چرا بنی صدر از فرماندهی کل قوا عزل شد؟

به گزارش جام‌جم آنلاین، ابوالحسن بنی صدر متولد 2 فروردین 1312 اولین رئیس جمهور اسلامی ایران بود که در طول دوران تصدی ریاست قوه مجزیه از سوی او کشور دستخوش تنش‌ها و تلاطماتی زیانباری شد. وی در دوران تحصیل در ایران از جبهه ملی حمایت می‌کرد. او دانش آموخته دانشکده معقول و منقول و همچین اقتصاد دانشگاه تهران بود. در دوران تحصیل در دانشگاه جزو فعالان دانشجویی محسوب می‌شد و بعد از اعلام موجودیت نهضت آزادی با این تشکیلات مرتبط بود. بنی صدر پس از قیام 15 خرداد 1342 با بورس تحصیلی به فرانسه رفت. او طی بیست سال اقامت در این کشور دور از فعالیت‌های سیاسی نبود و در سال‌های منتهی به انقلاب به جریان مذهبی نزدیک تر شد.

ترقی زودهنگام بنی صدر

 وی در روز 12 بهمن 1357 همراه با امام به تهران آمد و از همان ابتدا به عضویت شورای انقلاب درآمد. سخنرانی‌های او در دانشگاه و همچنین مناظراتی که او با برخی از افراد مثل بابک زهرایی از عناصر گروه‌های چپ در دانشگاه داشت در بین مردم از بنی صدر شخصیتی روشنفکر دانشگاهی و طرفدار انقلاب ساخت. نوع رفتار و رویکردهای فردی و رسانه‌ای او نشان می‌داد که کاملا حساب شده عمل می‌کند و شرایط بگونه‌ای باری بنی صدر رقم خورد که کم کم جایگاهی در بین مسوولان نظام پیدا کرد و مدتی وزیر اقتصاد و دارایی شد.

اولین رئیس جمهور ایران

در شرایطی که کشور در آستانه استقبال از برگزاری اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران پس از انقلاب بود در تاریخ 4/10/58 کیهان در گمانه‌زنی‌های خود در مورد کاندیداهای احتمالی از بنی‌صدر، قطب‌زاده، بازرگان و غلامحسین صدیق (از نیروهای جبهه ملی) به عنوان داوطلبان شرکت در انتخابات ریاست جمهوری نام برد.

چندی بعد، ابوالحسن بنی‌صدر که آن موقع وزیر اقتصاد و دارایی بود به صورت تلویحی اعلام کرد که ظرف چند روز آینده رسماً دست به فعالیت انتخاباتی خواهد زد. وی با اعلام رسمی کاندیداتوری مهم‌ترین برنامه‌های خود را وحدت ملی، بازسازی اقتصاد، امنیت و معنویت برشمرد. دقت در هر کدام از این شعار نشان می‌دهد که او در طول دوران تصدی ریاست جمهوری به هیچ یک از وعده‌های انتخاباتی خود عمل نکرد.

در نهایت اولین دوره انتخابات ریاست جموری در 29 اذر 58 آغاز شد و ده داوطلب جلال‌الدین فارسی، ابوالحسن بنی صدر، صادق قطب زاده، دریادار مدنی، صادق طباطبائی، داریوش فروهر و حسن حبیبی بچشم می‌خورند. با توجه به تاکید امام خمینی بر بدون شبهه برگزار شدن انتخابات ریاست جمهوری، جلال الدین فارسی به علت ابهام در ایران الاصل بودنش، کناره گیری کرد. شمارش آرا در پایان این آوردگاه انتخاباتی نشان داد که بنی صدر نظر اکثر مردم را بخود جلب کرده است. امید بسیاری از مردم این بود که با توجه به وجه‌ای که وی در دوران پیش از انتخابات از خود نشان داد اوضاع قوه مجریه سامان می‌گیرد امام اظهارات اولین رئیس جمهور تنها سه روز پس از مراسم تنفیذ در روزنامه انقلاب اسلامی که ارگان مطبوعاتی بنی صدر بود نگرانی‌هایی را برای افزایش تنش در کشور رقم زد. وی در اظهار نظری به انتقاد از تسخیر لانه جاسوسی پرداخت و آن را انحراف از انقلاب دانست. با این موضع گیری برخی تحلیلگران معتقد بودند با توجه به دیدگاه‌های رئیس جمهور جدید، روزهای سختی در پیش است.

