سوگ زمین برای بی‌آبی

زمین‌ها تشنه‌اند و دشت‌ها تفتیده؛ سازمان هواشناسی هم می‌گوید از ابتدای تابستان تا امروز میزان بارندگی‌ها در۲۸ استان، کمتر از نرمال بوده است و این یعنی خود خطر. هر سال که می‌گذرد رابطه زمین و آب در کشورمان پیچیده‌تر می‌شود. بارش که کم باشد و آب که به اندازه به زمین نفوذ نکند، زمین‌های خشک و سفت شده که زیر پای‌شان از سفره‌های زیر‌زمینی خالی شده، به سوگ می‌نشینند و کم‌کم به سمت پایین افت می‌کنند. آن قاچ‌های بزرگ روی زمین را دیده‌اید که گاه تا کیلومترها در برخی دشت‌ها دیده می‌شود و عمق‌شان به حدی است که یک انسان قد بلند، راحت در آنها می‌ایستد؟ اینها همه نشانه‌های فرونشست زمین هستند که کشورمان رخ به رخ با آن درگیر است و هر سال که با کم‌بارشی سپری می‌شود زمینه این درگیری بیشتر فراهم می‌شود.

 

وقتی زمین فرو می‌نشیند، ساختمان‌ها و سازه‌های بشری را هم دستخوش تغییرات می‌کند؛ دیوارها ترک برمی‌دارند، سست می‌شوند و می‌ریزند و ساختمان‌ها متروکه و خالی از سکنه می‌شوند‌. زمین‌های کشاورزی هم زیر پای کشت و کارها پایین می‌رود و دست کاشته‌های انسان‌ها را با خود پایین می‌کشد. حتی عابرانی که بی‌خبر از همه‌جا در حال رفت‌و‌آمد در دشت‌های تشنه‌اند گاهی در چاله‌هایی که فرونشست زمین آنها را ایجاد کرده گیر‌می‌افتند و حتی جان می‌بازند. این نشست، یک نشست خطرناک است که جان، مال و ثروت طبیعی یک کشور را به آسانی به کام نیستی می‌کشاند؛ نشستی که سرزمین ما پنجه در پنجه سخت درگیر آن است. 

   

استان تهران تا به‌حال شدیدترین فرونشست‌ها را تجربه کرده به‌طوری که دشت ورامین در بسیاری از نقاط کاملا غیرقابل کشت و سکونت شده است. این در حالی است که از فروردین تا پایان خرداد امسال نیز در شرایطی که شهر تهران فقط ۳۵ میلی‌متر بارش داشته حدود ۱۰۰۰میلی‌متر از منابع آب خود را از طریق تبخیر از دست داده است. این گریز آب البته نه‌فقط تهران که تقریبا اکثر نقاط کشورمان را درگیر کرده به طوری که یکی از آمارهای موجود اذعان دارد که ۱۱‌درصد مساحت ایران با خطر فرونشست تهدید می‌شود؛ مساحتی که نزدیک به ۵۰‌درصد جمعیت کشور در آن زندگی می‌کنند. تازگی‌ها در کاشان نیز یک فرونشست خطرناک به ثبت رسیده که ایرنا آن را چنین گزارش کرده است: «‌ترک‌های ناشی از این فرونشست ۷۶کیلومتری که یکی از بزرگ‌ترین فرونشست‌های ایران است نشانه‌ای واضح از تخلیه آب‌های زیرزمینی است که درمسیر خود تاسیسات راهسازی و حتی تاسیسات مربوط به برق، آب و گاز را هم به مخاطره می‌اندازد. 

این ترک در حالی از نزدیکی‌های طاهر‌آباد کاشان ایجاد شده که در این منطقه همچنان محصولات کشاورزی مانند هندوانه، طالبی، خیار، خربزه، بادمجان و انواع صیفی‌جات برگ‌پهن (که حداکثر تبخیر آب از گیاه را دارد و برای به بار نشستن به آب زیادی نیاز دارند) کشت می‌شود که آب مورد نیازشان به‌طور کامل از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود.»

این بی‌تدبیری در استفاده از منابع آب بسیاری از مناطق کشور را درگیر فرونشست زمین کرده که یکی از واضح‌ترین آنها را می‌توان در استان اصفهان و حتی در شهر اصفهان مشاهده کرد؛ استانی که به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اسان، ۲۹‌دشت‌ آن وضعیت بحرانی دارد و شهری که طبق تخمین‌ها تا سال ۱۴۱۰ یعنی فقط هشت سال دیگر، نرخ فرونشست دو متری در شمال شهر و فرونشست نیم‌متری در بخش مرکزی را تجربه خواهد کرد. 

   

بسیاری از روستاهایی که فرونشست زمین را تجربه کرده‌اند اکنون خالی از سکنه هستند. زمین زیر پای این مردم امن نیست و ناغافل ممکن است جا خالی دهد و مردم را به دردسر بیندازد. این اتفاق در استان تهران و دشت‌های آن که روزگاری زمین‌های حاصلخیزی داشتند حسابی تجربه شده‌است؛ دشت‌هایی که اکنون یا خالی از جمعیت شده‌اند یا حاصلخیزی‌شان از دست داده و بایر مانده‌اند. این مشکل باعث می‌شود تا مهاجرت‌های زیست‌محیطی اتفاق بیفتد و جمعیت از نقطه‌ای به نقطه دیگر کوچ کند به طوری که یک منطقه با تراکم جمعیت و منطقه‌ای دیگر با فقدان جمعیت روبه‌رو شود. این در شرایطی است که بحران کم‌آبی از یک‌سو و مدیریت ناصحیح منابع آب باعث شده تا این وضعیت روز‌به‌روز تشدید شود.

آن‌طور که ایرنا گزارش داده، علی بیت‌اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن‌و‌شهرسازی پژوهشی انجام داده که نشان می‌دهد: «میزان افت آب‌های زیرزمینی در ۲۵ سال اخیر نسبت به دو دهه قبل از آن بیش از پنج برابر افزایش داشته است.» 

این پژوهشگر نتیجه می‌گیرد که این وضعیت حاصل مرگ آبخوان‌هاست که در واقع حلقه تکمیلی زنجیره فرونشست زمین محسوب می‌شود؛ وضعیتی که وقتی کشوری با آن درگیر می‌شود: «برای همیشه از احیای چرخه آب‌های زیرزمینی و تامین آب بخش کشاورزی از این محل، محروم خواهد شد.»

 

برخورد با چاه‌های غیرمجاز

اصلاح شیوه‌های آبیاری

برخورد با استفاده غیرمجاز از چاه‌های مجاز

نصب سیستم کنترل هوشمند در چاه‌ها 

کشت محصولات با نیاز آبی کمتر

افزایش نفوذپذیری خاک