واژه‌های اساسی در سیاست خارجی

در این دیدار آیت الله خامنهای با تبیین ضوابط و شاخصهای سیاست خارجی موفق، به سه اصل عزت، حکمت، مصلحت در سیاست خارجی که دارای اهمیت مضاعفی است،اشاره کردند.سه کلید واژه اساسی در کلام ایشان،«عزت» به معنای نفی و پرهیز از دیپلماسی التماسی، «حکمت» به مفهوم تعاملات و فعالیتهای خردمندانه و محاسبه شده و «مصلحت» به معنای انعطاف برای دور زدن موانع سخت و ادامه دادن مسیر، از پایههای سیاست خارجی است که باید از سوی کارشناسان و سیاستمداران تببین و تشریح شود. مفهوم عزت بهمعنای این است که جمهوری اسلامی ایران بهعنوان یک پدیده در جامعه جهانی، در عرصه دیپلماسی عزتمندانه حرکت کرده و با پرهیز از «دیپلماسی التماسی» مجد و عظمت خود را حفظ کند. سیاست خارجی عزتمندانه که مبتنی بر اصل نه شرقی نه غربی است به عنوان نماد استقلال ایران بوده و یکی از مظاهر عزت در سیاست خارجی است. براساس این سیاست، ایران در عین داشتن روابط عزتمدانه با کشورهای جهان و در چارچوب احترام متقابل، سلطه هیچ قدرتی را نمیپذیرد و نسبت به منافع قدرتهای بزرگ غیر متعهد است. واژه اساسی بعدی یعنی حکمت، به معنای تدبیر، محاسبهگری و عقلانیت در تنظیم و اجرای سیاست خارجی است.در واقع حکمت، مکمَل عزت است چرا که با سنجیدگی و خردمندی و اتخاذ تصمیمات درست در سیاست خارجی،منافع نظام تامین میشود. برای مثال حمایت ایران از محور مقاومت و مبارزه با تروریسم در خارج از مرزها، یک اقدام حکیمانه بود که موجب عزت ایران در منطقه و ذلت دشمنان انقلاب بخصوص آمریکا شد. تقویت روابط با همسایگان و افزایش تعامل با کشورهای اسلامی که مورد تاکید رهبری است و در دستورکار دولت سیزدهم قرار دارد نیز اقدامی عزتمندانه و حکیمانه است. مصلحت هم یک مفهوم روشن است. هر تصمیم و تدبیری که به مصلحت نظام و تامینکننده منافع کشور بوده و با اصول عزت و حکمت مغایر نباشد، میتواند مشمول اصل مصلحت باشد. به عبارت دیگر با توجه به اولویتها و مصالح و منافع نظام اسلامی و به اقتضای شرایط، مصلحت،مبنای تصمیم قرار میگیرد. برای مثال پذیرش قطعنامه ۵۹۸ برای دفع فتنه صدام و قراردادن کشور در مسیر صلح و پیشرفت بود و براساس یک مصلحت عقلانی،عزت و حکمت را هم با خود آورد. رهبر معظم انقلاب در کنار تاکید بر اجرای دیپلماسی انقلابی و عمل به اصول انقلاب در سیاست خارجی، استفاده از انعطاف و پیچشهای هنر دیپلماسی را نیز مغایر با اصول نمیدانند. در عین حال مصلحت باید در جهت حفظ عزت نظام و مبتنی بر خرد و حکمت باشد. به عبارت دیگر عزت،حکمت و مصلحت در امتداد یک هدف اعمال میشوند و در تغایربا یکدیگر نیستند.در هنگام ضرورت اعمال مصلحت نیز چگونگی و حدود نرمش را پس از انجام امور کارشناسی در نهادهای بالادستی مثل شورای امنیت ملی، رهبرانقلاب تعیین میکنند. به طور مثال در مقاطعی در مورد افغانستان، بوسنی، عراق یا برجام، جمهوری اسلامی ایران بر اساس مصلحت، با آمریکا گاهی بهطور مستقیم و گاهی بهطور چندجانبه (مانند 1+5) وارد مذاکره شد.مصلحت این اقدام از سوی رهبر انقلاب اسلامی تشخیص داده شد و حدود مذاکره را نیز ایشان مشخص کردند. مثلا در موضوع افغانستان در دوره ظهور طالبان، ایشان تاکید کردند که فقط با آمریکا درباره افغانستان صحبت کنید و لاغیر؛ یا در مورد برجام تاکید ایشان فقط بر مذاکرات هستهای بود و مذاکره در مورد موضوعات دیگر مانند نفوذ منطقهای ایران و توانمندیهای نظامی، ممنوع شد. در میان این سه واژه اساسی،مفاهیم عزت و حکمت، دائمی و غیر قابل تغییر بوده و از ملزومات سیاست خارجی هستند اما مفهوم مصلحت میتواند پس از طی دوره لازم،تغییر یابد.برای مثال در آغاز مذاکرات هسته ای(برجام)، مصلحت نظام، ورود در این مذاکرات بود اما پس از خروج آمریکا از این توافق و عدم پایبندی به تعهدات خود، دلیلی بر سیاستگذاری بر مبنای مصلحت وجود نداشت و حکمت جایگزین مصلحت شد. در این مقطع، ایران انجام مسائل کشور را معطل توافق هستهای نکرد و از موضع بینیازی و استغنا و مستظهر به منابع اقتصادی خود،حکیمانه راههای مدیریت تحریمها را تجربه کرد. این سیاست حکیمانه، مورد تائید و اجماع همه ارکان نظام ازجمله قوای سهگانه و نیروهای مسلح نیز قرار گرفت و انسجام ملی و وحدت کلمه را میسر ساخت. در طول دوران انقلاب اسلامی، با وجود استقرار دولتهایی با سلایق گوناگون، سیاست خارجی ایران توانسته چارچوب و اصول خود را حفظ کند و این ثبات و پایداری در سیاست خارجی بهدلیل نظارت و هدایت مستقیم حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب بوده است. بر این اساس با اجرای اصول عزتمندانه و حکیمانه سیاست خارجی مانند «نه شرقی، نه غربی»، «حفظ استقلال»، «استکبارستیزی»، «دشمنشناسی» و «توسعه روابط با کشورهای جهان بر اساس احترام متقابل» و «تقویت روابط با همسایگان» نظام اسلامی حرکت پویای خود را برای تحقق اهداف بلند انقلاب اسلامی دنبال میکند.