سفر اربعین؛ با تجهیزات یا با معرفت؟

تولید اثر خوب و ماندگار در بخش‌ها و ژانرهای مختلف هنری، زمانی اتفاق می‌افتد که هنرمند نسبت به موضوع تخصصی مورد علاقه خود، با جدیت و پشتکار به تولید آثار می‌پردازد اما در چند سال اخیر حداقل در حوزه عکاسی آیین اربعین، شاهد تکرار هستیم و البته در بررسی دلایل این امر، ادله بسیاری را می‌توان در این خصوص ذکر کرد.

مهم‌ترین الگو برای عکاسان حرفه‌ای مشاهده آثار برگزیده و کتب منتشر شده در جشنواره‌ها و سوگواره‌هایی است که برگزار می‌شود و ناخواسته تاثیر بسزایی برای ارائه آثاری شبیه برگزیدگان دوره‌های پیشین را فراهم می‌کند. نداشتن شناخت و معرفت کامل نسبت به رویداد موضوع فراخوان‌ها و انتخاب آثاری مبتنی بر تکنیک خوب و قواعد عکاسی باعث عدم ارائه مسیری روشن در حوزه عکاسی آیین‌ها و مناسک مهم جهان تشیع و کشورمان ‌می‌شود. تکرار نام‌ها در تمام رویدادهای مهم میهن‌مان ‌و اجازه ندادن به ورود نسل‌های ناشناخته هنر نیز از دیگر دلایل این مهم است. نداشتن مطالعه و آشنایی دقیق و شناخت مبتنی بر پژوهش و تحقیق رسوم ملی و فراملی و انجام ندادن مشق نظری و علمی‌ باعث می‌شود تا هنرمند نتواند با نگاه خلاقانه به ارائه آثاری مفید اقدام کند و مظلومیت و مهجوریت‌های شایسته و بایسته مناسک‌ها و مراسم‌ها انعکاسی ارزشمند داشته باشد. دوری از کلیشه‌های تکراری و استفاده نکردن از مربیان و معلمان بدون مطالعه و پژوهش در شوراهای سیاست‌گذاری و در دهه اخیر در رویدادهای جمعی و مهمی ‌چون کارگاه‌های تخصصی با موضوعاتی مانند محرم و صفر و اربعین از جمله این اتفاقات است، زیرا مطالب و مباحث ارائه شده در چنین کارگاه‌هایی مبتنی بر شنیده‌ها و سواد روزنامه‌ای و کسب معلومات از فضای مجازی است و برگزاری این شیوه از برنامه‌های تخصصی می‌تواند مانع مهمی ‌در برخی از راهکارهای عملی و مفید برای ارائه الگوهای علمی ‌در جامعه هنری باشد چرا که یک عمر می‌توان سخن از زلف یار گفت.

لزوم شناخت و مطالعه در هنر

ترویج تمدن نوین اسلامی ‌توسط فرهنگ و هنر نیاز به شناخت دقیق پژوهش و مطالعه نظری و عملی دارد و باید مورد توجه نخبگان و مدیران و تصمیم‌گیرندگان این حوزه قرار گیرد. بهره جستن از ظرفیت بینارشته‌ای و پژوهشگران و محققان بی‌ادعا و متعهد و به‌کارگیری چهره‌های ناشناخته هنر ایران اسلامی ‌راهکاری اجرایی و عملیاتی برای رهایی از مشکلات و رسیدن به افق‌های روشن و امیدبخش خواهد بود.

بررسی تاریخی و شناخت عمیق رویدادها از جمله نکات مغفول برای اهل هنر است که به‌دلیل شتابزدگی در تولید آثار مورد توجه قرار نگرفته است. شناخت و آگاهی از مکانی که مقصد اصلی سفر اربعین است از ملزومات شناخت کامل تولید اثر بوده و لازم است هنرمند تاریخچه زیارت اربعین را بداند. دانستن این مهم که زیارت اربعین به سال ۶۱ هجری و زمانی که جابر بن عبدا... انصاری به زیارت سید الشهدا(ع) رفت، باز‌می‌گردد، به‌دلایل بسیاری مهم است (هر چند برخی دیگر قائل به این هستند که پیاده‌روی اربعین از قرن ