سینمای کودک و نوجوان؛پر رونق ولی بدون برنامه

یکی از فیلم‌های پرفروش دهه۶۰ «گلنار» به کارگردانی کامبوزیا پرتوی، «دزد عروسک‌ها» به کارگردانی محمدرضا هنرمند و «شهر موش‌ها» به کارگردانی مرضیه برومند بود که در سال‌های بعد از جنگ ساخته شد و می‌شود گفت که مردم فرصتی برای رفتن به سینما پیدا کردند و علاوه بر این، تب ساخت فیلم‌های کودک و نوجوان بالا گرفت. در دهه ۷۰ نیز فیلم‌های «کلاه قرمزی و پسرخاله» به کارگردانی ایرج طهماسب گل سرسبد فروش فیلم‌های کودک و نوجوان به‌شمار می‌آید. براساس آمار معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی سازمان سینمایی، مردم ایران در سال ۱۳۷۳ بیش از چهار میلیون و ۳۰۰هزار بلیت برای تماشای کلاه قرمزی و پسرخاله خریدند که به پرفروش‌ترین فیلم سال سینمای ایران تبدیل شد. آخرین فیلم در رسته پرفروش‌های دهه ۷۰ فیلم «خواهران غریب» به کارگردانی مرحوم کیومرث پوراحمد است که باز هم با آماری شگفت‌انگیز و با فروشی ۲.۵برابر فیلم دوم همان سال، به پرفروش‌ترین فیلم سال تبدیل شد.

در سال‌های اخیر نیز این روند فروش ادامه پیدا کرد و در سال گذشته فیلم‌های «پسر دلفینی» به کارگردانی محمد خیراندیش رتبه پنجم و «لوپتو» به کارگردانی عباس عسگری به‌عنوان نهمین فیلم پرفروش سال ۱۴۰۱ شناخته شدند. «جزیره فضایی تورنادو ۲» به کارگردانی سیدجواد هاشمی‌ دیگر فیلم کودک و نوجوانان نیز براساس آمار منتشره در سامانه فروش فیلم سمفا یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌ها در مقایسه با فیلم‌های غیرانیمیشن همین سال مانند «بدون قرار قبلی» و «هناس» قرار گرفته است.

سهم کم کودکان و نوجوانان از گیشه سینما
در سال ۱۴۰۰ هم با ۴۵ فیلم اکران شده، سهم سینمای کودک و نوجوان با اغماض نسبت به فیلم «خورشید» که اگر بخواهیم آن را در دسته فیلم‌های کودک و نوجوان قرار دهیم، تنها سه فیلم بوده است. در سال ۱۴۰۱ نیز در مجموع ۵۰ فیلم اکران شد که سهم سینمای کودک و نوجوان با در نظر گرفتن فیلم «گل به خودی» که اکران آن از ۱۸ اسفند ۱۴۰۰ آغاز شده، حدود هفت فیلم بوده است که البته این آمار نسبت به سال ۱۴۰۰ کمی امیدوارانه‌تر به نظر می‌رسد، البته در سال ۱۴۰۰ به دلیل درگیربودن جامعه با پیامدهای ناشی از کرونا که به بسیاری از مشاغل آسیب زد، نسبت به کم بودن مخاطبان سینما در سال ۱۴۰۰ چندان نباید خرده گرفت. در سال ۱۴۰۲ تا حالا که در اواخر اردیبهشت هستیم نیز دو فیلم «بابا سیبیلو» به کارگردانی ادوین خاچیکیان با فروش ۸۱۶ میلیون و ۲۶۲ هزار و «بچه‌های طوفان» به کارگردانی صادق صادق دقیقی با فروشی حدود ۳۱ میلیون تومان اکران شده‌اند که با توجه به افزایش قیمت بلیت‌های سینما و فروش، گیشه شکست خورده‌ای داشتند.

