کتاب‌های خطی فارسی میراث مشترک ایران و شبه قاره هند

حدود ۷۰۰ -۸۰۰ سال، زبان فارسی تا پیش از استعمار انگلیس، زبان مشترک اداری و دیوانی، فرهنگی وعلمی مردم شبه قاره هند بود. بخش مهمی از تاریخ و سرگذشت هندیان، شعر و ادب و بسیاری از دانش‌ها مانند نجوم، ریاضیات، طب و معارف اسلامی به زبان فارسی تالیف و تدوین شده است.

کد خبر: ۱۴۲۷۵۸۷

نویسنده فرهاد پالیزدار – کارشناس ارشد روابط فرهنگی

از این رو در کتابخانه‌های این کشور گنجینه‌های عظیمی از کتب و نسخ خطی فارسی وجود دارد. این نسخ خطی بخش مهمی از حافظه جهانی و میراث مشترک مردم این دو سرزمین به شمار می‌آید و بازگو کننده گذشته درخشان ارتباطات فرهنگی دو ملت است، همچنین این گنجینهها نمایانگر تاریخ علم و فرهنگ و هنر در قرون مختلف است، حفظ و نگه داری این میراث ارزشمند همت و همکاری پیگیر مدیران و دانشوران هر دو سو را می‌طلبد. این نسخ بستر مناسبی برای همیاری فرهنگی فرهیختگان این دو منطقه را فراهم کرده است.

«حفاظت، نگهداری و مرمت نسخ خطی»، «فهرست نویسی نسخ خطی»، «نسخه ‍‍‍شناسی و متن پژوهی» و «انتشار آثار تصحیح شده» گام‌های لازم در زمینه زنده نگه داشتن میراث مشترک و معرفی آن به نسل جوان است. دانشوران علاقمند و مدیران کاردان تاکنون خدمات و کوشش‌های ارزشمندی در این زمینه به انجام رسانده اند، بخشی از این آثار فهرست نویسی و معرفی شده اند و تعداد بسیاری تصحیح و چاپ شده اند، اما معرفی همه این آثار راهی دراز در پیش دارد و فعالیتی چند برابر گذشته نیاز است.

شرایط خاص اقلیمی، هوای گرم و مرطوب شبه قاره و شرایط نامناسب نگهداری این نسخهها پوسیدگی بسیاری از این آثار را در پی داشته است. ابزار و شیوه‌های مراقبت از این آثار در بیشتر کتابخانه‌های شبه قاره متناسب با نیاز مجموعه نیست از این رو بسیاری از کتاب‌ها و اسناد دستخوش آسیب می‌شوند. هر چند در سالیان اخیر از سوی مسئولان کشور‌های منطقه به این مهم توجه بیشتری شده است؛ اما به دلیل حجم بالای این نسخهها، تا شناسایی، فهرست نویسی و تبدیل آنها به شکل دیجیتالی راه درازی در پیش است. بیشک تأخیر در این امر موجب از بین رفتن حجم عظیمی از میراث فرهنگی کشور‌های شبه قاره و ایران خواهد شد.

درباره این میراث مشترک تاکنون کتاب‌ها و مقاله‌های ارزشمندی نوشته و فهرست‌هایی تدوین شده است، اما با توجه به گستردگیِ جغرافیایی شبه قاره و فراوانیِ نسخ خطی فارسی، باید برای حفاظت و معرفی این آثار بیش از پیش کوشید.

به منظور هم اندیشی و آشنایی با دستاورد‌های پژوهشگران این حوزه نشست‌ها و همایش‌های متعددی در سالیان گذشته در ایران و کشور‌های شبه قاره برگزار شده است. در این هفته مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با همکاری مرکز فرهنگی سفارت هند نشستی با موضوع «نسخه‌های خطی، میراث مشترک ایران و هند و رونمایی از فهرست نسخه‌های خطی فارسی دانشگاه بنارس» برگزار کرد.

در این برنامه سفیر و رایزن فرهنگی سفارت هند، اکبر ایرانی مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، احسان الله شکراللهی، رئیس پیشین مرکز تحقیقات زبان فارسی در دهلی، آذرمیدخت صفوی، استاد پیشین زبان فارسی دانشگاه علیگر هند، سید حسن عباس، استاد زبان فارسی دانشگاه بنارس، سید سعید میرمحمدصادق، مصحح و پژوهشگر متون، سخنرانی کردند و از کتاب فهرست نسخه‌های خطی فارسی دانشگاه بنارس هند رونمایی شد.

استاد فقید «اَمرِت لعل عشرت» فهرست نسخه‌ های خطی فارسی دانشگاه بنارس راگردآوری و به اتنگلیسی منتشر کرده بود حال این اثر ارزشمند با ترجمۀ خانم پروین‌فر و با پیشگفتار دکتر سیدحسن عباس، استاد دانشگاه هندوی بنارس، از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب چاپ و منتشر شده است.

امیدواریم که با کوشش‌های پژوهشگران و دانشوران ایران و کشور‌های شبه قاره هند بیش از پیش شاهد انتشار این گونه فهرست‌ها و نیز نشر تصحیح شده کتاب‌های خطی باشیم.