب‌های ناشی از آن شود. 
     
شهری بدون معتادان تابلو 
تعداد دقیق معتادان متجاهر در شهر تهران هم درست مانند کودکان کار مشخص نیست. تهران کریدور آمدورفت‌هاست و آمار معتادان خیابانی‌اش می‌تواند از روزی به روز دیگر متغیر باشد. در این میان مرگ‌و‌میر معتادان متجاهر هم هست که بر آمارها اثر می‌گذارد ولی با این‌حال عددی که عباسعلی محمدیان، فرمانده انتظامی تهران بزرگ، ماه گذشته اعلام کرد، وجود ۳۸هزار معتاد متجاهر را تایید می‌کند. جالب این‌که این عدد به گفته احمدی‌صدر، مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران ۲۹ هزار نفر است.البته فارغ از این اختلاف آماری، موضوع مهم، سال‌ها انجام حرکات نمایشی و بی‌اثر در حوزه معتادان متجاهر و به‌خصوص کنار کشیدن‌های مدیران شهری است که باعث شده این آسیب در مرز انفجار قرار بگیرد به‌طوری‌که احمدی‌صدر می‌گوید: «‌اگر زودتر کاری انجام نشود، تعداد معتادان متجاهر شهر تهران تا سه سال آینده به ۲۵۰هزارنفر می‌رسد.»
۲۵۰هزار معتاد خیابانی به این معنی است که دیگر نه فقط پاتوق‌ها و نقاط خاص بلکه هیچ نقطه ای از پایتخت از این آسیب بی‌بهره نخواهدبود. به همین سبب است که محمد امین توکلی‌زاده، معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران درباره این که چه می‌کنند تا این عدد هولناک رنگ واقعیت نگیرد، توضیح می‌دهد. او می‌گوید:«تابه حال جلسات متعددی با دستگاه‌های مرتبط برگزار و نتیجه این شده که ساماندهی چند ده‌هزار معتاد متجاهر به زیرساخت نیاز دارد. تا پیش از این برای نگهداری معتادان مشمول ماده۱۶ که به صورت اجباری به مراکز درمانی برده می‌شدند ۱۰هزار کمبود تخت وجود داشت که شهرداری تهران تامین ۵۰۰۰ تخت را تقبل کرده است.»
در موضوع معتادان متجاهر تا پیش از این پذیرش معتادان با شرایط خاص نیز چالشی جدی بود، به طوری که افراد معلول، بیماران دارای زخم باز و افراد دارای کبر یا صغر سن در مراکز درمانی پذیرش نمی‌شدند اما اکنون شهرداری تهران مسئولیت این افراد را نیز بر عهده گرفته است. در این میان یاورشهرها امیدواری‌ها به سر و سامان گرفتن معتادان متجاهر را تقویت کرده اند. این مراکز ظرفیت پذیرش بیش از ۷۰۰۰معتاد جمع‌آوری شده از سطح شهر تهران را دارند که هم اکنون شش یاورشهر به این قرار فعال است: یاور شهر یک برای مردان بالای ۶۵ سال با ظرفیت ۵۰۰ نفر، یاور شهر۲ برای افراد زیر ۱۸ سال با ظرفیت ۲۰۰ نفر، یاور شهر۳ برای معتادان دارای زخم باز با ظرفیت ۱۵۰ نفر، یاور شهر۴(شفق سابق) با ظرفیت هزار نفر، یاور شهر ۵ ویژه بانوان با ظرفیت ۲۰۰ نفر و یاور شهر ۶ جنب مرکز اخوان با ظرفیت هزار نفر. این مراکز نگهداری، درمان و بازتوانی معتادان خیابانی علاوه بر ایجاد سرپناه برای معتادان بی‌خانمان، می‌تواند شانس پاک شدن این افراد را هم افزایش دهد که اگر این‌گونه شود یاورشهرها قابل دفاع‌تر نیز می‌شوند. 

بساط گدایی جمع می‌شود؟ 
دقیقا مانند کودکان کار و معتادان متجاهر، آمارهایی که مو لای درز درستی‌شان نرود در حوزه متکدیان نیز وجود ندارد. متکدی کسی است که به طور مستقیم و با انواع ترفندها از مردم تقاضای پول یا جنس می‌کند و تعدادشان در تهران بسیار زیاد است. البته مدیرعامل سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران می‌گوید:«افرادی که شهره به گدایی هستند و برای شهرداری شناخته شده‌اند و به عنوان متکدیان رسمی شناخته می‌شوند، تعدادشان حدود هزار نفر است.»به گفته احمدی صدر، شهرداری تاکنون حدود ۴۰۰ نفر از آنها را در قالب طرح ساماندهی متکدیان جمع‌آوری کرده و به نهادهای مرتبط ارجاع داده‌است. در حوزه متکدیان اما موضوع مهم این است که تکدیگری جرم محسوب می‌شود و شهرداری بدون همکاری پلیس و دستگاه قضایی عملا راه به جایی نمی‌برد. توضیحات احمدی صدر در این حوزه قابل تامل است:« تکدیگری جرم است و جمع‌آوری متکدیان حتما باید مستمر باشد و دستگاه قضا، پلیس و دیگر دستگاه‌ها باید پای کار باشند تا اگر کسی ۱۰ بار هم به خیابان برگشت، دوباره دستگیر شود. همچنین برخورد دستگاه قضا با متکدیان و سرشبکه‌هایی که آنها را ساماندهی می‌کنند، باید جدی و قاطع باشد و یک‌بار برای همیشه با آنها برخورد شود و جریمه‌های سنگین و زندان برایشان در نظر گرفته شود تا مبارزه با تکدیگری، پیشرفت جدی داشته‌باشد.»این گفته‌ها در واقع نیاز جدی شهر تهران برای پاک شدن از معضل تکدیگری است؛ نیازی که سال‌های طولانی مورد غفلت واقع شده و مسئولان در دوره‌های مختلف چشم بر آن بسته اند تا بلکه فرجی شود و متکدیان خود به خود از روی زمین محو شوند!

گام‌های رو به جلو برای ساماندهی آسیب‌های اجتماعی
۱- شکل‌گیری قرارگاه مدیریت آسیب‌های اجتماعی
۲- راه‌اندازی مراکز پویاشهر برای نگهداری از کودکان کار
۳- تهیه طرح ویژه برای مبارزه با مافیای کودکان کار
۴- مقابله با بهره‌کشی پیمانکاران از کودکان 
۵- تمرکز بر رفع کمبود تخت‌های نگهداری از معتادان متجاهر
۶- تامین ۵۰۰۰ تخت در مراکز درمان اعتیاد توسط شهرداری
۷- پذیرش معتادان دارای معلولیت، زخم باز و دارای کبر و صغر سن
۸- راه‌اندازی ۶ مرکز یاورشهر برای پذیرش ۷۰۰۰ معتاد متجاهر
۹- شناسایی متکدیان و ساماندهی آنها به کمک پلیس و دستگاه قضا