وقتی با استرس جوان می‌شویم

نتایج پژوهش‏های جدید، شگفتی‎های تازه‎ای از ورزش و اثراتی که بر بدن دارد را نشان می‎دهد؛ شگفتی‎هایی که دانستن جزئیات آن شاید بتواند میل و انگیزه ما برای انجام حرکات ورزشی مختلف حتی در حد پیاده‎روی را افزایش دهد اما این بار تحقیقات تازه فقط درباره ورزش کردن نیست، بلکه اثرات استرس و تنش‎هایی که بر اثر انجام حرکات ورزشی به بدن وارد می‎شود، مورد بررسی قرار گرفته است. برای خیلی از ما باور این‌که ورزش چنین قدرتی دارد و می‎تواند مغز و قلب و مهم‎ترین اندام‎های بدن‌مان را از پیری در امان نگه دارد و حتی بر توان و قدرت آنها در دوره جوانی بیفزاید، مسأله‎ پیچیده‎ای نیست اما چون ورزش کردن وقت و انرژی و انگیزه می‎خواهد همیشه آن را پشت گوش می‎اندازیم.

دانستن درباره دستاوردهای تازه محققان درخصوص اثرات ورزش بر بدن انسان می‎تواند انگیزه‎ای باشد برای این‌که همه ما دوره سالمندی راحت‌تری را داشته باشیم و هزینه کمتری برای درمان بیماری‎ها و مقابله با اثرات کهنسالی پرداخت کنیم. در این مطلب نگاهی داریم به چکیده‎ای از اثرات ورزش و تنش‎های ناشی از آن برای مقابله با پیری انسان. استرس برای ما با قبض‎های پرداخت نشده و اجاره‌خانه و فشار امتحانات ترم و ورود به موقعیت‎های ناآشنا معنا می‎شود، در حالی که اینها تمام معنای استرس نیستند. در واقع استرس فقط معنای نگرانی برای انجام کاری نیست بلکه می‎تواند به فشارهای مختلفی که به روان و جسم انسان وارد می‎شود هم تعبیر شود.

«استرس» همیشه منفی و مخرب نیست

استرس همیشه برای ما واژه‎ای نگران‎کننده و منفی بوده است و از دیگران شنیده‎ایم استرس نداشته باش، نگران نشو، برای بدن و سلامت روانت خوب نیست، در حالی که تحقیقات تازه پژوهشگران حوزه روانپزشکی نشان می‎دهد تنش‌های کم و کنترل‎شده ناشی از ورزش یا کار روزانه(البته به اندازه متوسط) می‎تواند توانایی‎های انسان را چه از نظر روانی و چه از بعد فیزیکی افزایش دهد. ابعاد مخرب استرس را خیلی از ما خوب می‎شناسیم و به قدر کافی در زندگی‎مان تجربه‎اش کرده‎ایم، اما این‎بار لازم است بدانیم شکل‎های دیگر استرس که با نام فشارهای ناشی از کار و ورزش است چه تاثیری در مغز و عملکرد ذهنی‎مان دارد. اولین‌بار، فردوس دبهار، روانپزشک آمریکایی و محقق در دانشگاه راکفلر نیویورک اواسط دهه ۱۹۹۰ متوجه ارتباط بین استرس‎های کوتاه‌مدت و سیستم ایمنی بدن شد. او با این ایده که در دیدگاه زیستی داروین، غرایز انسان برای زنده ماندن با تنش‎های ناشی از خطرات روزانه تقویت می‎شد، سعی کرد تحلیل‎های دقیق‌تری از اثرات استرس بر بدن انسان ارائه دهد. از مهم‌ترین نتایج تحقیقات در این زمینه که در۲۰سال اخیر انجام شده این است که تحمل فشارها و تنش‎های ناشی از مسابقه‎ای مهم برای یک ورزشکار باعث می‎شود سیستم قلبی، عروقی، اسکلتی و عضلانی او سالم‌تر بماند و اثرات بیماری و پیری کمتر در او بروز‌کند. مثال مهم دیگری که در درک بهتر این موضوع کمک می‌کند کار کردن والدین در بیرون از خانه است که در کنار مسئولیت‎های داخل خانه و نگهداری از بچه می‌تواند کارایی آنها را بالا ببرد و ظرفیت‎های بیشتری از آنان را شکوفا کند.

