هنر خوب گوش‌‌دادن را بلد بود

مسلمانی، محور شخصیت علمیو اجتماعی علامه جعفری

مهندس سیدمجتبی حسینی از شاگردان علامه‌جعفری ضمن گرامیداشت یاد و خاطره این عالم دینی، بیان کرد: علامه محمدتقی جعفری قبل از تمام ویژگی‌ها‌ و خصوصیات فردی، علمی و اجتماعی، یک مسلمان بود و بقیه وجوه شخصیتی ایشان حول این محور اساسی شکل گرفت. این مسلمان، همزمان یک فیلسوف، فقیه و دانشمند است. او از معدود آدم‌هایی است که من هیچ‌گاه و در هیچ شرایط عملی مغایر با آیات قرآن و روایات اسلامی در رفتار و اندیشه ایشان ندیدم. بسیار اهل تعامل بود و دلیل جذابیت علامه‌جعفری برای اهالی علم و عموم مردم در درجه نخست محتوای علمی سطح بالا در طرح مسائل نبود، بلکه بیشتر به دلیل اخلاق، منش و رفتارشان جذب ایشان می‌شدند. او به قول و قرار‌هایی که می‌گذاشت، بسیار وفادار بود و هرگز قولی نمی‌داد که نتواند به آن عمل کند.
 وی با تأکید بر این‌که بسیاری از مشکلات پیرامون ما از ناتوانی در گوش دادن به دیگران است، ادامه داد: علامه جعفری برخلاف بسیاری از بزرگان و شخصیت‌های مطرح، هنر خوب گوش دادن را بلد بود و در مواجهه با افراد با هر تفکر و اندیشه‌ای تعصب افراط و تفریطی نداشت و همین موضوع، محبوبیت او را حتی بین مخالفانش بیشتر می‌کرد. هرکسی از ما آرزو دارد که محضر بزرگانی مانند علامه جعفری را درک کند و در شرایطی که ایشان از میان ما رفته و دسترسی به وجودشان ممکن نیست، کتاب حاضر می‌تواند به‌خوبی این حس همنشینی و همراهی را بین مخاطبان ایجاد کند. بنابراین به همه کسانی که ارادتی به این دانشمند بزرگ معاصر دارند و می‌خواهند با آرا و اندیشه‌ها و زندگی شخصی ایشان آشنا شوند، توصیه می‌کنم این کتاب را مطالعه کنند.

 
علامه جعفری، مبتکر طرحی نو در فلسفه اسلامی 

در ادامه این مراسم، محمدرضا اسدی؛ استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به تفاوت حیات و تفکر فلسفی علامه جعفری با دیگر فیلسوفان اسلامی از گذشته تا امروز، گفت: در سنت فلسفی اسلامی از زمان ابن‌سینا تا اندیشمندان معاصر که بر پایه «موجود به ماهو موجود» شکل گرفته‌ که خود برگرفته از فلسفه یونان و ارسطو بود و با وجود نقدهایی که ابن‌سینا به این تفکر فلسفی داشت اما خود هم برهمان محور حرکت کرد و فلسفه اسلامی هم تا امروز بر این محور استوار است اما علامه جعفری این دیدگاه فلسفی را قبول نداشت و شناخت «من» و «انسان» را محور تفکر فلسفی خود قرار داد و از این نظر، من فلسفه اسلامی را به قبل و بعد از علامه جعفری تقسیم می‌کنم. در واقع علامه جعفری دغدغه توجه به مسائل روز را داشت و کوشش می‌کرد به‌عنوان عالم دینی به مسائل روز بی‌تفاوت نباشد.
وی ضمن تشریح تفاوت ریشه‌ای بستر تفکر علامه جعفری با فلسفه ارسطویی با اشاره بر محوریت انسان و ارتباط انسان و جهان(عالم هستی) که طرح و اندیشه‌ای نو در فلسفه اسلامی‌است، افزود: علامه جعفری تأکید داشت که برای شناخت انسان باید به این شش پرسش پاسخ داد که این پرسش‌ها می‌تواند پرسش هر انسانی باشد که عبارتند از «من کیستم؟»، «از کجا آمدم؟»، «به کجا می‌روم؟»، «برای چه آمدم؟»، «با کیستم؟» و «به کجا می‌روم؟». علامه اعتقاد داشت که در حیات معقول این شش پرسش به‌واسطه همکاری دین، علم و فلسفه پاسخ داده می‌شود. برخی از این پرسش‌ها مانند «من از کجا آمدم» و «به کجا می‌روم» در محدوده پاسخگویی علم نیست. 
اسدی تصریح کرد: علم و فلسفه می‌توانند در مسیر پاسخگویی به این پرسش‌ها به کمک دین بیایند ولی دین باید محور باشد. مرحوم جعفری می‌گفت حیات معقول، سه بال دین و علم و فلسفه دارد. دین می‌تواند بر علم پرتوافشانی کند و بگوید اگر می‌خواهی انسان را بشناسی، انسان محدود به این حیات نیست. می‌تواند بدون این‌که باری بر فلسفه باشد بر او پرتو بیفکند و بگوید حیات بشری دارای اصول الهی است. 
استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر عمق نگاه علامه جعفری ادامه داد: علامه از این علم و فلسفه مادی و پوزیتیویستی دوری می‌کرد. نگاه انتقادی به تفکر فلسفی و علم جدید و حتی نگاه انتقادی به فلسفه اسلامی داشت و معتقد بود نظام فلسفی اسلام نباید محدود به چند فیلسوف شود، تفکر تا وقتی حیات وجود دارد، جریان دارد. این نگاه استاد برخاسته از تعالم دینی ماست. تأکید علامه جعفری این بود که ما یک متر و میزان به نام ترازوی الهی داریم. حقایق دینی میزان هستند و به انسان‌شناسی، طبیعت‌شناسی و تاریخ‌شناسی جهت می‌دهد. در بخش پایانی این مراسم، علی‌جعفری فرزند علامه جعفری و نویسنده کتاب «علامه محمدتقی جعفری: سرگذشت و ایام، آرا و اندیشه‌ها»، گفت: این کتاب حاصل گفت‌وگو و جمع‌آوری اطلاعات و مباحث پیرامون علامه جعفری است که کار آن از زمان فوت ایشان به‌صورت ناپیوسته شروع و در پنج سال اخیر با جدیت بیشتر پیگیری شد و به چاپ رسید.

