انقلاب کشاورزی با تامین امنیت غذایی

تا قبل از انقلاب نیز بخش اعظمی از نیازهای کشور به واردات متکی بود تا جایی که در اواخر حکومت پهلوی نزدیک به سه‌میلیون تن از حدود شش میلیون تن گندم مورد نیاز کشور از آن‌طرف مرزها به ایران می‌رسید.

برهمین اساس بعد از انقلاب و در شرایطی که جمعیت رو به رشد بود، ارتقای امنیت غذایی تولید محصولات و کالاهای اساسی، استقلال و کاهش وابستگی به واردات با اتکا به تولیدات داخلی از طریق استفاده بهینه از قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها، استعدادها و منابع در دستور کار و اولویت نظام در بخش کشاورزی قرار گرفت.

کشاورزی، صنعتی نیست که بتوان یک‌شبه در آن تحول ایجاد کرد. بر همین اساس از همان روزهای اول استقرار نظام اسلامی و به‌رغم ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎیی که این صنعت تا قبل از انقلاب به آنها مبتلا بوده، کارها برای یک جهش عظیم آغاز شد. اما این مسیر ساده‌ای نبود و معضلاتی از جمله ساختار سنتی، محرومیت و عدم توسعه مناطق روستایی، بروز ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲﻫﺎی متناوب و کاهش فزاینده منابع آب نمی‌گذاشت تا چرخ‌های کشاورزی سرعت بگیرند. با این تفاسیر در این مدت ﻛﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزی از ۱۵ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﺑﻪ ﺣﺪود ۱۳۳ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ اﻫﺘﻤﺎم نظام ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻣﻨﻴﺖ ﻏﺬاﻳﻲ و برخورداری از حمایت و توسعه همه جانبه در این حوزه است.

پیشی گرفتن تولیدات از جمعیت

«غذا و امنیت غذایی به امنیت ملی منجر خواهد شد، کشوری که کنترل تولیدات غذایی خود را از دست بدهد قادر به حفظ امنیت ملی خود نخواهد بود.» این جمله‌ای است که جورج بوش، زمانی که رئیس جمهور آمریکا بود عنوان کرد. حرفی که نشان می‌دهد غربی‌ها با این تفکر وارد کشورهای دیگر شده و در گام نخست به فکر تامین امنیت غذایی خودشان هستند. با وقوع انقلاب اسلامی اولین شعار، عدم وابستگی به غرب و شرق بود. بر همین اساس یکی از مباحثی که نشان می‌دهد کشاورزی ایران رشد فزاینده‌ای داشته، تامین نیازهای جمعیت آن است که طی چهار دهه اخیر با رشد ۱۳۲درﺻﺪی از ﺣﺪود ۳۵ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ۸۵ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ رسیده است. بر همین اساس تولیدات کشاورزی با رشد ۳۶۸درصدی از رشد جمعیت پیشی گرفته است. به این ترتیب ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ محصولات کشاورزی ﺑﺎ رﺷﺪی ﻣﻌﺎدل ۱۰۳درﺻﺪ از حدود ۷۴۰ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻪ ۱۵۰۰ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. بالا رفتن ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزی ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋﻲ، ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ، دام و ﻃﻴﻮر و آﺑﺰﻳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ با ۲۹۰درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ از ۱۰۲کیلوگرم به ۲۹۶ کیلوگرم، ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋﻲ با ۸۶ درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ از ۵۵۷ کیلوگرم به ۱۰۳۵ کیلوگرم، ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت آﺑﺰی با ۱۳۰۰درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ از یک کیلوگرم به ۱۴کیلوگرم و ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت دام و ﻃﻴﻮر با ۹۴ درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ از ۹۵ کیلوگرم به ۱۸۴ کیلوگرم رسیده اﺳﺖ.

تمرکز بر خودکفایی گندم

با مقایسه محصولات کشاورزی که قبل و بعد از انقلاب تولید شده به ارقامی می‌رسیم که بیانگر اقدامات اساسی در این بخش است.بر اساس آمارها قبل از انقلاب، حدود ۱۵میلیون تن انواع محصولات در کشور تولید می‌شد و امروز این رقم به حدود ۱۳۳میلیون تن رسیده است. برای دانستن اهمیت این تولیدات باید به میزان نفوس جمعیت رجوع کرد. جایی که در دهه ۵۰، ایران جمعیتی ۳۵ میلیون نفری را در دل خود جای داده بود و الان بیش از ۸۵ میلیون نفر در این سرزمین زندگی می‌کنند و تامین غذای آنها از اهم اقدامات نظام است. در دوران پس از انقلاب اسلامی تولید گندم به‌عنوان راهبردی‌ترین محصول کشاورزی بیش از سه برابر شده است. در سال ۵۶ تولید این محصول در ایران حدود ۲.۵میلیون تن بود و برای تامین نیاز کشور اجبارا حدود سه میلیون تن واردات صورت می‌گرفت. اما با تمرکز روی این محصول استراتژیک، مجموع تولید گندم در استان‌های مختلف ایران در سال ۹۷ به حدود ۱۳.۵میلیون تن رسید. این در حالی ‌است که سطح زیر کشت این محصول در این مدت فقط یک میلیون هکتار افزایش یافته است. با این‌که تولید گندم در سال‌های ۹۸ و ۹۹ عمدتا به دلیل خشکسالی و نداشتن برنامه مناسب خرید تضمینی کاهش یافت اما به‌راحتی می‌توان متوجه شد ظرفیت‌های بسیار خوبی در جهت تولید این محصول راهبردی در کشور ایجاد شده است.

