تحول اقتصاد دانش ‏بنیان از مسیر انتقال فناوری

اینجاست که نوع انتقال فناوری‎های جدید اهمیت می ‎یابد. در این جریان ممکن است چالش‎های زیادی وجود داشته باشد و کشور‌ها به‌دلیل پیشینه‎های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود نتوانند از آن فناوری به شکلی که در کشور اصلی تولید‎کننده به وجود آمده، استفاده کنند. شناخت محدودیت‎های داخلی و خارجی برای استفاده از فناوری‎های نوین کمک می‏کند تا فرآیند انتقال فناوری درست و اصولی پیش برود. به این ترتیب وقتی فناوری جدید به داخل کشوری وارد شد، هم مردم روش‎های استفاده از آن را به‌درستی می‏دانند و از آن هراس ندارند و هم بسترسازی لازم برای بهره‌گیری از ظرفیت‎های فناوری فراهم شده است.

متخصصان حوزه توسعه فناوری، مراحل مختلف فرآیند انتقال فناوری را بررسی کرده‎اند و آن را در چند بخش توصیف می‎کنند تا بتوان از این پس فناوری‎های تازه‎ای را که وارد ایران می‎شوند با دقت بیشتر و بهتری ترویج داد و از آن استفاده کرد. در این مطلب، مراحل انتقال فناوری را به اختصار شرح داده ‏ایم و از مهم‎ترین عوامل مؤثر در این جریان نام می‎بریم. دانستن هرچه بیشتر در این باره، کمک می‎کند تا کارآفرینان و افرادی که در حوزه استارت‌آپ‎ها فعالیت دارند، نحوه مواجهه آگاهانه ‎تری نسبت به فناوری‏های روز دنیا در کشور‌های پیشرفته داشته باشند و با روش‏های اصولی، این فناوری‎ها را درون کشور توسعه دهند.

برای انتقال فناوری‏های جدید همیشه چند رویکرد وجود دارد، اول انتخاب و اکتساب فناوری است، یعنی زمانی که فناوری تازه‎ای در جهان متولد شده با دقت مورد بررسی قرار بگیرد، هزینه‎‌های انتقال آن برآورد، پیامد‌های مثبت و منفی استفاده از آن بررسی و تناسب فناوری با شرایط کشور و عوامل محیطی آن در نظر گرفته شود. این موارد کار تحقیقاتی مفصل و بهره ‏گیری از نظر متخصص‏‌ها را می‏طلبد و نمی‌شود بر اساس سلیقه درباره آن دست به انتخاب زد. اکتساب فناوری هم به معنای تعریف و تعیین چگونگی دستیابی به فناوری‎های جدید در بستر داخلی است. پرداختن به این‌که چطور می‎شود فناوری جدید را به شرکت‏ها و کارخانه‏‌های داخلی آورد و آن را بومی کرد، یکی از کلیدی‏ترین مراحل انتقال فناوری است.

تطابق فناوری جدید با شرایط کشور

شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور‌ها با هم قابل مقایسه نیست. ممکن است فناوری خاصی در یک کشور خیلی زود نتیجه‎بخش و مؤثر باشد و به سوددهی برسد از سوی دیگر، این امکان هم وجود دارد که فناوری جدید متناسب با امکانات زیربنایی و شرایط آب‎و‏هوایی کشوری همخوانی نداشته باشد؛ بنابراین پژوهش در زمینه تطابق فناوری‏های تازه برای اجرا در کشور باید با ملاحظه و دقت فراوان انجام شود. تطبیق فناوری همچنین در زمینه تولید، مواد اولیه، سطح مهارت‏ها، تاسیسات و ماشین‏آلات ضروری است. جذب فناوری نکته مهم بعدی است که پس از این مراحل باید اجرایی شود. جذب به معنای درک کامل فرآیند انتقال و طراحی فنی تجهیزات است که شامل پی بردن به دانش مربوط به فناوری، آگاهی کامل از روش طراحی‎ها و شیوه‏های ساخت و بازرسی وکنترل کیفیت نصب و راه‌اندازی خطوط تولید می‎شود.

توانایی شرکت‎ها برای تعیین ارزش اطلاعات جدید، جذب و کاربرد آن‌ها برای اهداف تجاری را ظرفیت جذب فناوری توصیف می‎کنند. این‎که بنگاه جذب‎کننده فناوری نوین تا چه اندازه به تقویت ظرفیت جذب اهمیت می‏دهد در اجرای موفقیت‌آمیز مراحل بعدی انتقال فناوری هم تاثیر دارد.

مراحل توسعه و ترویج فناوری نو

برای توسعه فناوری با استفاده از دانش انتقال‎دهنده، مهارت و تجربه کسب شده فناوری تازه‎ای خلق می‎شود. فناوری‏های جدید معمولا می‏توانند فناوری‎های رایج قبلی را بهبود بخشند و واردکننده و مصرف‏کننده را به تولید کننده و حتی صادر‏کننده تبدیل کنند. پس از این‌که توسعه فناوری اتفاق افتاد و ایده‎های نو اجرایی شد، ضروری است که آن‌ها را به اجزای سیستم اقتصادی منتقل کنیم. مثلا اگر کارخانه ‎ای از دستگاهی ویژه برای کاری استفاده می‎کند، توسعه فناوری مرتبط با آن باید خیلی زود از سوی بدنه دولت به کارخانه ابلاغ شده و درباره فواید مدرن شدن فناوری‎های مورد استفاده کارخانه برایش توضیح داده شود. اجرای مراحل آزمایشی برای به کار گرفتن فناوری‏های‏نو و ارتباط با مصرف‎کنندگان برای گرفتن بازخورد از آن‌ها بخش‌های بسیار مهمی در توسعه و انتشار فناوری به شمار می‎آید. برگزاری سمینار‌های دانشگاهی برای جا انداختن مفاهیم فناوری جدید و کمک گرفتن از رسانه‌ها برای آشنایی مراکز مرتبط با این فناوری و مردمی که احتمالا با آن در ارتباط خواهند بود در مراحل نهایی انتقال مهم است.

انتقال فناوری در ایران چه موانعی دارد؟

مهم‎ترین چالش‎های انتقال فناوری در ایران محدودیت‎ها در محیط فناوری و نوآوری شامل ضعف در سطح آمادگی فناوری و نوآوری بنگاه‎ها، ضعف در سطح آمادگی فناوری و نوآوری نهاد‌های دولتی مانند شهرداری‎ها، ضعف در سطح آمادگی فناوری و نوآوری نیروی کار، ضعف در شبکه‎های آزمایشگاهی و تحقیقاتی و محدودیت‎ها در سایر محیط ‎های نهادی و اقتصادی است.

از دید متخصصان، انتقال فناوری از طریق توسعه داخلی فناوری در کشور به مراتب وضعیت بهتری نسبت به انتقال بین‎المللی فناوری داشته است. این مسأله نشان می‎دهد تمرکز بر این حوزه به‌ویژه در شرایط تحریم و رفع نیاز‌ها از طریق توسعه داخلی فناوری توانسته است فرصت‎های بسیاری ایجاد کند و بهبود و تقویت آن در کنار حمایت بین ‎المللی فناوری نباید از نظر دور بماند. ازسوی دیگر، زیرساخت‎های قانونی مرتبط با انتقال فناوری ازجمله تبصره ۸ ماده (۵) قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و همچنین حمایت از کالای ایرانی مصوب ۱۳۹۸ باید از کلی‎گویی فاصله گرفته و بر حسب نیازها، ظرفیت‎ها و اولویت‎های کشور شفاف شوند. وجود یک سازوکار اجرایی و نظارتی دقیق مبتنی بر شاخص‎های قابل اندازه‎گیری و همچنین مستندسازی اطلاعات و قرارداد‌ها به‌صورت سیستمی و غیرسلیقه‌ای برای رصد و پایش عملکردها، اجتناب ناپذیر است.

برگرفته از مطالعات گروه فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی

روزنامه جام جم