ادیده گرفتن ظرفیت فروش در سینمای کودک
بنابراین، به‌رغم این‌که فیلم‌های کودک و نوجوان در این سال‌ها ثابت کردند که در عین این‌که از لحاظ کمیت تعداد کمتری داشتند، فروش خوبی نصیب‌شان شد و متأسفانه این ظرفیت هنوز نادیده گرفته می‌شود. کم‌بودن تعداد فیلم‌های کودکان و نوجوانان این معنا را به ذهن متبادر می‌کند که متأسفانه برای مسئولان، خوراک فرهنگی کودکان و نوجوانان اهمیت چندانی ندارد. شاید این سینما به مدد نفس مصنوعی برگزاری جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان یا رفتن دسته‌جمعی بچه‌ها همزمان با پاییز و شروع مدارس به سینما هر چند وقت یا سالی یک‌بار بتواند اعلام موجودیت کند. بنابراین به تناسب این‌که کودکان سهم کمتری از صندلی‌های سینما را به خود اختصاص داده‌اند، مشکلاتی مانند اختصاص ندادن سئانس یا وجود سئانس‌های پراکنده و تبلیغات نامناسب، کم‌بودن تعداد سینماهای اکران‌کننده کودک و ترافیک اکران فیلم‌های کودک در یک بازه زمانی مشخص یکی پس از دیگری ظاهر و باعث می‌شود به این سینما آن‌طور که شایسته است، توجه نشود. منظور از ترافیک اکران فیلم‌های کودک و نوجوان همان اتفاقی است که در نیمه دوم سال۱۴۰۱ شاهد آن بودیم که به شکل همزمان چهار فیلم کودک و نوجوان که همگی ظرفیت فروش خوبی داشتند، اکران شدند و این نشان می‌دهد که گرچه سیاست سازمان سینمایی حمایت از فیلم کودک و نوجوان است و در بازه‌های زمانی اخیر حداقل یک فیلم به سینمای کودک برای اکران اختصاص داده می‌شود اما در عمل این سیاست‌ها به‌دلیل فقدان برنامه مشخص به‌بار ننشسته است.

راه ناهموار اکران برای سینماگران کودک و نوجوان
با این وجود بعضی کارگردانان مانند سیدجواد هاشمی، حسین قناعت یا ادوین خاچیکیان به رغم این‌که باید از سرمایه شخصی خودشان یا به شکل مشارکتی فیلم بسازند، بازهم کوتاه نیامدند و به شکل تخصصی اهتمام به ساخت فیلم‌های مربوط به کودکان و نوجوانان دارند. بعضی از این کارگردانان در گفت‌وگویی که با جام‌جم داشتند، به همین مشکلات اشاره کردند. سیدجواد هاشمی در رابطه با ترافیک اکران فیلم‌های کودک به این اشاره کرد که سبد مصرف خانواده‌ها برای تخصیص بودجه به سینما رفتن کودکان محدود است و نمی‌شود که همزمان چند فیلم همراه با هم روی پرده باشد. این کارگردان سینمای کودک و نوجوان به این اشاره کرد که «تورنادو ۲» را در بخش خصوصی ساخته و حتی از جیب خودش برای ساخت آن سرمایه‌گذاری کرده است.
ادوین خاچیکیان نیز اخیرا مصاحبه‌ای با جام‌جم داشت و به مشکل سئانس‌های نامساعد و غیرمنطقی که به فیلم باباسیبیلو اختصاص یافته، اشاره کرده است. خاچیکیان در این رابطه به جام‌جم گفت: «۸۰ درصد سئانس‌هایی که به فیلم باباسیبیلو اختصاص داده‌شده، سئانس‌هایی است که در آن زمان اصلا کسی به سینما نمی‌رود. در یکی از پردیس‌های تهران، فیلم ما تنها یک سئانس ۱۳ و۲۰ دقیقه دارد و این سؤال پیش می‌آید که در ساعت ۱۳ و۲۰‌ دقیقه کدام خانواده دست فرزندش را می‌گیرد و به سینما می‌آید؟... در حالی‌که در همین پردیس به فیلم دیگری ۱۶ سئانس اختصاص داده‌شده! اما شایسته است که برای دیگر فیلم‌ها هم تعداد منطقی سئانس درنظر بگیرند. وقتی به سئانس‌های باباسیبیلو نگاه می‌کنم، ساعت ۲۰ به بعد سئانس کمی برای باباسیبیلو وجود دارد، در حالی‌که سایر فیلم‌ها بعد از ۸ و ۹ شب صدها سئانس دارند. آیا این عادلانه است؟ سینما رفتن برای خانواده‌ها از ۸ شب تازه شروع می‌شود. سینمادارها، شورای صنفی نمایش و سازمان سینمایی باید به عادلانه تقسیم کردن سئانس‌ها توجه کنند، چون این شرایط واقعا به دور از عدالت است.‌» با توجه به آنچه گفته شد؛ سؤال این است که چرا سئانس‌های خوبی به فیلم‌های کودک و نوجوان که در ذات خود می‌توانند فیلم‌های پرفروش و موفقی باشند، اختصاص داده نمی‌شود؟