چالش رئیس جمهور با مجلس

بعد از گذر از مرحله انتخابات ریاست جمهوری، مردم ایران در شور و حال برگزاری انتخابات اولین مجلس پس از انقلاب بودند و فضا با توجه به حضور گروه‌های مختلف انقلابی، چپ، راست، منافقین و حتی ضد انقلاب بسیار رقابتی بود و در برخی از نقاط کشور به درگیری و تنش کشیده شد. در نهایت در 24 اسفند 1358 اولین مرحله و در 7 خرداد 1359 دومین مرحله انتخابات مجلس با پیروزی جریان انقابی برگزار شد و البته طیفی از مستقل ها، اعضای نهضت آزادی و طرفداران بنی صدر هم در آن عضویت داشتند. در همان زمان منافقین تلاش کردند تا با جو سازی، وزارت کشور را به تقلب در انتخابات متهم کنند. ادعایی که البته از سوی بنی صدر با توجه به ناکامی طرفداران او از ورود به مجلس تکرار شد. شاید برای اولین مرتبه بود که امام بعد از انتخابات ریاست جمهوری در پیام نوروزی خود در فرودین 59 موضع گیری و از کسانی که به علت انتخاب نشدن در انتخابات اسفند ماه مجلس، سلامت انتخابات را زیر سؤال می‌برند، به شدت انتقاد کردند.

چالش گروگان ها

یکی از مهم‌ترین چالش‌های میان بنی صدر و طیف هوادار او با انقلابیون بر سر چگونگی برخورد با جاسوسان آمریکایی بود. در آن مقطع اختلافات زیادی بین دانشجویان پیرو خط امام و بنی صدر و قطب زاده وزیر امور خارجه وجود داشت. دانشجویان بر این باورد بودند که این دو در نهان برای حل مساله گروگان‌ها تماس‌هایی را برقرار کردند. ادعایی که البته بعدها از سوی برژینسکی تایید شد. او در مطلبی نوشت که ما از طریق وکیلی فرانسوی بنام کریستین بورگه با بنی صدر و قطب زاده در تماس بودیم.

اختلافات درباره نحوه رسیدگی به وضعیت گروگان‌ها نه تنها در عرصه داخل بلکه در فضای بین‌المللی هم به چالشی میان ایران و غرب بویژه آمریکا تبدیل شد. تلاش‌های جیمی کارتر رئیس جمهور آمریکا برای تدارک فشار روی جمهوری اسلامی به نتیجه نرسید و باعث عقب نشینی تهران نشد و مقامات کاخ سفید به خیال خود به فکر اقدامات تنبیهی بیشتر آن هم از نوع نظامی افتادند و ماجرای طبس رقم خورد. وقتی تجهیزات نظامی آمریکایی‌ها گرفتار طوفان شد و خبر آن همه جا پیچید به یکباره بنی صدر در یک اقدام غیر منتظره دستور انهدام بالگردهای برجامانده آمریکایی را آنهم در حالیکه پاسداران منطقه در حال بررسی منطقه بودند صادر کردند. این فرمان مشکوک باعث ایجاد تشکیک‌هایی در ذهن طرفداران نظام و انقلاب درباره ماهیت واقعی بنی صدر شد.

