خفاش‌ها، ناجیان همه‌گیری بعدی

انسان هنوز باید چیزهای زیادی از واقعیت خفاش‌ها بیاموزد؛ برخی دانشمندان امروزه دریافته‌اند این جانور ویژگی‌هایی دارد که قادر است در همه‌گیری‌های بعدی-شبیه آنچه در دوره شیوع کرونا شاهد بودیم- یاری‌رسان انسان باشد. بر همین اساس پروژه جهانی در حوزه ژنتیک شکل گرفته‌است که در آن به مطالعه این موضوع پرداخته می‌شود که کدام خصوصیات خفاش‌ها باعث در امان ماندن آنها ‌از مهلک‌ترین ویروس‌ها، از جمله ویروس کرونا شده‌است.

یک محقق ژنتیک معتقد است خفاش‌ها منبع مناسبی برای یادگیری نحوه مبارزه با بیماری‌ها هستند. این پژوهشگر از چند ویژگی منحصربه‌فرد خفاش‌ها نام برده و می‌گوید: «خفاش‌ها به دلایل متعددی جالب‌توجه هستند. آنها تنها پستاندارانی هستند که پرواز می‌کنند، به‌طور استثنایی طول عمر بلندی دارند و بسیاری از آنها از امواج صوتی برای یافتن محل طعمه‌شان استفاده می‌کنند. این جانوران اشکال و اندازه‌های متفاوتی دارند؛ از اندازه یک زنبوربزرگ و پرسروصدا گرفته تا خفاش‌های میوه‌های استرالیایی که درازای هر دو بال آنها به دو متر می‌رسد. برخی خفاش‌ها ماهی‌ها را شکار می‌کنند. سایر انواع این گونه، از حشرات تغذیه می‌کنند و نوع سوم نیز از خون؛ خفاش خونخوار با پاهای پرمو و نیز خفاش خون‌آشام با بال‌های سفید. سایر انواع خفاش‌ها شامل پستاندارانی با بلندترین طول زبان هستند که آنها را قادر می‌کند زبان‌شان را به گل‌های عظیم‌الجثه و طویل چسبانده و شهد آنها را بمکند.»

میزبانی بدون بیماری
دلیل توجه و کنجکاوی کنونی محققان درباره این موجودات این است که دریابند آیا آنها می‌توانند میزبانی بالقوه برای شماری از ویروس‌های کشنده کنونی، شامل ویروس کرونا باشند یا خیر؟ ویروس کرونا که به نوبه خود می‌تواند باعث همه‌گیری‌های سارس، مرس و نیز شیوع ویروس‌های ماربورگ، نیپا و هندر شود که البته هیچ نشانه ظاهری از بیماری در خفاش مبتلا بر جای نمی‌گذارد؛ گویی نوعی صلح و «آتش‌بس» میان این جانوران و ویروس‌ها وجود دارد که بدن آنها را میزبان قرار می‌دهند. در خصوص همه‌گیری اخیر،گروهی از محققان معتقدند گونه خفاش نعل‌اسبی از آسیا منبع اصلی ویروس بوده‌است که با رشد و نمو به سارس-کوو-۲ تبدیل شد؛ طوری که قابلیت انتقال به بدن انسان را پیدا کرد و شیوع یافت و به‌تدریج باعث همه‌گیری گسترده‌ای شد که نتیجه آن همه‌گیری کووید-۱۹ بوده‌است. این محقق با ارائه این شواهد، تولید سارس-کوو-۲ در آزمایشگاه را بعید می‌داند. بر اساس حدس و فرضیه این محققان، این اتفاق احتمالا در حین اختلاط میان حیوانات در بازار رخ داده‌است. البته این فرضیه یک سؤال کلیدی ایجاد می‌کند: چگونه ممکن است بدن خفاش ‌میزبان بسیاری از ویروس‌هایی باشد که برای انسان و دیگر جانوران مضر است، اما برای آنها تأثیر منفی ندارد؟ این معمایی است که دانشمندان اکنون برای حل آن تلاش می‌کنند.

ایمنی ناشی از پرواز
محققان همچنین توانایی پرواز در این جانور را که او را از سایر پستانداران متمایز کرده‌است، در این امر دخیل می‌دانند. اصولا پرواز عملی بسیار انرژی‌بر است تا جانوری بتواند خود را وارد فشار موجود در هوا و حرکت در آن کند؛ این حجم از انرژی که در بدن جانور پرنده آزاد می‌شود ممکن است منجر به از بین رفتن تعدادی از سلول‌هایش شود؛ به همین دلیل ممکن است ساختار دی‌ان‌ای در این سلول‌های آسیب‌دیده هم بشکند و تکه‌های از دی‌ان‌ای شکسته در بدن موجود رها شود. این در حالی است که در سایر پستانداران که قادر به پرواز نیستند، این خرده مواد ژنتیک با سلول‌های ایمنی شناسایی می‌شوند و اغلب به‌عنوان نشانه‌ای از تهاجم یک عامل بیماری‌زا تلقی می‌شود. در مقابل بدن به‌شدت مقاومت کرده و عکس‌العملی شدید و التهابی رخ می‌دهد که در بسیاری از موارد همین عکس‌العمل قوی بدن می‌تواند به مرگ منتهی شود.خفاش‌ها این عکس‌العمل شدید را ندارند و در طول دوره تکامل تدریجی آنها که از ۸۰ میلیون سال قبل آغاز شده‌است، سیستم ایمنی آنها نیز متعادل‌تر و لذا پاسخ‌های تهاجمی آنها به بیماری‌ها، هم ضعیف‌تر شده‌است. در مورد این جانوران، آن ‌عکس‌العمل التهابی که از آن نام برده شد، اغلب رخ نمی‌دهد و در صورت وقوع نیز شدید نیست. در نتیجه خفاش‌ها می‌توانند تمامی ویروس‌ها را بدون رنج و عکس‌العمل‌های تهاجمی حمل کنند؛ به عبارت دیگر خفاش‌ها به دلیل این‌که در دوره تکامل خود قادر به پرواز شده‌اند، مجبور به گسترش سیستم ایمنی بدن خود شده‌اند که به میزانی بسیار کمتر باعث عکس‌العمل‌های شدید و خطرناک می‌شود. با این روش خفاش‌ها در برابر ویروس‌ها مقاومتی نشان می‌دهند که در دیگر پستانداران مشاهده نمی‌شود.
جزئیات این توانایی خفاش‌ها هنوز روشن نیست و موضوع یک تحقیق جامع است. در این پروژه قرار است تمام ساختار دی‌ان‌ای حدود ۱۴۵۰ یا شماری در همین حدود گونه خفاش مورد بررسی دقیق قرار بگیرد تا ساز و کار این سازش با ویروس‌ها به صورت دقیق مشخص شود. این در حالی است که تا به حال فقط ژنوم تعداد انگشت‌شماری از گونه‌های خفاش به صورت کامل توالی‌یابی شده‌است؛ هدف نهایی این پروژه کاربرد این دانش برای گسترش داروهاست که بتواند با تقلید از این نوع تعامل خفاش‌ها با بیماری‌ها، آن را در انسان‌ها شبیه‌‌سازی کند. به گفته محققان، خفاش‌ها عامل انتقال بیماری به بدن انسان نیستند و این انسان است که به زندگی طبیعی آنها تجاوز کرده‌است. از این مهم‌تر لازم است برای همه‌گیری بعدی نیز مهیا شویم و اگر خفاش‌ها راه معتدل کردن واکنش سیستم ایمنی بدن را به ما بیاموزند، اهمیت آنها در جهان‌مان مشخص می‌شود.

منبع: The Guardian