رغبت سینمادار برای اکران فیلم‌ کودک با افزایش تقاضا
کارشناسان معتقدند وقتی یک فیلم روی پرده بیاید، چندین مؤلفه در فروش آن ازجمله این‌که سینمادار تصمیم بگیرد برای آن فیلم چه سئانسی اختصاص دهد، مؤثر است که یکی مربوط به تبلیغاتی است که صاحب فیلم انجام می‌دهد و به طور طبیعی مردم بیشتر به سینما مراجعه می‌کنند. وقتی مردم یا کودکان برای دیدن یک فیلم رغبت پیدا می‌کنند، طبیعی است که سینمادار هم به اختصاص دادن سئانس‌های بیشتر به یک فیلم رغبت پیدا می‌کند. علی صبوری، مدیر سینمافرهنگ درباره شرایط اکران فیلم‌های کودک به جام‌جم گفت: «فیلم‌هایی مانند پسر دلفینی، لوپتو و جزیره فضایی و یک‌سری فیلم‌هایی که این اواخر اکران شد، توقع مخاطبان را از فیلم کودکان و نوجوانان بیشتر کرد و افزایش داد. طبیعی است که اگر یک فیلم بخواهد بیشتر بفروشد، خود سینمادار هم سئانس‌ها و ساعت‌های بهتری به فیلم اختصاص می‌دهد.» این سینمادار یادآوری کرد: «به دلیل وجود فضای رقابت در میان فیلم‌هایی که تعدادشان روی پرده زیاد است، طبیعی است که سینمادار هم دوست دارد فیلم‌هایی که بتوانند مخاطبان بیشتری را جذب کنند، بفروشد. در حال حاضر هم رقابت بین فیلم‌هایی که فروش خوبی دارند، مانند فسیل، سه کام حبس و جنگ جهانی سوم زیاد است.» مدیر سینما فرهنگ معتقد است گاهی تهیه‌کننده یا کارگردان در انتخاب ژانر خود اشتباه می‌کنند و در ابتدا فیلم خود را کودک معرفی می‌کنند، سینمادار هم همان سئانسی که به فیلم پرفروشی مانند لوپتو اختصاص یافته را به دیگر فیلم‌های کودک اختصاص می‌دهد و زمانی که فروش خوبی به دست نمی‌آورد، می‌گویند فیلم خانوادگی است. بنابراین، نه کودک ساعت یک ظهر می‌آید آن فیلم را ببیند، نه بزرگسال و فیلم بلاتکلیف می‌ماند.

فضای رقابتی میان فیلم‌ها تعارف را از بین می‌برد
این سینمادار خاطرنشان می‌کند که سینماهای خصوصی با کسی تعارف ندارند و در حال حاضر رقابت میان سینماها جدی شده، چون ممکن است سینماها سالن‌های محدودی داشته باشند، امکان این وجود ندارد که از چرخه رقابت جا بمانیم و فرصتی برای سعی و خطا نداریم. صبوری درباره اصولی که سینماها برای اکران یک فیلم به کار می‌برند، توضیح داد: «همان طور که می‌دانید فیلم جنگ جهانی سوم، قاچاق شد و ابتدا ساعت ۱۱و۳۰دقیقه شب یک سئانس به آن اختصاص دادیم و وقتی دیدیم مردم از آن استقبال می‌کنند، به این سئانس‌ها اضافه کردیم. البته بعضی مجتمع‌های بزرگ که چندین سالن سینمایی دارند، ممکن است اگر یک سالن را به این فیلم‌ها اختصاص دهند، هیچ اتفاقی نیفتد اما این روش برای سینماهایی با سالن‌های محدود، سخت است.»

فیلمنامه و داستان، کلید فروش فیلم کودک و نوجوان
مدیر سینما فرهنگ در پایان با اشاره به تأثیر داستان و فیلمنامه در فروش یک فیلم گفت: «فیلمنامه و داستان هم در جذب مخاطب تأثیرگذار است و نمی‌شود فیلمسازان کودک و نوجوان انتظار فروش حتمی داشته باشند. بالاخره تبلیغات دهان به دهان مخاطب هم تأثیرگذار است و طبیعی است اگر تقاضای مخاطبان بیشتر باشد، سینمادار هم سئانس بیشتری به فیلم اختصاص می‌دهد.»

احتمال بازگشت دوباره به آیین‌نامه شورای صنفی نمایش
بررسی علت این مشکلات در سینمای کودک و نوجوان از دریچه تهیه‌کننده‌ای که خودش عضو شورای صنفی نمایش است، می‌تواند قابل تأمل و اعتنا باشد. محمد احمدی، نماینده اتحادیه تهیه‌کنندگان در شورای صنفی نمایش درباره سئانس‌های پراکنده‌ای که به فیلم‌های کودک و نوجوان اختصاص داده می‌شود، گفت: «اتفاقا این موضوع در شورای صنفی نمایش مطرح شد. مسأله این است که به دلیل شرایط ناشی از بیماری کرونا، مدتی چندان اوضاع اکران مناسب نبود و فیلم‌های متقاضی برای اکران کم بودند و باید حمایت می‌شدند یا طرح‌های تشویقی در نظر می‌گرفتیم تا برای اکران آماده شوند. این باعث شد مقداری از روال عادی آیین‌نامه شورای صنفی فاصله بگیریم اما الآن به دلیل این‌که همه‌چیز به حالت عادی بازگشته، تماشاگر به سینما می‌آید و فیلم‌هایی در ژانرهای مختلف اکران می‌شوند، معتقدم بهترین کار این است که آیین‌نامه دوباره فعال و به روال عادی خود بازگردد.»

البته همیشه سینما با این مشکلات دست و پنجه نرم کرده و به‌رغم تمام این سختی‌ها همچنان زنده و پویا به مسیر خود ادامه می‌دهد. احمدی در این رابطه عنوان کرد: «معمولا وقتی فیلم‌ها کم‌مخاطب می‌شوند، سینمادارها کمتر راغب به اکران آن فیلم در سینمای خود هستند. به هرحال شورای صنفی نمایش دنبال راهکاری برای نظم بخشیدن به سئانس فیلم‌های کودک و نوجوان است تا عدالت برای تمام فیلم‌های درحال اکران اجرا شود.» با توجه به آنچه بیان شد و از نظر خوانندگان گذشت، به دلیل وجود فضای رقابت در میان فیلم‌هایی مانند فسیل، سه کام حبس و جنگ جهانی سوم که پس از گذر از کرونا تعدادشان روی پرده زیاد شده، طبیعی است که سینمادار به اکران فیلم‌هایی که بتوانند مخاطبان بیشتری را جذب کند، رغبت پیدا کند و در این میان مشخص است که دیواری کوتاه‌تر از فیلم‌های کودک وجود ندارد. فیلم‌های کودکی که در مقاطع زمانی مختلف ثابت کردند، می‌توانند گیشه سینما را روی انگشت بچرخانند اما دیدگاه حداقلی نسبت به این نوع فیلم‌ها یا نداشتن برنامه مشخص برای اکران فیلم‌های کودک و نوجوان، موجب می‌شود که با اکران‌های پراکنده یا فیلم‌سوزی کودک(اکران چند فیلم کودک به شکل همزمان) از چرخه اکران حذف یا نادیده گرفته شوند. البته عوامل مختلفی در اکران و فروش فیلم‌های کودک و نوجوان و توجه مخاطبان به فیلم‌های این ژانر تأثیرگذارند که می‌توانیم به تقاضا برای افزایش تعداد سئانس‌ها، توجه به فیلمنامه و داستان و خلق یک داستان جذاب و توجه ویژه به موضوع تبلیغات فیلم‌ها که حداقل صداوسیما به این موضوع توجه دارد، اشاره کرد. به هرحال سینمای کودک و نوجوان ظرفیتی است که نباید آن را نادیده بگیریم؛ چون در طول این سال‌ها این سینما ثابت کرده که می‌تواند برای همه طیف مخاطبی جذاب و گیشه قابل‌توجهی برای سینما داشته باشد.