بحران نمره و معدل در آموزش‌وپرورش

البته وقتی از میانگین نمرات می‌گوییم درواقع از یک جمعیت چندصدهزار نفری حرف می‌زنیم که در امتحانات نهایی به‌صورت همزمان در کشور آزمونی یکسان می‌دهند درحالی‌که سطح علمی یکسانی ندارند. بنابراین عده‌ای نمرات بالا و عده بسیار بیشتری نمرات پایین کسب می‌کنند که روی هم، میانگین نمرات را تشکیل می‌دهد. برای نمونه در سال تحصیلی ۹۹ ــ ۹۸، ۸۴ دانش‌آموز در امتحانات نهایی سال دوازدهم معدل کتبی ۲۰ را کسب کردند که هشت نفر از آنها در رشته ریاضی، ۶۳ نفر در رشته تجربی و ۱۳ نفر در رشته علوم‌انسانی بودند. ۱۳هزار و ۹۴۸ نفر نیز موفق شدند تا با معدل ۱۹ تا ۱۹.۹۹فارغ‌التحصیل شوند. در این سال اما براساس اطلاعاتی که مرکز پژوهش‌های مجلس دراختیار ما قرار می‌دهد میانگین نمرات دانش‌آموزان رشته ریاضی۱۳.۳۱ برای دانش‌آموزان علوم‌تجربی۱۳.۳۳، در رشته علوم‌انسانی۱۱.۳۴ و برای دانش‌آموزان رشته علوم و معارف اسلامی۱۲.۷۸ بوده است. به همین علت است که میانگین معدل کتبی دیپلم داوطلبان کنکور۱۳۹۹ نیز بسیار پایین و به این قرار بوده است: ریاضی۱۲.۵۱ تجربی۱۳.۷۷، انسانی۱۱.۲۹، زبان خارجی۱۴.۵۶ و هنر۱۲.۴۵.

یک افول قدیمی
سنگ‌اندازی‌های کرونا پیش پای نظام آموزشی کشور از سال تحصیلی ۹۹ ــ ۹۸ آغاز شد، دقیقا از دو ماه آخر سال۹۸ که شیوع بیماری همه را ترساند و آموزش را تق‌ولق کرد. بنابراین ربط دادن این اتفاق به افت تحصیلی دانش‌آموزان در این برهه و پایین‌آمدن نمرات آنها در امتحانات نهایی به‌ظاهر قانع‌کننده است اما براساس اطلاعات گردآمده در مرکز پژوهش‌های مجلس، میانگین نمرات کتبی دانش‌آموزان پایه دوازدهم در امتحانات خرداد۹۹ نه‌تنها نسبت به سال‌های قبل پایین‌تر نیامده بلکه در مواردی بالاتر هم رفته است. این اطلاعات نشان می‌دهد میانگین نمرات کتبی دانش‌آموزان سال آخری در خرداد۹۸(یعنی زمانی که خبری از کرونا نبود) برای دانش‌آموزان رشته ریاضی۱۳.۲۸، رشته تجربی۱۳.۷۷، رشته علوم‌انسانی۱۰.۷۶ و برای دانش‌آموزان رشته معارف‌اسلامی۱۲.۸۶ بوده درحالی‌که این نمرات در خرداد۹۶ به ترتیب ۱۳/.۳۲، ۱۳.۵۱، ۱۱.۳۲ و ۱۳.۹۴ بوده است. این اعداد گویای یک نوع درجازدن است، آن‌هم درجازدنی روی مرز ضعف. دقیقا بحث هم بر سر همین ضعف است که از سالی به سال دیگر همراه دانش‌آموزان پیش آمده و هرگز اقدامی صورت نگرفته تا این معادله معکوس شود.

چند چالش جدی
امتحانات نهایی خرداد۹۹ که برگزار شد بسیاری از دانش‌آموزانی که در امتحانات پایه نهم و دوازدهم شرکت کردند در اعتراض به سختی سوالات گفتند که چون از طریق فضای مجازی درس خوانده‌اند مفاهیم را به‌خوبی یاد نگرفته و برای امتحان آماده نبوده‌اند. به‌همین‌دلیل معاون وقت متوسطه آموزش‌وپرورش توضیح داد: «دانش‌آموزان در مقطع متوسطه دوم در درس‌های تخصصی مثل فلسفه، شیمی، زیست، ریاضی و فیزیک افت داشته‌اند که این موضوع ضعف بنیه علمی در دوران آموزش مجازی را برای ما روشن کرد.»
اکنون اما پس از گذشت دو سال از این اظهارنظر، محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت آموزش‌وپرورش یکی از دلایل پایین‌بودن معدل را کنکور می‌داند چراکه به گفته او باعث می‌شود دانش‌آموز و مدرسه بر امتحانات نهایی تمرکز نداشته باشند.

بااین‌حال محمدصادق عبداللهی، کارشناس آموزش‌وپرورش در مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با ما تاکید می‌کند که افت نمرات و معدل دانش‌آموزان موضوعی چندوجهی است که کرونا و کنکور تنها دو عامل آن هستند. او می‌گوید: «افت نمرات و پایین‌بودن معدل امتحانات نهایی در سال‌های قبل نیز وجود داشته پس نمی‌توان مدعی شد که کرونا این وضع را ایجاد کرده اما نقش کنکور مهم است زیرا وقتی همه چیز کنکوری دیده می‌شود دانش‌آموزان به‌جای فهم مطلب به دنبال آموختن روش‌های تست‌زنی هستند.»

این کارشناس اما به سایر عوامل تاثیرگذار در افت نمرات نیز اشاره و اظهار می‌کند: «مشکل کمبود معلم و کمبود معلمان باکیفیت در آموزش‌وپرورش جدی است به‌طوری‌که از یک‌سو از ۱۲۰ تا ۲۰۰هزار کمبود نیرو مطرح می‌شود و از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد در مقطع ابتدایی ۳۸درصد معلمان دروسی غیر از مدرک تحصیلی‌شان را تدریس می کنند که پیداست چالش نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش تا چه اندازه جدی است.»

عبداللهی همچنین از ضعف تجهیزات و فضای آموزشی در کشور حرف می‌زند و مثال می‌آورد که وقتی تراکم کلاس‌ها در شهرستان‌های استان تهران به ۵۸ نفر هم می‌رسد و ساعت درسی نیز ۴۵ دقیقه تا یک ساعت بیشتر نیست، بدیهی است که معلم برای هر دانش‌آموز حتی نمی‌تواند یک دقیقه وقت بگذارد. این درحالی‌است که از وضعیت فرهنگی و اقتصادی دانش‌آموزان هم نباید غافل شد، مخصوصا این‌که بررسی‌ها نشان داده حدود ۶۰درصد از دانش‌آموزان «گاهی» یا «اغلب» با احساس گرسنگی یا خستگی در کلاس درس حاضر می‌شوند. اگر به این چالش‌ها موضوع بی‌انگیزگی دانش‌آموزان برای تحصیل را نیز اضافه کنیم که عبداللهی می‌گوید: «مشاهدات میدانی آن را ثابت می‌کند» دیگرفهم چرایی افت نمرات و معدل‌ها کار دشواری نیست.

روزنامه جام جم