بحران انتخاب نخست وزیر

موضع انتخاب کابینه از دیگر چالش‌ها مهم میان بنی صدر و مجلس بود. امام در آستانه شکل گیری دولت بنی صدر به همه مسوولان بویژه مجلس و رئیس جمهور هشدار داده بودند که اعضای هیأت دولت باید متدین، صد در صد انقلابی، مکتبی و قاطع باشند. از این مرحله به بعد کشور وارد روند پیچیده و پر فراز و نشیبی برای معرفی اولین نخست وزیر ایران به مجلس شد. در نهایت بعد از کشاکش‌های بسیار، رئیس جمهور ناچار شد با توجه به تمایل مجلس، محمد علی رجایی را که چهره‌ای انقلاب و مکتبی است به مجلس معرفی کند با اعلام کابینه پیشنهادی رجایی به مجلس، بنی صدر که روزنامه انقلاب اسلامی را پایگاه جوسازی برضد مخالفان خود قرار داده است با انتشار نامه‌ای 4 صفحه‌ای، رجایی را مورد انتقاد قرار داد و برخورد تحقیر آمیزی را در پیش گرفت. رفتاری که البته باعث کدورت بسیار شد اما امام همچنان سعی می‌کرد بنی صدر را در چارچوب نیروهای انقلاب نگه دارد. این حمایت‌ها البته باعث تغییر رفتار رئیس جمهور نشد و او که همواره بر رای ده میلیونی خود در انتخابات می‌بالید و از سویی دیگر به صورت تام و تمام مورد حمایت منافقین قرار داشت در سالگرد مراسم 17 شهریور بر نخست وزیر و طرفدارانش تاخت و آنها را انحصار طلب نامید و از این پس موج تازه‌ای از اختلافات و انتقادات علنی مقامات علیه یکدیگر براه افتاد و این در شرایطی بود که به یکباره ارتش عراق از هوا و زمین و دریا به ایران حمله کرد.

اداره جنگ به شیوه اشکانیان

این تجاوز در حالی صورت گرفت که ارتش به علت مشکلات موجود آمادگی دفاع ندارد و سپاه پاسداران و نیروهای بسیجی در در چند نقطه با ضد انقلاب مسلح درگیر بود. شواهد نشان می‌داد که کشور در یک مقطع حساس تاریخی بسر می‌برد.

فرماندهی کل قوا در آن دوره به عهده بنی صدر بود اما با وجود مقاومت حماسی مردم و دلیری رزمندگان به خاطر نبود سازماندهی و هماهنگی لازم میان ارتش با سپاه و دیگر نیروهای رزمنده دشمن توانست خرمشهر را اشغال و آبادان را به محاصره در آورد. امام هم از اوضاع جبهه‌ها راضی نبود. بسیاری از فرماندهان سپاه معتقدند بنی صدر دانش نظامی ندارد و نبرد را فقط در مدلهای کلاسیک خلاصه می‌کند و همین تفکر باعث نا هماهنگی مدافعان ایران اسلامی و پیشروی دشمن شده است.

گفته می‌شد بنی صدر به مدل دفاعی اشکانیان و هخامنشیان معتقد و بر این باور است که باید اجازه داد دشمن کاملا در داخل خاک ایران نفوذ کند و مسقر شود آنگاه او را به محاصره درآورد و شکست داد. خبرهای محرمانه هم حاکی از آن بود که بنی صدر دستور داد بجز تجهیزات سبک انفرادی هیچ نوع سلاح حتی آرپی جی به سپاه داده نشود امام و امت امام خسته از این مجادلات، بی‌صبرانه منتظر خبرهای خوش از جبهه‌ها هستند.

 این در حالی بود که رئیس جمهور در 27 آبان 1359 در اقدامی عجیب در نامه‌ای سرگشاده به امام اعلام کرد باید جنگ را تمام کنیم. پیشنهاد بنی صدر در حالی مطرح می‌شود که دشمن هزاران کیلومتر از خاک میهن را در اشغال دارد و حاضر نیست قدمی به عقب بردارد. امام امام صبورانه و در عین حال اصولی به این پیشنهاد بی‌اعتنایی و مردم و مسوولان را به لزوم حفظ وحدت و تقویت روحیه رزمندگان دعوت کرد. ایشان در دیدار با جمعی از پاسداران و بسیجیان عازم جبهه ها، جوانان ایران را در تاریخ اسلام، به جز برهه‌ای از صدر اسلام، بی‌نظیر و بی‌همتا می‌خواند و شجاعت را استقامت و ایمان ملت را عنایت ویژه پروردگار می‌داند. امام در دیدار پاسداران نکته‌ای را بیان می‌کند که تحلیلگران آن را به بنی صدر نسبت می‌دهند.