علامه جعفری پیشگام وحدت حوزه و دانشگاه

دکتر مهدی گلشنی - عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی

علامه محمدتقی جعفری(ره) از نوادر عصر ما بودند و تواضع و آشنایی به مقتضیات زمان، دو ویژگی مهم ایشان بود و محبوبیت‌شان در بین دانشجویان و جوانان الگویی تمام برای وحدت حوزه و دانشگاه است. علامه جعفری، جامع معقول و منقول و آزاداندیش و به قول مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)، «علامه ذوالفنون» و از نظر اخلاقی، فردی کم‌نظیر بود.

علامه جعفری از پیشگامان وحدت حوزه و دانشگاه بود. ایشان قبل از انقلاب و بعد از انقلاب جلسات منظمی با دانشگاهیان و بزرگان علمی و دانشگاهی ازجمله مرحوم دکتر حسابی، مرحوم دکتر هشترودی و دکتر فضل‌ا... رضا و سایر اندیشمندان معاصر داشت که در آن جلسات، مسائل فلسفی علوم مطرح بود. ایشان در میان علمای کشورمان بیشترین رفت‌وآمد را با دانشگاهیان داشت و بسیار مورد علاقه استادان و دانشجویان مسلمان بود. اگر این‌گونه برخورد با دانشگاهیان از طرف حوزویان ادامه یافته بود، این‌گونه شاهد جدایی دانشگاهیان از حوزویان نبودیم و حوزه بیشتر به اقتضائات زمان توجه می‌کرد که من این موضوع را در جلسه‌ای با مقام معظم رهبری نیز طرح کردم. علامه جعفری مکاتبات و ملاقات‌های زیادی با دانشمندان غرب و مسلمان داشت که در آنها انواع مسائل علمی و فلسفی مطرح بود. 
همچنین شاهد ملاقات ایشان با پروفسور عبدالسلام در تهران بودم و به‌عنوان مترجم، سخنان آنها را به‌هم انتقال می‌دادم. در آن جلسه ایشان برخی مسائل فلسفی چالش‌برانگیز فیزیک معاصر ازجمله بحث نسبیت را مطرح کرد و نظر مرحوم عبدالسلام را در مورد آن پرسید و برخی مکاتبات خود با راسل را برای او مطرح کرد. علامه جعفری با دانشمندان برجسته‌ای نظیر برتراند راسل و روژه گارودی مکاتبه داشت. ایشان در بعضی کنفرانس‌های خارجی هم شرکت و سخنرانی می‌کرد.
علامه جعفری از همان ابتدای تحصیل در نجف، دغدغه آگاهی از مسائل مطرح در عصر خود را داشت و به مرجع عالیقدر سیدعبدا... شیرازی، ضرورت پرداختن به فلسفه و علوم انسانی جدید را یادآور شد. همچنین متذکر شد که لازم است حوزه‌های علمیه به مسائل روز توجه کنند، به مسائل جدید اجتماعی و جهانی در فقه توجه داشته باشند و به تخصصی شدن ابواب فقه هم توجه کنند. او در این زمینه هم پیشرو بود و خودش آغازگر طرح این مسائل شد.
علامه بیش از نیم قرن پیش به نقش مهم اصول فلسفی در علوم تجربی توجه کرد و در نوشته‌هایش، در بحث بعضی از مسائل مهم فلسفی علوم و چالش‌های آنها که بعضا متعرض دین بودند، وارد شد و مشکلات آنها را برملاساخت. توجه به این مهم را که علم پاسخگوی سؤالات بنیادی انسان نیست، سؤالاتی از قبیل این‌که انسان بداند از کجا آمده است؟ به کجا خواهد رفت و رسالت او در این جهان چیست، حیات معقول نامید که در آن علم و دین و فلسفه جمع می‌شوند.