فواید استرس جسمی و روانی در حد متعادل

استرس‎های جسمی و روانی کم تا متوسط باعث تولید ماده شیمیایی به نام اینترلوکین(interleukins) در خون می‎شود و به دنبال آن سیستم ایمنی بدن فعال شده و توانایی بدن برای مقابله با عفونت‌ها بیشتر می‎شود. بنابه نتایج تحقیقات منتشر شده این مسأله می‎تواند در رشد کودکان قبل از تولد تاثیر بگذارد، شاید بپرسید چگونه؟ محققان می‎گویند مادرانی که فشار کاری روزانه در حد کم یا متوسط را در دوران بارداری تحمل می‎کردند، فرزندانی خواهند داشت که در دو‌سالگی در مقایسه با فرزندان مادرانی که بارداری بسیار آرامی داشتند مهارت‌های رشدی پیشرفته‎تری خواهند داشت.

به تعویق انداختن پیری

قصه دوچرخه‎سوار فرانسوی به نام روبرت مارچند که سال ۲۰۱۷ رکورد جهانی مهمی در یک مسابقه ثبت کرد، ماجرای مهمی در مطالعات محققان درباره اثر استرس بر بدن است. او در ۱۰۵سالگی این رکورد را ثبت کرد و اولین صدساله‏ای شد که همزمان با افزایش سن توانسته بود توانایی‎های قلبی- عروقی خود را افزایش دهد و جلوی ضعف بدنی‎اش را بگیرد. فیزیولوژیست‎هایی که روی او تحقیق و بررسی می‎کردند متوجه شدند مارچند از ۶۸ سالگی دوچرخه‎سواری را آغاز کرده و توانسته با تمرین‎های مستمر ظرفیت هوازی بدنش را برای انجام ورزش ارتقا بدهد. آنها با مقایسه ظرفیت‎های بدن او با مردان ۴۲ تا ۶۱ سال دریافتند سلامت قلب و عروق او بسیار بهتر از این گروه سنی است. این نمونه خوبی برای پیری سالم است که می‎شود اثر فشار ناشی از ورزش بر رگ‎ها و قلب را در آن بررسی کرد. گرچه مارچند را نمی‎شود با تمام انسان‎ها مقایسه کرد، اما آنچه مشخص است این‌که با افزایش سن بدن به آرامی ضعیف می‎شوند و اگر ماهیچه‎ها تحت فشار و استرس قرار نگیرند فیبرهای درون آنها به‌تدریج آتروفی می‎شوند و ضعف بدن بیشتر و بیشتر خواهد شد. در حقیقت تعامل بین سیستم عصبی و ماهیچه‎ها با تحرک منظم کارآمدتر می‎شوند و بدن را در برابر آسیب‌دیدگی حفظ می‎کنند.

سنگ بزرگ، علامت نزدن است

با خودتان فکر می‌کنید چه کاری کنم که اثرات سالمندی دیرتر خودش را نشان دهد، اما درنهایت می‎گویید خب من که به خاطر حجم کارهای روزمره نمی‌توانم زمان منظمی برای ورزش بگذارم و ناامید می‎شوید، اما این را بدانید که فعالیت‎های روزمره شما خودش نوعی کمک برای سلامت جسمی‎تان است. اگر بتوانید در کنار آن زمان‎های کوتاه و مستمری را برای ورزش با وزنه یا دوچرخه سواری در نظر بگیرید خواهید توانست اندازه و قدرت عضلات خود را حفظ‌کنید. با این حال یادتان باشد مهم‌ترین و اثرگذارترین تمرین‌ها، آنهایی هستند که دوست‌شان دارید و واقعا برای انجام دادن‌شان وقت می‎گذارید. پس سنگ بزرگ برندارید تا از پس آن برآیید.

کوچک شدن مغز بعد از ۴۰سالگی را جدی بگیرید

ورزش نوعی تعامل دو طرفه بین عضلات و اعصابی است که از نخاع خارج می‎شوند. وقتی ماهیچه‎ها منقبض می‎شوند پیام‌‎هایی را به سمت نورون‎های حرکتی می‎فرستند و سلول‎هایی که حرکت بدن را کنترل می‎کنند را فعال نگه می‎دارند. افزایش جریان خون طی این روند باعث می‎شود پروتئین‎های مرتبط با بیماری آلزایمر از مغز و مایع نخاعی حذف شود و ماده‎ای به نام نوروترفیک در مغز ترشح شود تا سلول‌های مغزی را از خطرات مختلف حفظ کند. از آنجا که اندازه مغز ما پس از ۴۰سالگی در هر دهه، ۵درصد کاهش پیدا می‎کند و بعد از ۷۰سالگی سرعت کوچک شدن آن افزایش هم پیدا می‎کند باید تلاش کنیم تا قبل از بروز نشانه‎های سالمندی، بدن‌مان را با کار و ورزش و تنش‎های عادی روزمره آبدیده کنیم. این تنها راه ماست برای حفظ سلامت و مراقبت از خودمان.

روزنامه جام جم