کاسه صبر امام لبریز شد

ناکارآمدی بنی صدر در مدیریت جنگ کاملا مشهود بود و او نه تنها تلاشی برای ایجاد هماهنگی در میدان نبرد میان نیروهای سپاهی و ارتشی نکرد بلکه در فضای سیاسی کشور همچنان در حال بحران آفرینی بود. رئیس جمهور که به پشتیبانی منافقین و حضور خیابانی آنها دلگرم بود در سخنرانی‌ها خود بجای پرداختن به مسائل اساسی کشور و ارائه راهکار برای برون رفت از مشکلات به موضوع حاشیه شکنجه در زندان‌ها پرداخت و نهادهای انقلابی را زیر سوال برد.

آن موقع محمد محمدی ری شهری حاکم شرع دادگاه‌ها بود و تلاش کرد که با ارائه مستندات لازم به شبه افکنی رئیس جمهور پاسخ دهد اما روزنامه‌های مختلفی مثل مجاهد ارگان منافقین و انقلاب اسلامی روزنامه رئیس جمهور بشدت در پی التهاب آفرینی بودند. امام بلافاصله دستور تحقیق و بررسی داد و گروه تحقیق شامل حجت الاسلام منتظری از جانب امام، بشارتی از مجلس، افتخار جهرمی از شورای نگهبان و دادگر دادستان تهران، تحقیقات وسیعی را به عمل می‌آورند و در نهایت مشخص می‌شود که ادعای شکنجه، فقط ابزاری برای تشدید جنگ روانی بر ضد امام و انقلاب است.

 با وجود اعلام نتایج تحقیقات این هیات، فضای سازی علیه نیروهای حزب اللهی ادامه پیدا کرد. بنی صدر و رجوی در سخنرانیهای مختلف تلاش می‌کنند با ایجاد تعابیری همچون چماق بدستان جوانان حزب اللهی را به سخره بگیرند و جریان اصیل انقلاب را تضعیف کنند. آخرین مرحله این بازی در روز 14 اسفند 1359در دانشگاه تهران اتفاق افتاد. رئیس جمهور در این مراسم که به مناسب درگذشت محمد مصدق برگزار شده بود شرکت کرد و حرف‌هایی زد که غائله بزرگی را به راه انداخت.

در اواسط سخنرانی بین صدر شعارهای تند موافقان و مخالفان به تدریج به درگیری فیزیکی تبدیل می‌شود. آیت ا... بهشتی و نهادهای انقلاب همچون سپاه در کانون شعارهای طرفداران بنی صدر و منافقین قرار گرفتند. بنی صدر نیز با سخنان خود بر آتش التهاب مراسم دامن ‌زند و شبه نظامیان سازمان منافقین موسوم به ملیشیا بجان حزب اللهی افتادند.

غائله 14 اسفند و شعارهای ضد اسلامی ـ ضد انقلابی هواداران بنی صدر و رجوی، دل مردم و علما را به شدت آزرده کرده است.

رهبر انقلاب بلافاصله آقای موسوی اردبیلی دادستان کل کشور را مأمور رسیدگی به ماجرا کرد. امام خمینی 25 اسفند 59 نیز پیامی خطاب به مردم و مسوولان صادر و در آن هیأتی را مرکب از نماینده ایشان (آیت ا... مهدوی کنی)،‌نماینده رئیس جمهور (حجت الاسلام اشراقی) و نماینده مشترک آقایان بهشتی، رجایی و رفسنجانی یعنی آیت ا... یزدی را مأمور رسیدگی دقیق و ارائه گزارش کرد.

هیاتی که امام مسوول رسیدگی به غائله 24 اسفند کرده است در نهایت اعلام کرد رئیس جمهور بنی صدر از حدود قانونی خود تخطی کرده است. با این اتفاقات کاسه صبر امام از دست بنی صدر لبریز شد و در نهایت در روز بیستم خرداد 1360 ایشان در نامه‌ای بسیار کوتاه به ستاد مشترک نیروهای مسلح بنی صدر را از فرماندهی نیروهای مسلح عزل کرد.