گفتوگو با رضا معتمدی ،عکاس مستند اجتماعی و منتقد هنری
بخش نگارگری به‌عنوان یکی از هنرهای اصیل و سنتی ایران شاهد حضور هنرمندان برجسته هنر نگارگری در کنار جوانانی است که وارد این عرصه هنری شده‌اند.
بخش تصویرگری هم میزبان هنرمندان جوانی است که از فرصت جشنواره فجر برای محک زدن خودشان و نشان دادن آثارشان استفاده کرده‌اند؛ آثاری که علاوه بر خلاقیت بر هویت ایرانی و اسلامی هم تاکید دارد.
همچنین در بخش عکس مجموعه‌هایی با موضوع زندگی اقوام و اتفاقات جامعه در کنار تک عکس‌هایی با مضامین شهدا و خانواده شهدا و دفاع از انقلاب به نمایش درآمده است.
به بهانه برگزاری این رویداد که آخرین روزهای خود را سپری می‌کند و نمایشگاه آثار تا ۲۸بهمن‌ماه در موسسه فرهنگی و هنری صبا برپاست؛ با دکتر مینا صدری دبیر بخش نگارگری، کاظم طلایی دبیر بخش تصویرسازی و کمال‌الدین شاهرخ دبیر بخش عکس، پانزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر؛ درباره آثار جشنواره، حضور هنرمندان جوان در جشنواره و بخش اقتصادی هنر در نمایشگاه امسال گفتوگو کردیم.
تعالی و تفکر انسانی در بخش عکس
پانزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر با استقبال خوبی از طرف همه هنرمندان و هنردوستان به‌خصوص در بخش عکاسی روبه‌رو شده. کمال‌الدین شاهرخ، هنرمند عکاس و مدرس دانشگاه که دبیری بخش عکاسی پانزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر را برعهده دارد با تاکید بر این‌که در این دوره دست عکاسان برای خلاقیت و انتخاب سوژه باز بود درباره حضور هنرمندان جوان و استقبال آنها از جشنواره گفت: آثاری که در این دوره به دبیرخانه جشنواره رسید شامل مجموعه عکس و تک عکس با موضوع آزاد بود که به تعالی و تفکر انسانی منتهی می‌شود. در این دوره از جشنواره این موضوع سیاست‌گذاری شد تا عکاسان بتوانند با خاطری آسوده آثار را ارسال کنند و برای آنها محدودیتی نباشد.
فقط نگاه خلاقانه در عکس مهم‌ترین عاملی است که عکاسان باید به آن توجه می‌کردند تا ایدهپروری داشته باشند. خوشبختانه در برخی آثار این خلاقیت به وفور دیده می‌شد. این را هم باید تأکید کنم که یکی از ویژگی‌های جغرافیای ایران حضور اقوام مختلف با جغرافیای مختلف است که در آن زندگی می‌کنند و این دست عکاسان را باز می‌گذارد تا بتوانند در تمامی جنبه‌ها تصاویر خوبی از اتفاقاتی که در اقوام مختلف می‌افتد، تهیه کنند. داوری آثار هم برگزار و برخی از آثار برای نمایشگاه انتخاب شد و پنجم اسفندماه هم در مراسم اختتامیه نفرات برگزیده معرفی خواهند شد.
دبیر بخش عکس جشنواره هنرهای تجسمی فجر درباره موضوع عکس‌های ارسالی به جشنواره هم گفت: بیشتر موضوعات در مجموعه عکس‌ها زندگی مردم بود. همچنین اتفاقات روزمره و رفتارهایی که در خانواده‌ها اتفاق می‌افتد، رویدادهایی که در یکی دو سال اخیر پشت سر گذاشتیم که کرونا بخش عمده آن بود و عکس‌هایی از جشن‌های اقوام از دیگر موضوعات عکس‌هایی بودند که به دبیرخانه جشنواره ارسال شد. نکته مهمی که در مجموعه عکس‌ها باید مدنظر قرار بدهیم و شاید برای برخی از عکاسان تازگی داشته باشد این است که عکاس باید با برنامه سراغ مجموعه عکس برود.