کاهش آب و افزایش تولید

به‌دلیل محدودیت منابع، به‌ویژه محدودیت منابع آب که حکایت از کاهش بیش از ۷۰درصدی سرانه آب تجدید پذیر در نیم قرن گذشته دارد، رشد بخش کشاورزی را باید عمدتا مرهون ارتقای بهره‌وری به‌ویژه بهره‌وری آب کشاورزی دانست که اکنون به بیش از ۴۲ درصد رسیده و به ازای هر متر مکعب آب ۱۵۰۰گرم محصول تولید می‌شود. توسعه امور زیر بنایی، استفاده از دانش و فناوری نوین و سرمایه‌گذاری مناسب در این زمینه از دلایل رشد هستند، چنان‌که با وجود کاهش بارش و منابع آب، اقدامات صورت گرفته وضعیت مناسبی را به وجود آورده است.طی سال‌های اخیر سامانه‌های نوین آبیاری به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های افزایش بهره‌وری آب در زراعت مورد حمایت بوده و از این رو اراضی تحت سامانه‌ها از حدود ۳۷هزار هکتار در سال ۱۳۵۶ به حدود ۲.۵میلیون هکتار افزایش یافته است؛ زهکشی زیر‌زمینی نیز برای اولین بار به مساحت ۳۹۰هزار هکتار پس از انقلاب در کشور انجام گرفته است.

تحول عظیم با قدرت دانش‌بنیان‌ها

براساس گزارش‌های رسمی، تولیدات کشاورزی ایران طی چهار دهه اخیر حدود ۵۰۰ درصد و صادرات محصولات این حوزه ۱۰۰۰ درصد رشد داشته است. امروز بازارهای ایران شاهد میوه‌هایی است که برخی از آنها انحصارا در یکی از استان‌های ایران تولید می‌شود که علاوه بر تامین نیاز داخلی، سهم زیادی از صادرات غیرنفتی را نیز بر عهده دارد. به‌کارگیری فناوری، تحقیقات کشاورزی و استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان عاملی برای پیشرفت‌ها در این بخش به شمار می‌آید که در سال‌های آینده تحولات عظیمی در صنعت کشاورزی به وجود می‌آورند. در حال حاضر ارزش افزوده سرانه بخش کشاورزی با ۲۳۹ درصد رشد از ۳۳ میلیون ریال به ۱۱۱میلیون ریال افزایش یافته و صادرات سرانه تولیدات این حوزه از حدود ۱۳ دلار در سال ۵۶ به ۷۱ دلار رسیده است. یعنی صادرات کشاورزی بیش از ۱۰ برابر شده و از ۴۴۳ میلیون دلار به ۵۵۰۴ میلیون دلار رسیده است.

گلخانه‌ها و بهره‌وری بالا

گلخانه‌ها به عنوان یکی از تاسیسات زیربنایی تولید و بهره‌وری در کشاورزی از ۵۰۰ هکتار در پیش از انقلاب اسلامی به ۲۵ هزار هکتار رسیده و تولید محصولات در این بخش نیز از رقم ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تن عبور کرده است که شامل انواع محصولات سبزی و صیفی، گیاهان دارویی و میوه می‌شود. در حال حاضر برنامه‌ریزی توسعه‌ای برای افزایش سطح زیر کشت گلخانه‌های کشور صورت گرفته که در آینده‌ای نه چندان دور به ۳۰ هزار هکتار خواهد رسید. مزیت گلخانه‌ها این است که می‌توانند با یک‌دهم آب مورد نیاز در کشاورزی سنتی، بیش از ۱۰ برابر آن محصول را تولید کنند. ضمن این که کنترل آفت‌ها، استفاده از سموم را به حداقل می‌رساند و محصولات سالم‌تری به دست مصرف‌کننده می‌رسد. سرمایه‌گذاران در این بخش نگاهی به بازارهای خارجی و صادرات هم داشته و با این کار ارزآوری خوبی برای کشور صورت می‌گیرد.

صنعتی که مولد است

رشد کشاورزی می‌تواند تمام بخش‌های صنعتی را به حرکت و تکاپو وادارد که اولین نتیجه آن اشتغالزایی و رفع بیکاری است. به عنوان مثال در نتیجه افزایش تولید نیشکر از ۶۸۰ هزار تن به بیش از ۷.۵میلیون تن و افزایش تولید چغندر قند از چهار میلیون تن به بیش از هشت میلیون تن، امروز تولید قند و شکر از ۶۳۰هزار تن به بیش از دو میلیون تن رسیده و کشور در آستانه خوداتکایی قرار گرفته است. همچنین با توسعه صنایع روغن‌کشی و فناوری‌های کشت، تولید دانه‌های روغن با رشد بیش از ۲۱۰۰درصدی مواجه شده است. با فراهم‌کردن زیرساخت‌های صنعتی مورد نیاز و فرصت سرمایه‌گذاری، اشتغال و کسب و کار در حوزه پروتئینی، تولید گوشت مرغ نیز رشد ۱۳۳۰درصدی را تجربه کرده و از ۱۶۳هزار تن به بیش از ۲.۳میلیون تن و تولید تخم‌مرغ با رشد ۳۲۰ درصدی به بیش از یک میلیون تن رسیده است.