باغ وحش در خانه!

در بسیاری از جوامع انگاره‌های ذهنی همزیستی با حیوانات در قیاس با جوامع دیگر پر‌رنگ‌تر بوده و لذا نقش و حضور حیوانات خانگی را می‌توان در آنها پر‌رنگ‌تر از جوامع دیگر دید. نگهداری از حیوانات در فرهنگ و سنت مردم ایران همواره قواعد خاص خود را داشته است اما سال‌هاست که تحت تأثیر زندگی شهرنشینی و تأثیرپذیری از فرهنگ غربی، حیوان خانگی به همدم برخی افراد تبدیل شده است که گاه تنهایی خود را با آنها سپری می‌کنند.

نگهداری از حیوان خانگی به چه دلیل؟
تغییر سبک زندگی بخشی از جامعه ایرانی و تمایل به الگوبرداری از فرهنگ غربی، آن هم به‌صورت گزینشی و بدون توجه به همخوانی با بسترهای فرهنگی جامعه ایرانی، یکی از دلایل اصلی رشد همزیستی با حیوانات در منازل توسط شهروندان ایرانی است.
از سوی دیگر انتشار سبک زندگی مانند سبک زندگی برخی اینفلوئنسرها در شبکه‌های اجتماعی یا برخی فیلم‌ها و سریال‌ها و حتی وجود کارتل‌های اقتصادی فعال در عرصه صنعت حیوانات خانگی از عوامل مهم در ایجاد یک نیاز القایی کاذب در ذهن شهروندان ایرانی و سوق‌دادن آنها به سمت این فرهنگ جدید است. الهه پهلوان، کارشناس‌ارشد برنامه‌ریزی محیط‌زیست، عضو بنیاد حفاظت از محیط‌زیست و حیات‌وحش ایران درباره نگهدای از حیوانات خانگی به جام‌جم می‌گوید: «به‌نظرم همزیستی با حیوانات به سبک نوین و امروزی در ایران، در جامعه‌ای که قاطبه دینی- فرهنگی و تجارب تاریخی و زیست اجتماعی آن پذیرای این امر نیست، منجر به شکل‌گیری درگیری‌ها و شکاف‌های اجتماعی عمیقی خواهد شد که بعضا تبعات آن می‌تواند از کنترل مدیران شهری فراتر رود. این پدیده می‌تواند منجر به ایجاد دوقطبی‌های کاذب و بحران‌آفرین، حیوان‌دوستی - تنفر از حیوان در میان افراد جامعه شود. این موضوع یعنی نگهداری و همزیستی با حیوانات مانند هر مقوله متأثر از اجتماع و متأثرکننده اجتماع، نیازمند فرهنگ‌سازی و ضابطه‌مندشدن است.»

۸ میلیون حیوان خانگی در ایران؟
در جامعه ایرانی طی چند سال گذشته تمایل به نگهداری از حیوانات خانگی و همزیستی با آنها در زیر یک سقف رو به افزایش بوده و به‌گفته دکتر پیام محبی، رئیس جامعه دامپزشکان ایران «بیش از هشت میلیون حیوان خانگی در ایران وجود دارد. این موضوع یعنی از هر ۱۰ ایرانی یک نفر حیوان خانگی دارد و در سال ۱۴۰۰ یک آمار از سازمان دامپزشکی درباره کلینیک‌های دامپزشکی دریافت شد و براساس تعداد کلینیک‌ها و نسبت مراجعات به این نتیجه رسیدند که حدود شش تا هشت میلیون حیوان خانگی از نوع سگ و گربه در کشور وجود دارد که به دامپزشک مراجعه می‌کنند و البته این آمار برای بیش از یک‌سال گذشته است و از آنجایی که جمعیت‌ تصاعدی رشد می‌کند، ممکن است این تعداد بیشتر شده باشد.»
پهلوان در این‌باره عنوان می‌کند: «‌بررسی‌ها نشان می‌دهد که علل و عوامل مختلف آشکار و پنهانی در ایجاد انگیزه و رغبت در افراد به‌منظور خریداری حیوانات و نگهداری از آن به‌عنوان یک حیوان خانگی نقش‌آفرین است؛ عواملی که ریشه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و روان‌شناختی را می‌توان در آنها جست‌وجو کرد.»
از نگاه این کارشناس، بخشی از افراد، این اقدام را نوعی روشنفکری و تجدد دانسته و سعی دارند تا با این اقدام خود را از بافت عموم جامعه متفاوت و متمایز نشان دهند. عده‌ای نیز عمدتا در پی تجربه شکست‌های عاطفی و به‌منظور عدم تجربه درد و رنج ناشی از آن به خرید حیوانات و نگهداری از آن اقدام می‌کنند. عده‌ای دیگر هم بر‌اساس رقابت‌های کاذب درون‌خانوادگی و در مسیر قیاس خود با افرادی دیگر، اقدام به خرید و نگهداری از حیوان در داخل منازل خود می‌کنند. هر چند در میان صاحبان حیوانات خانگی نیز افرادی را می‌توان یافت که صرف علاقه به این موجودات اقدام به نگهداری از آنها می‌کنند.
پهلوان تاکید می‌کند: «‌به‌جز پلیس، گله‌داران و یکسری مشاغل که حرفه آنها مرتبط با حیوانات و همزیستی با آنهاست (مانند سگ‌های هلال‌احمر) در این میان گروهی هم قرار دارند که شاید زندگی آنها وابسته به حضور حیوانی به عنوان همزیست است. در هــر جامعــه‌ای، افــراد و گروه‌هــای خاصــی وجــود دارنــد کــه به‌دلیل شــرایط خاص فیزیکی، حســی و ادراکی خــود، با محدودیت‌ها و ناتوانایی‌هایی دست و پنجه نرم می‌کنند که تعامل آنها با فضاها و محصولات را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در‌نظر نگرفتن خواسته‌ها و نیازهــای ایــن افــراد، به نوعی «تبعیــض» در طراحــی می‌انجامد که به‌منزله خارج کردن این گروه‌ها از دامنه اســتفاده‌کنندگان فضاها و محصــولات اســت.»

نگهداری از حیوانات بدون‌ضابطه
آنچه مسلم است این‌که به‌صورت مطلق نمی‌توان همزیستی با حیوانات خانگی را رد کرد. نگهداری حیوانات باید ضابطه‌مند باشد، باید افرادی که نیاز واقعی به حیوان همزیست دارند و به‌نوعی توانیاب هستند، مشخص شود. این کارشناس‌ارشد برنامه‌ریزی محیط‌زیست، عضو بنیاد حفاظت از محیط‌زیست و حیات‌وحش ایران با انتقاد از نبودن ضابطه برای نگهداری از حیوانات خانگی در ایران می‌گوید: «‌هنوز قانونگذار در این زمینه ضابطه‌ای را تعریف نکرده به‌طوری‌که برخی از افراد، حیوانات و به‌طور شایع سگ‌های خطرناک خود را وارد جامعه می‌کنند و می‌گردانند لذا ضابطه‌مندی، اصل ضروری است. در برخی از کشورهای پیشرفته، قوانینی وجود دارد که تاکید می‎کند نباید برخی از نژادهای سگ را در شهر نگهداری کرد و چرخاند و برخی از کشورهای دیگر نیز قوانینی دارند که اجازه نمی‌دهد سگ‌های بزرگ یا با مشخصات تعریف شده یا حتی بدون تایید دامپزشک، در شهر چرخانده شود.» به‌نظر می‌رسد، آگاهی لازم و کافی از رعایت حقوق حیوانات در جامعه شکل نگرفته است. حیوانات هم مانند انسان‌ها از حس ادراک برخوردارند و در صورت ورود آسیب جسمی، آنها نیز متحمل درد و رنج میشوند و برخی از انسان‌ها باور دارند که تنها حق متعلق یافته به حیوانات، فقط غذا و خواب است و بیش از این دو حقی ندارند.