این‌طور نیست که اتفاقی با یک سوژه مواجه شود. ما در تک عکس‌ها شاهد هستیم که عکاس اتفاقی با یک سوژه مواجه شده و همان لحظه آن اتفاق را ثبت می‌کند ولی مجموعه عکس نیاز به تفکر و ایده دارد. باید ایدهپروری و چیدمان داشته باشیم که از کجا شروع کرده و این دنباله‌دار بودن داستان را طوری عکاسی کنیم که برای بیننده و مخاطب ایجاد اشتیاق کند تا به عکس آخر رسیده و نتیجه‌گیری کند. این اصل مهمی است که معمولا در فتو استوری یا مجموعه کارکردن باید مدنظر عکاسان باشد. البته خوشبختانه در چند سال اخیر به واسطه جشنواره‌های مختلف مجموعه عکس‌هایی از طرف عکاسان وارد این حوزه شد که باعث شده عکاسان تجربه کسب کنند و متوجه شوند که به چه شکل باید مجموعه عکس کار کنند. در بیشترین رویدادهای عکاسی که در خارج از کشور اتفاق می‌افتد مجموعه عکس حرف اول را می‌زند و از عکاسان می‌خواهند مجموعه عکس‌هایشان را ارائه دهند. البته تک عکس‌های خیلی‌خوب هم امسال به جشنواره ارسال شد که بسیار خوب بودند. بخصوص عکس‌هایی با مضامین شهدا و خانواده شهدا و دفاع از انقلاب اسلامی. در این دوره مجموعه عکس‌ها و تک عکس‌ها همه در یک رقابت قرار گرفته و جدا جدا گزینش نشدند. یعنی یک تک عکس باید این‌قدر قوی باشد که در مقابل یک مجموعه عکسی که یک عکاس کارکرده بتواند خودش را نشان بدهد. امسال تک عکس‌های داشتیم که در مقابل مجموعه عکس‌ها به‌خوبی توانستند خودنمایی کنند.
قله جشنواره‌ها
شاهرخ از حضور پررنگ جوانان در بخش عکس گفت و تاکید کرد جشنواره تجسمی فجر قله تمام جشنواره‌های تجسمی است. وی گفت: گروه سنی که آثارشان را امسال ارسال کردند شاید از ۴۰ سال بیشتر نیست. به اعتقاد من تجسمی فجر قله تمام جشنواره‌هاست. یعنی هر عکاس و هر هنرمندی دوست دارد آثاری که در طول سال برای جشنواره‌های مختلف ارسال می‌کند بهترین آن را کنار گذاشته تا در جشنواره تجسمی فجر شرکت دهد. رقابت در تجسمی فجر بسیار تنگاتنگ و نزدیک است و برای یک هنرمند خیلی مهم است که بتوانند از این رقابت خودش را بالا بیاورد و آثارش را در معرض دید علاقه‌مندان قرار بدهد. ما امسال بین ۵۰ تا ۶۰ عکس وارد نمایشگاه کردیم که همه آنها قابل تقدیر هستند. بیش از چند هزار عکس به دبیرخانه ارسال شده بود و امیدواریم عکاسان ما با الهام گرفتن از ایده‌هایی که می‌توانند به‌صورت خلاقانه در آثارشان به وجود بیاورند در دوره بعدی تجسمی فجر بتوانند آثار فاخر با مضامین خوب که قابلیت انتقال به مخاطب داشته باشد را ارائه دهند.
وی ادامه داد: نمایشگاه عکس جشنواره پانزدهم تا ۲۸ بهمن در موسسه فرهنگی هنری صبا برپاست و پنجم اسفند ماه هم مراسم اختتامیه و معرفی نفرات برتر برگزار خواهد شد. دبیر بخش عکس جشنواره پانزدهم فجر در رابطه با تعطیلی گالری‌ها و آسیب رسیدن به اقتصاد هنر هم گفت: متأسفانه این اتفاق باعث شد بخش نمایشگاه‌های هنری در کشور با رکود مواجه شود ولی با برپایی نمایشگاه فجر شور و هیجان دوباره به وجود آمد و تنور رقابت‌ها داغ شد. من این نوید را می‌دهم که هفته آینده پنجمین دوره جشنواره نور را در شیراز برگزار می‌کنیم. در این جشنواره خیلی از عکاسان جوان و هنرمند شرکت می‌کنند. در سایر رویدادهای دیگر می‌بینیم که چه اشتیاقی بین هنرمندان جوان است تا آثارشان دیده شود. هنرمند نیاز دارد که دیده شود و آثارش در معرض دید علاقه‌مندان قرار گیرد تا بتواند کارش را ارتقا بدهد. اگر یک هنرمند آثارش در نمایشگاه در معرض دید قرار نگیرد قطعا رشد نمی‌کند و این دیده شدنها و نقد و بررسی‌ها باعث رشد هنرمند می‌شود. رشد هنرمند هم باعث پویایی جامعه شده و به این ترتیب جامعه می‌تواند به‌راحتی مسائل خود را در خودش حل کند و مردم به آرامش برسند.
استمرار جشنواره، فرصتی برای جوانان تصویرگر
کاظم طلایی، تصویرگر کتاب‌های کودک و نوجوانان که دبیری بخش تصویرسازی پانزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر را به‌عهده دارد با تاکید بر این‌که جشنواره فجر و استمرار این جشنواره فرصت خوبی برای حضور جوانان تصویرگر است، گفت: یکی از بخش‌های اصلی جشنواره فجر بخش تصویرگری است که سال‌هاست اجرا می‌شود. در این بخش تصویرگران کودک و نوجوان حضور پیدا می‌کنند و کار می‌فرستند. انتظار این حجم از آثاری که به جشنواره رسید را نداشتیم و آثار از نظر کمی و کیفی قابل قبول بودند.
تصویرسازی پانزدهمین جشنواره فجر در دو بخش برگزار و از هنرمندان تصویرگر خواسته شد در بخش تصویرسازی با موضوع آزاد، کارهایی که طی یک‌سال اخیر انجام داده‌اند را برای جشنواره ارسال کنند. در بخش دوم هم تصویرسازی با موضوع قله‌ها بود که آثار خوبی در این زمینه ارسال شد.
یکی از مزیت‌های بزرگ جشنواره هنرهای تجسمی فجر استمرار آن است. این جشنواره سال‌هاست که در زمان مشخص برگزار می‌شود، حتی امسال که برخی تصور می‌کردند برگزار نخواهد شد در زمان خودش و به‌خوبی برگزار و آثار بسیاری هم ارسال شد. شاید بتوان گفت تصویرگران بخشی از کارهایی که در طی سال انجام می‌دهند و آن را دوست دارند در جشنواره فجر شرکت می‌دهند.
شاهد هستیم سال‌به‌سال جایگاه این جشنواره ارتقا پیدا می‌کند. داوران بخش تصویرگری هم لیدا طاهری یکی از پیشکسوت‌های تصویرگری و سیدحسام‌الدین طباطبایی و مهدی نوری بودند که این سه داور آثار تصویرسازی را داوری کردند. ساعت‌های بسیاری درباره آثار بحث شد و ما در دو حوزه باید یک نفر را به‌عنوان برتر انتخاب می‌کردیم، البته کارهایی باید انتخاب می‌کردیم که استعداد این را داشته باشد که برای نمایشگاه جشنواره فجر شرکت کند.
از میان آثاری که به نمایشگاه راه پیدا کرد باید یک اثر را به‌عنوان اثر برتر انتخاب می‌کردیم که خوشبختانه در دو حوزه با موضوع آزاد و قله‌ها اثر خوبی هم انتخاب شد. در این جشنواره نکته حائز اهمیت این بود که علاوه‌‌بر خلاقیت بر هویت ایرانی و اسلامی هم باید توجه می‌شد که خوشبختانه آثاری که تصویرگران ارسال کرده بودند این دو مؤلفه را داشت.
در هر دو بخش پنج اثر به مرحله نهایی آمد که از میان آنها اثر برتر انتخاب شد. همان‌طور که می‌دانید در برخی از جشنواره‌ها اثر برتر انتخاب نمی‌شود و اعلام می‌کنند جایزه اول نداریم، ولی خوشبختانه کارهایی که برای جشنواره امسال ارسال شد آن‌قدر قوی بود که داوران در هر دو حوزه اثر نهایی و برتر را انتخاب کردند.
دبیر بخش تصویرسازی درباره حضور تصویرگران جوان در این دوره از جشنواره هم گفت: با توجه به این‌که جشنواره فجر محدودیت سنی ندارد هر هنرمندی می‌تواند برای شرکت در جشنواره اثر یا آثاری ارسال کند. حتی دانش‌آموزان هنرستانی هم می‌توانند در آن شرکت کنند. طبیعی است آنها انتظار چندانی برای کسب رتبه ندارند ولی در این جشنواره خودشان را محک می‌زنند و خیلی از کارهایی که ارائه می‌کنند ممکن است برای نمایشگاه انتخاب شود.
به این ترتیب کار آنها دیده می‌شود و این اولین قدمی است که یک هنرمند جوان می‌تواند برای دیده شدن آثارش بردارد و علاوه بر این که آثار او داوری می‌شود ممکن است انتخاب‌شده و در نمایشگاه به نمایش دربیاید. این نقطه قوت جشنواره است که از همه نقاط و در سنین مختلف می‌توانند حضور پیدا کنند و کارشان دیده شود.
کتاب، ویترین تصویرگران
طلایی با اشاره به تعطیلی گالری‌ها و لطمه خوردن اقتصاد هنر از ابتکار معاونت هنری وزارت ارشاد برای حمایت از تصویرگران گفت و تاکید کرد ویترین اصلی تصویرگران کتاب است، نه گالری. وی گفت: چند روز قبل با معاونت فرهنگی وزارت ارشاد جلسه‌ای داشتیم و تعدادی از تصویرگران هم حضور داشتند. خیلی از آنها می‌گفتند به دلیل گران بودن گالری‌ها نمی‌توانند آثارشان را ارائه بدهند. دکتر احمدوند اعلام کردند در حال برنامه‌ریزی هستند تا تصویرگران کارهای‌شان را با هزینه کمتری در نمایشگاه‌ها در معرض دید مخاطبان قرار دهند و از این فرصت استفاده کنند. البته باید تاکید کنم ویترین اصلی تصویرسازی، گالری نیست و ویترین اول آنها کتاب است. وقتی کتاب چاپ می‌شود خوشبختانه همه میبینند و کتاب نمایشگاه سیاری است که همه‌جا آثار تصویرگران دیده می‌شود. چه آنها که مصرف‌کننده هستند و چه آنها که حرفه‌ای هستند و همه اهالی هنر در حوزه تصویرسازی آثار این بخش برای‌شان قابل رؤیت است. البته ممکن است در گالری‌ها آثار خوبی هم به نمایش درآید ولی در مجموع آثار تصویرگران با کتاب دیده می‌شود زیرا مانند نمایشگاه نقاشی نیست که حتما در گالری‌ها به نمایش دربیاید چون وقتی‌که کتاب چاپ می‌شود همه می‌توانند ببینند. فرق تصویرسازی با رشته‌های دیگر هنری، همین است و به‌نظرم از محاسن رشته تصویرسازی است.
کاظم طلایی درباره آینده تصویرگری هم گفت: تصویرسازی ارتباط مستقیمی با بازار دارد و شاهدیم هرسال عناوین کتاب‌ها بیشتر می‌شود. این نوید خوبی است چون وقتی همیشه سفارش‌دهنده دارید باید کسانی باشند که این کارها را انجام دهند. البته باید فکری کرد تا دستمزد تصویرگرها بیشتر شود ولی در مجموع به دلیل سفارش زیاد کار وضعیت تصویرگری کتاب خوب است. سال‌هاست در کار نشر فعالیت می‌کنم و در این سال‌ها شاهد بودم غالب تصویرگرانی که قدرت و توانایی خوبی دارند بیکار نیستند. آنها سفارش‌های متعدد گرفتند و در حال اجرا هستند. به اعتقاد من تصویرگر کاربلد بیکار نمی‌ماند چون ناشران توجه ویژه‌ای به حوزه کودک دارند و جوان‌ترها هم بیشتر رغبت دارند در این حوزه کار کنند. شرایط برای تصویرگران جوان مهیاست تا ورودی خوبی داشته باشند و از این دریچه وارد دنیای هنر و بازار کار شوند.
هنر نگارگری و هویت بصری در جشنواره فجر
دکتر مینا صدری، هنرمند نگارگر و مجسمه‌ساز با اشاره به حضور جوان هنرمند نگارگری در جشنواره پانزدهم و فرصت مناسب جشنواره برای شناساندن این هنرمندان به جام‌جم گفت: پانزدهمین جشنواره فجر به لحاظ کیفیت آثار به‌خصوص آثار جوانان علاقه‌مند به هنر نگارگری بسیار چشمگیر است. هنرمندان جوانی در جشنواره امسال حضور دارند که من تا قبل از این جشنواره آنها را نمی‌شناختم و از این بابت احساس می‌کنم امید و آینده درخشانی برای این رشته می‌توان تصور کرد. مثل سنوات قبل آثار متعددی ارسال شد که توسط داوران مورد ارزیابی قرار گرفت. داوران کارشناس و خبره به‌خوبی کار داوری را انجام دادند.
گرچه امسال چالش‌هایی مثل مشکلات اینترنت و از طرفی هم درگذشت استاد عبدالرحیم سیاهکارزاده، مدیر مؤسسه توسعه هنرهای تجسمی معاصر کمی فضای جشنواره را تحت تأثیر قرار داد ولی در هرصورت خیلی خوب برگزار شد. استقبال جوانان از جشنواره امسال به‌خصوص در بخش نگارگری بسیار خوب بود و آثار متعددی هم ارسال کردند. درهرحال در جشنواره این آثار دیده می‌شوند و به‌نظر من حضور جوانان خیلی خوب بود، یعنی افرادی که تابه‌حال شناخته نشده بودند پس از ورود به جشنواره شناخته می‌شوند و آثار آنها به‌خوبی دیده می‌شود.
وی با تاکید بر شناسایی استعدادهای هنری در نوجوانان و غربالگری آنها در هنرستان‌ها و لزوم راه‌اندازی موزه برای هنرهای تصویری گفت: من همیشه معتقدم برای آثار نقاشی ایران و آن چیزهایی که به آثار قدیمی و سنتی ما ارتباط دارد، باید فکر اساسی شود.
از دوره هنرستان و از ۱۴سالگی و حتی در دوره دبستان باید بچه‌هایی که در زمینه‌های هنری استعداد دارند شناسایی شوند. می‌توانیم گرایش و استعداد این بچه‌ها را شناسایی کنیم و حتی نوجوانان در دو دوره هنرستان شرکت کنند و از یک مقطع به مقطع دیگر و با آزمون وارد مقطع بعدی هنرستان شوند. یعنی به‌طور دائم مورد غربالگری قرار بگیرند تا نخبه‌های هنرهای سنتی شناسایی شوند. حتی افرادی که وارد هنرستان شدند هم بدون آزمون بتوانند وارد دانشگاه شوند. به اعتقاد من در رشته‌های هنری باید این اتفاق رقم بخورد. متأسفانه در دانشگاه‌ها مثل دانشگاه شاهد که من چهار دوره آنجا تدریس داشتم رشته کارشناسی حذف شده است.
دانشگاه‌ها تصور می‌کنند با تحصیلات تکمیلی ارشد و دکترا رتبه دانشگاه بالا می‌رود درحالی‌که من فکر می‌کنم هنرستان‌های وابسته به دانشگاه می‌توانند در زمینه هنر نگارگری آزمون داشته باشند و مقطع بعدی هنرستان را با آزمون وارد شوند. اگر چنین کاری انجام بدهیم یک گام مثبت می‌توانیم در زمینه هنرهای سنتی برداریم. به‌هرحال الان دانشگاه حالتی دارد که با واحد، دروس سپری می‌شوند اما در گذشته حالتی بود که استاد ــ شاگردی بود. وجود هنرستان‌ها و ورود هنرجوها به دانشگاه می‌تواند میاندوره‌ای برای مقطع استاد و شاگردی باشد. متأسفانه ما الان این را نداریم و از طرف دیگر دیده نشدن آثار مشکل‌ساز است. ما یک موزه برای هنرهای تصویری و هویت تصویری خودمان نداریم که دانشجویان به آنجا بروند. همین چیزهایی که الان داریم را ببینند، ما آثار کمی در موزه‌ها نداریم اما متأسفانه دیده نمی‌شوند.
این موزه‌ها می‌توانند دوره‌های هنر معاصر و امروزی را هم در نظر بگیرند. وقتی هنرمندان ببینند آثارشان ارزش‌گذاری و وارد موزه می‌شود، نام آنها برده و اثر آنها دیده می‌شود انگیزه پیدا می‌کنند. آنها که به مقطع استادی می‌رسند به چیزهایی دست پیدا می‌کنند که اگر آثارشان وارد موزه‌ها هم نشود حل شده است. آنها آن‌قدر در کارهای هنری سیر عمیق دارند که اصلا به این مسأله توجه نمی‌کنند که کارشان وارد موزه شود یا نه، ولی جوان‌ها که میبینند انگیزه پیدا می‌کنند و این یک رشد هنری و فرهنگی در جامعه ایجاد می‌کند. متأسفانه آثار خیلی از اساتید در گوشه کارگاه‌ها خاک می‌خورد و دیده نمی‌شود.
هویت‌سازی با آثار ایرانی
دکتر صدری با انتقاد از تعطیلی گالری‌ها و آسیب‌هایی که به اقتصاد هنر وارد می‌شود، درباره هویت‌سازی برخی کشورها با آثار هنرمندان ایرانی گفت: درباره تعطیلی گالری‌ها و حراجی‌ها و لطمه‌ای که به اقتصاد هنر وارد شده است باید بگویم به‌هرحال الان شاهد این آسیب‌ها و لطمه‌ها هستیم، ولی با یک مدیریت دقیق می‌توان دوباره به ریل بازگشت.
امروزه شاهدیم برخی کشورها با آثاری از هنرمندان جوان ما برای خودشان هویت‌سازی می‌کنند و آثار آنها را می‌خرند. در همین کشور ترکیه می‌گویند آثارتان را امضا نزنید و آثار هنرمندان جوان را بدون امضا به دو برابر قیمت می‌خرند و بهنام خودشان ثبت می‌کنند. شاهد بودم آثار تذهیب از هنرمند جوانی (دانشجوی خودم) در دانشگاه شاهد که از او بدون امضا خریدند. آنها این آثار را با قیمت‌های بالا می‌خرند و در موزه‌ها بهنام خودشان قرار می‌دهند.
کم‌کم همین آثار پشتوانه توریستی برای آنها می‌شود. وقتی این آثار را دیدم، شگفت‌زده شدم که آثار نگارگری ما چرا باید آنجا باشد، درحالی‌که با یک مدیریت صحیح می‌توانیم این آثار را خریدار و در موزه‌های خودمان قرار دهیم. هنرمندان وقتی به سنی می‌رسند آن‌قدر در اثر خودشان غرق می‌شوند که دیگر فکر چیزهای مادی نیستند.
ما باید تا مقطعی از آنها حمایت کنیم که بتوانند مکانی برای انجام دادن کارهای‌شان داشته باشند و به یک ثباتی برسند در غیر این‌صورت به این در و آن در می‌زنند و یکدفعه می‌بینیم این هنرمند جوان از اینجا کنده شده و می‌رود.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
بهتاش فریبا در گفتوگو با جام‌جم:
رضا کوچک زاده تهمتن، مدیر رادیو مقاومت در گفت گو با "جام جم"
اسماعیل حلالی در گفتوگو با جام‌جم:
