رفتارشناسی پلنگ‌ایرانی در یک مستند

قصه مستند «عملیات پلنگ» از جایی آغاز شد که محمدصادق فرهادی‌نیا، دانشجوی دکترای جانورشناسی دانشگاه آکسفورد برای موضوع پایان‌نامه‌اش سراغ رادیو تله‌متری پلنگ ایرانی می‌رود. بعد از تصویب پایان‌نامه، دانشگاه آکسفورد از این پژوهشگر حمایت می‌کند تا پژوهش خود را به سرانجام برساند. گردنبند‌های متصل شده به پلنگ‌ها سبک هستند و وزن اندکی دارند. به همین علت مزاحمتی برای حیوان ایجاد نمی‌کنند و بعد از یک سال به‌صورت خودکار از گردن پلنگ باز می‌شوند. پژوهشگر در تمام این مدت، می‌تواند مسیر پلنگ و وارد شدنش به قلمرو‌های دیگر را ردیابی کند. خروجی این کار، اطلاعاتی است که تاکنون مستند نشده. هرچند که فتح‌ا... امیری، تهیه‌کننده مستند عملیات پلنگ می‌گوید، پیش از این ردیابی پلنگ در کشور‌های دیگر انجام شده بود، اما به این وسعت نبود. عملیات پلنگ به کارگردانی نیما عسگری و تهیه‌کنندگی فتح‌ا... امیری، آخرین مراحل تولید را می‌گذراند. این مستند که مراحل آخر تدوین را می‌گذراند، قصد دارد روایتگر رفتار‌های پلنگ ایرانی باشد. به بهانه این مستند، با امیری، تهیه‌کننده مستند عملیات پلنگ گفتگو کردیم.

فتح‌ا... امیری، تهیه‌کننده مستند عملیات پلنگ در این رابطه به جام‌جم می‌گوید: این مستند و طرح اولیه آن، پایان‌نامه فردی به نام محمدصادق فرهادی‌نیا در دانشگاه آکسفورد بود که اساس آن، زنده‌گیری پلنگ‌های ایرانی بود که با اتصال گردنبند ماهواره‌ای به آنها، بتوانند اطلاعاتی درباره رفتار پلنگ ایرانی به‌دست آورند؛ اطلاعاتی که تا به‌حال وجود نداشته است. برای همین من تصمیم گرفتم سراغ ساخت آن بروم و کل مراحل را مستند کنم.

وی در‌خصوص دلیل رفتن به سمت ساخت این مستند، عنوان می‌کند: یک بحث دغدغه وجود دارد و یک مسأله هم مربوط به جذابیت کار است. این کار برای ما جذابیت زیادی داشت. به‌دلیل این‌که اطلاعاتی در این زمینه وجود نداشت و علاقه‌مندی به حیات‌وحش، ما را به سمت تولید این مستند کشاند. دوست داشتیم بدانیم چه چیز‌های جدیدی وجود دارد که نمی‌دانیم، چه رفتار‌هایی در پلنگ ایرانی دیده می‌شود که کسی از آن خبر ندارد. ساختار کار ما در این مستند، مشاهده‌گری است و هر کاری را که انجام شده، مشاهده کردیم و فیلم گرفتیم. ابتدا تله‌گذاری و پلنگ‌ها را زنده‌گیری می‌کردند. برای گرفتن اطلاعات، گردنبندی به پلنگ وصل می‌شد.

ارسال سیگنال از پلنگ‌ها
امیری تاکید می‌کند: ساخت مستند‌های این‌چنینی کار سختی است، این‌که صرفا می‌گویم پلنگ را می‌گرفتند، به نظر ساده می‌آید. یک‌بار برای این کار، یک ماه در کوه چادر زدند و نتوانستند پلنگی را بگیرند. کار سختی است و کنه به عوامل زده بود. یافته‌های زیادی در این مستند داشتیم که بخشی از آن را در مستند نشان می‌دهیم. مسأله تعیین قلمرو آن‌ها و این‌که گاهی از ایران خارج می‌شوند در این مستند نشان داده شده است. گاهی این پلنگ‌ها تا ترکمنستان می‌رفتند و باز‌می‌گشتند. این اتفاق برای پلنگ‌های پارک ملی در شمال‌شرق ایران اتفاق افتاد. وی درباره نحوه دریافت اطلاعات از این پلنگ‌ها، تصریح می‌کند: این پلنگ‌ها هر ساعت یک بار سیگنال می‌دهند و مشخص می‌شود کجا هستند. محمدصادق فرهادی‌نیا هم در کل ساخت مستند در کنار ما بود.

امیری درباره چالش‌های کار‌های این‌چنینی عنوان می‌کند: گرفتن مجوز سخت بود. در عین حال، پروسه کار زمانبر بود و سال‌ها طول کشید. اطلاعات باید توسط پژوهشگر آنالیز می‌شد. خود تله‌گذاری چالش داشت، چون برخی مواقع، به‌جای پلنگ، حیوانات دیگری مثل روباه در این تله‌ها می‌افتادند. حتی هر ساعت یک‌بار باید تله را چک می‌کردیم و به همین دلیل ناچار بودیم گاهی تا صبح بیدار باشیم، گاهی ساعت ۳ صبح تله با سیستم آلارم فعال می‌شد، اما متوجه می‌شدیم که پلنگ نیست و حیوان دیگری مثل روباه در تله افتاده است.

مستندی که ساخت آن ۸ سال زمان برد
وی در‌خصوص این‌که مستند عملیات پلنگ چقدر از کار‌های دیگرش متفاوت است، می‌گوید: من پیش از این، یک مجموعه به نام خزندگان ایران را کار کرده بودم و سراغ مستندی مثل عملیات پلنگ که ۱۳قسمت ۲۶دقیقه‌ای است، نرفته بودم. به‌نظرم به نسبت مستند‌های فعلی، کار خوبی است. ضبط این مستند تمام شده و انتهای مراحل تدوین را می‌گذراند که توسط سوگل مرادی انجام می‌شود. محمدصادق فرهادی‌نیا هم به‌عنوان پژوهشگر در کنار کار حضور داشت. دکتر فرهادی‌نیا هنوز مستند را ندیده و حدود یک ماه دیگر که از انگلیس بیاید، بازخوردش را خواهیم دید. ساخت کل مستند از ۱۳۹۳ آغاز شد و تاکنون ادامه داشته است. در‌مجموع، مستندسازی در طبیعت پرچالش است و دلیل رفتن من به سمت ساخت چنین کاری، علاقه شخصی خودم است.

ساخت اثر در حوزه حیات‌وحش کار ساده‌ای نیست
مستندسازی در حوزه حیات‌وحش کار ساده‌ای نیست. این‌که موضوع مستند موجوداتی غیرقابل‌پیش‌بینی باشند، به معنای این است که نمی‌توان حرکت بعدی آن‌ها را پیش‌بینی کرد. سر و کله زدن با حیواناتی که باید از یک فاصله از آن‌ها حرکت کرد و رفتار‌های آن‌ها را به‌صورت طبیعی رصد کرد، کار هر کسی نیست. کار کردن در طبیعت صبوری خاصی می‌طلبد. مستندساز طبیعت باید برای انواع اتفاق‌ها آماده باشد و خودش را برای روبه‌رو شدن با چالش‌های مختلف آماده کند. نکته مهم اما، همان صبوری است. چیزی که در صحبت‌های امیری هم به چشم می‌خورد. این‌که برای رسیدن به نتیجه، صبور باشد و اگر لازم شد، مراحل کار را بار‌ها و بار‌ها تکرار کند. درست همان‌طور که تهیه‌کننده مستند عملیات پلنگ هم به آن اشاره کرد، گاهی برای زنده‌گیری یک پلنگ ساعت‌ها صبوری می‌شد و در نهایت چیزی که در دام می‌افتاد روباه یا حیوان دیگری بود. گذر از طبیعت برای رسیدن به نتایج مورد نظر مستندساز، بیشتر از کار‌های دیگر به آگاهی از جرئیات طبیعت و در کنار آن، صبوری نیاز دارد. چیزی که به‌نظر می‌رسد امیری و تیم او توانسته‌اند به آن دست پیدا کنند.

روزنامه جام جم