بهنظر میرسد ناکارآمدی مدیریتی برای حل این معضل، شاید کلیدیترین عامل مزمن شدن این زخم کهنه است؛ این در حالی است که توسعه فناوریهای دانشبنیان ظرفیتهای متعددی را برای کمک به کاهش تولید آلایندهها و شناسایی و کنترل آنها فراهم آوردهاست. دستاوردهایی که به دلیل کمتوجهی مسئولان و قانونگذاران هنوز نتوانستهاند آنچنان که باید گشایش مورد انتظار را در کاهش آلودگی هوا به وجود آورند.در گفتوگو با مدیرانعامل برخی از مجموعههای دانشبنیان، به بررسی پنج فناوری بومی با ظرفیت کاهش آلودگی هوا و چالشهایی که سد راه گسترش استفاده از آنها شدهاست، خواهیم پرداخت.
فیلترهایی برای جذب ذرات آلاینده
فیلترهای جاذب ذرات آلاینده از مهمترین روشها برای کاهش آلودگی هوا هستند، محمدجواد فروندی مدیرعامل یکی از شرکتهای دانشبنیان ایرانی که در زمینه تولید این فلیترها برای خودرو و صنایع فعالیت دارد، اهمیت فیلتر جاذب را اینطور توضیح میدهد: «وقتی هوا با مکش وارد موتور میشود مستقیما با اجزای داخلی موتور تماس پیدا میکند ذرات داخل هوا با شدت وارد اجزای داخلی شده و باعث استهلاک میشود. در نتیجه احتراق ناقص باعث ایجاد ترکیبات سمی میشود؛ یعنی به جای اینکه دیاکسیدکربن تولید شود، مونوکسیدکربن تولید میشود که برای محیطزیست ضرر زیادی دارد. برای کاهش آلودگی دود ناشی از احتراق موتورها، این فیلترها نصب میشود.» او اضافه میکند: «نانو فیلترها در خودروها، ماشینهای سنگین، لکوموتیوها، نیروگاهها و صنایع نفت و گاز قابل استفاده هستند و کمک میکنند گازهای مضر کمتری تولید شوند. تلاش ما این است فلیترهایی تولید کنیم که مطابق استانداردهای بینالمللی باشد و با محصولات خارجی رقابت کند.» مدیرعامل این شرکت دانشبنیان مهمترین چالش پیش روی شرکت را دسترسی نداشتن به بازار رقابت جهانی و نبود ثبات اقتصادی در کشور میداند.
ابزارهای پایش و سنجش
از روشهای مهم مقابله با آلایندههای هوا، تشخیص دقیق نوع و میزان آنهاست. مهدی ایرانی، مدیرتولید یک شرکت دانشبنیان ایرانی که در زمینه تولید دستگاههای پایش غبار و آلودگی هوا فعالیت دارد، میگوید شرکت ما برای تشخیص و سنجش میزان گاز خروجی اگزوز خودرو و کارخانهها، محصولات متنوعی دارد.» ایرانی با تاکید بر این که تولید این محصولات در داخل کشور، قیمت دستگاهها را کاهش میدهد و باعث میشود بهتر در دسترس سازمانها و شهرداریها قرار بگیرد، میگوید: «این دستگاه قابلیت تشخیص آلودگیهای محیطی همچون گاز متان، نیتروژن دیاکسید، هیدروژنسولفید، کربن مونوکسید و... را دارد که برای روزهای آلودگی هوا کاربرد زیادی دارد؛ زیرا با تشخیص به موقع و میزان آلایندهها میتوان برای کاهش آن سریعتر اقدام کرد.
بازیافت آلایندههای هیدروکربنی
از دیگر منابع مهم تولید آلایندهها، محصولات جانبی حاصل از فعالیتهای صنعتی از جمله استخراج نفت و گاز، پالایشگاهها، صنایع پتروشیمی و برخی دیگر از کارخانههاست که در مواردی به دلیل فلرینگ به تولید گازهای آلاینده محیطزیست منجر میشود. این در حالی است که این گازها بسیار ارزشمند بوده و در صورت بازگشت دوباره به صنعت، به عنوان سوخت یا ماده اولیه صنایع مصرف میشود. با وجود این، نبود فناوریهایی که قادر به جداسازی این هیدروکربنها از یکدیگر باشد، باعث از دست رفتن این سرمایه ملی شدهاست. توسعهدهندگان این فناوری غشایی در پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران به جامجم میگویند: «این محصول با جداسازی دو جزء بسیار کوچک در ابعاد نانو و آنگستروم، هیدروکربنهای با ارزشی را بازیافت و قابل استفاده میکند و در صورتی که به چرخه صنعت بازنگردد، علاوه بر ضرر اقتصادی به عنوان گاز فلر سوزانده میشود. از مزایای محصول ما کمک به محیطزیست است به این لحاظ که وقتی هیدروکربنهای ارزشمند به چرخه فرآیند بازگردانده شود، از ورود حجم بسیار زیاد دیاکسید کربن به جو ممانعت به عمل میآید.»
