«گزینه ممکن» ایران و آژانس

نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیروز دوشنبه درحالی در وین برگزار شد که ایران یکی از محورهای نشست شورای حکام بود و راستی‌آزمایی و بازرسی فعالیت‌های اتمی ایران ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و اجرای توافق‌نامه پادمانی در آن بررسی شد.

اما به‌جز آغاز نشست فصلی شورای حکام، اظهارنظر مدیرکل آژانس هم بازتاب زیادی داشت؛ هم نقد گروسی به نتانیاهو و هم مثبت دانستن حرکت ایران در زمینه هسته‌ای دو فکت حائز اهمیت در ارتباط با کشورمان بود.

مدیرکل آژانس در واکنش به ادعاهای نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی که آژانس را به تسلیم شدن در برابر ایران و سیاسی‌کاری متهم کرده بود، تاکید کرد: «ما کاملا بی‌طرف هستیم. برداشت نتانیاهو از اقدامات آژانس ربطی به ما ندارد. ایران در مسیر مثبت حرکت می‌کند.»

گروسی همچنین این نکته را هم اعلام کرد که «روند اجرای توافق با ایران آغاز و پیشرفت‌هایی حاصل شده است؛‌ غنی‌ سازی اورانیوم ممنوع نیست اما وظیفه آژانس راستی‌آزمایی است.»

اما چه اتفاقی در حال وقوع است؟ باید ببینیم چرا فرامتن این اظهارنظر مهم‌تر از خود آن است؟ اگر خاطرتان باشد، آذر سال گذشته ایران غنی‌ سازی ۶۰‌درصد در تأسیسات فردو را آغاز کرد که این اقدام توسط سازمان انرژی اتمی کشورمان در واکنش به قطع‌نامه شورای حکام بود و این در حالی بود که غنی‌‌سازی ۶۰درصد در نطنز هم به موازات همچنان ادامه داشت؛ حتی در آن مقطع ایران از آغاز روند تعویض ماشین‌های سانتریفیوژ نسل اول با ماشین‌های پیشرفته ۶-IR خبر داد که این امر باعث افزایش چشمگیر ظرفیت تولید هم می‌شد.

این روند گرچه در آن مقطع با انتقاد برخی کشورهای غربی همراه شد اما در حال حاضر به نتیجه نزدیک شده؛ درواقع حالا نکته همینجاست که با وجود افزایش غنی‌سازی تا ۶۰درصد در سال گذشته، مدیرکل آژانس دیروز گفته همکاری ایران و آژانس معقولانه بوده و توافق پیشرفت هم داشته است.

این موضع گروسی در حالی است که طراحان ‏سیاست خارجی دولت قبل معتقد بودند غنی‌سازی ۲۰درصدی چالش بین‌المللی و حقوقی برای ایران درست می‌کند، گزاره‌ای که اکنون به‌خوبی غلط بودن آن مشخص شده است.

در ادامه بخش‌هایی از مهم‌ترین سخنان رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در کنفرانس خبری مطرح شده را مرور می‌کنیم.

گروسی همان اوایل نشست تاکید کرده چیزی که در گزارش فصلی گفته‌ایم این است که پاسخی از ایران دریافت کرده‌ایم که به یک «گزینه ممکن» اشاره دارد و ایران پاسخ قابل‌قبولی به آژانس داده است.

او سپس گفته است که موضع خود را در قبال فعالیت‌های هسته‌ای ایران تغییر نداده‌ایم و راستی‌آزمایی را ادامه می‌دهیم.

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین درخصوص فعال‌شدن دوربین‌های آژانس در ایران گفت: ما به طرف ایرانی بر لزوم فعال‌سازی مجدد دوربین‌ها و دستگاه‌های نظارت الکترونیکی در سایت‌های هسته‌ای تأکید کردیم.

او البته در این نشست گریزی هم به سفر سال گذشته در اسفندماه به ایران زده و این‌طور ادامه داده که در ماه مارس بیانیه مشترکی با ایران داشتیم که پیش‌فرض آن بود که چندین اقدام نظارتی و راستی‌آزمایی داوطلبانه اضافی را اجرا کنیم، البته حقیقت این است که این روند کند پیش می‌رود.

ما یک‌سری دوربین و ابزارآلات الکترونیک نصب کردیم اما هنوز اقدامات بیشتری لازم است و به همین دلیل می‌خواهم آژانس هرچه سریع‌تر قابلیت نظارتی بیشتری داشته باشد.

در بیانیه اسفند ۱۴۰۱ بین ایران و آژانس عنوان شده بود که تعاملات بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران با روحیه همکاری و با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران براساس موافقت‌نامه‌های جامع پادمانی صورت خواهد پذیرفت.

در‌خصوص مسائل پادمانی باقیمانده مربوط به سه مکان هم، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به این مسائل اعلام کرد. البته کشورمان به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه داده تا چنانچه مقتضی باشد، فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند.

با این اوصاف مدیرکل آژانس درباره ابهاماتی درباره مریوان (آباده) هم نکاتی را مطرح کرده و گفته است: پاسخ ایران به سؤالات بازرسان آژانس درباره منشأ آثار اورانیوم کشف شده، ممکن است صحیح باشد.

آژانس در حال حاضر آن را رد یا تأیید نمی‌کند اما با حسن‌نیت آنها را مورد ارزیابی قرار خواهد داد و بسته شدن موضوع یا پایان یافتن سؤالات بازرسان درباره این مرکز صحت ندارد. تأکید می‌کنم که همچنان باید مسائل پادمانی باقیمانده از تعهدات ایران در چارچوب پادمان حل‌و‌فصل شود.

به هرحال مناسبات ایران و آژانس در شرایطی بعد از یک فراز‌ونشیب چهارساله (از سال ۹۷ تاکنون) به این نقطه رسیده که ایران پس از امضای توافق برجام در سال ۲۰۱۵ تعهدات خود را بدون کم و کاست اجرا کرد و این مسأله در ۱۶ گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم مورد تایید قرار گرفت.

با خروج آمریکا از این توافق بین‌المللی در ۸ می ۲۰۱۸ ایران هم تصمیم گرفت گام به گام اجرای تعهدات هسته‌ای خود را متناظر با بی‌عملی طرفین کاهش دهد هرچند در عین حال این نکته را هم مورد تاکید قرار داده که تدابیر صورت گرفته با اجرای تعهدات طرفین برگشت‌پذیر است و قرینه این موضوع هم اجرای این استراتژی در رابطه فعلی تهران و وین به‌خوبی قابل مشاهده بوده است.