چالشهای اجرای طرحها و قوانین مرتبط با فیلتر دوده
دکتر علی معصومی، مدیرعامل یک شرکت دانشبنیان و مشاور فنی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران که در پروژه دیزل پاک دفتر محیط زیست معاونت حمل و نقل شهرداری تهران هم سمت مدیریتی داشته درباره تلاشهایی که برای کاهش آلودگی هوا و با استفاده از فیلترهای دوده انجام شده، میگوید: «از سال۹۳ شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در خصوص استفاده از فیلترهای جاذب دوده هوا فعالیتش را آغاز کرد. شرکت ما به عنوان شرکت خدمات فنی مهندسی که تجربیاتی در حوزه خودرو و موتور دارد، برای تطابق و انتخاب فیلتر جاذب دوده مناسب انواع اتوبوس و خودرو در کنار شهرداری تهران قرار گرفت. در این مدت تحقیقات مفصلی درباره علل آلودگی هوا انجام دادیم و مشخص شد یکی از مهمترین عوامل، ذرات معلق ناشی از خودروهای دیزلی است. از آنجا که در تعریفی که برای فیلتر دوده ارائه میشود کاهش ۹۹ درصدی دوده اگزوز خودرو آمدهاست، نصب این فلیترها در خودرو و اتوبوس ضروری است.» دکتر معصومی ادامه میدهد: «پس از فاز تحقیقاتی و بر اساس مصوبات شورای شهر، قرار شد منبع اگزوز اتوبوسهای خط بیآرتی باز و فیلتر دوده روی آنها نصب شود و خودروسازها هم این فلیتر را روی خودروهای جدید نصب کنند. در سال ۹۶-۹۵ مجوز نصب فیلتر برای ۱۷۰۰ اتوبوس گرفته شده اما متاسفانه زمانی که نوبت به اجرا رسید به دلیل مشکل کمبود بودجه، فقط برای ۱۰۰ اتوبوس فیلتر نصب شد. پس از آن زمان دیگر این مسأله پیگیری نشد. مراحل اجرای طرح نصب فیلتر همچنان با مشکلاتی مواجه است.
حذف گازهای آلاینده با کاتالیست
کاتالیستها قطعاتی هستند که با نصب در بخش خروجی موتور، مقدار قابل توجهی از گازهای آلاینده خودرو را به گازهای مجاز تبدیل میکند. علیرضا مجیدنیا، مدیرفروش یکی از شرکتهای دانشبنیان میگوید: «کاتالیستها گازهایی مثل مونوکسیدکربن و هیدروکربنهای نسوخته را به گازهای مجاز مثل آب و دیاکسیدکربن تبدیل میکند. شرکت ما اولین و بزرگترین تولیدکننده این قطعه در کشور است.» او معتقد است هر خودرویی که در داخل یا خارج ایران تولید شود، شرکت قادر است، کاتالیست مناسب آن را هم طراحی و تولید کند. مجیدنیا مزیت کاتالیستهای تولید شده در این شرکت را به هسته سرامیکی داخل این محصولات مرتبط میداند و میگوید: «در داخل کاتالیست یک هسته سرامیکی وجود دارد و ۳۰ عنصر به آن اضافه میشود که سه تا عنصر خیلی کمیاب و گرانبهاست. ما تنها شرکت در داخل کشور هستیم که این ترکیبات را خودش بومیسازی و بهینه میکند و این کار نقش مهمی در کاهش قیمت قطعه دارد. به دلیل وجود فلزات گرانبها در کاتالیستها، خیلی وقتها پیش میآید که این قطعه آگاهانه یا ناآگاهانه به دست مردم یا تعمیرگاهها از روی خودروها برداشته میشود و آلایندگی خودروها افزایش پیدا میکند. از آنجا که عمر مفید کاتالیستها ۸۰ هزار کیلومتراست، ما تلاش کردهایم با ساخت کاتالیستهایی با قیمت مناسبتر این امکان را فراهم کنیم تا مردم بتوانند این قطعه را تهیه کنند. متاسفانه مشکلات زیادی درباره نصب کاتالیست والزامات اجرای قوانین آن وجود دارد.»
توسعه خودروهای برقی
تصور کنید تردد حدود پنج میلیون خودروی احتراق داخلی تنها در تهران که نیمی از آنها هم مشمول معانیه فنی هستند، چه حجمی از آلودگی را ایجاد میکند. در این شرایط مطمئنا تنها جایگزین موثر آنها خودروهای الکتریکی هستند. در سالهای اخیر شرکتهای دانشبنیان متعددی در زمینه تولید وسایل نقلیه برقی مشغول فعالیت هستند؛ یکی از این مجموعههای دانشبنیان در حوزه خودروسازی، با در نظر گرفتن دو رویکرد اصلی یعنی، جلوگیری از آلودگی هوا و بازده بالاتر نسبت به خودروهای احتراق داخلی به تحقیق و توسعه خودروهای الکتریکی روی آوردهاست. این شرکت دانشبنیان با الگوبرداری از خودروهای برقی روز دنیا توانسته دانش فنی طراحی ساخت قوای محرکه را بومیسازی کند. حسن محمد قاسمی، مدیرعامل این شرکت در خصوص تاثیر این خودرو در کلانشهرهایی مانند تهران میگوید: «جدا از گسترش خودروهای الکتریکی در سطح کشور، یکی از اهداف ما در ابتدا وارد شدن به بخش تاکسیرانی است اما دو چالش مهم بر سر این راه وجود دارد؛ اول قیمت تمام شده برای مصرفکننده و بعد زیرساختهای ضروری برای شارژ خودروهاست.»
قاسمی در خصوص حل چالشها میگوید: «دولت میتواند با اختصاص یارانه به باتریهای این خودروها که سهم اصلی در قیمت آنها را دارند، قیمت را برای مصرفکننده کاهش دهد. زیرا این هزینه با توجه به کاهش مصرف سوخت برای دولت برگشتپذیر است. در خصوص شارژ خودروها در سراسر کشور هم، دولت با ایجاد زیرساختهای مورد نیاز میتواند به حل آن کمک کند.»
روزنامه جام جم
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
بهتاش فریبا در گفتوگو با جامجم:
رضا کوچک زاده تهمتن، مدیر رادیو مقاومت در گفت گو با "جام جم"
اسماعیل حلالی در گفتوگو با جامجم: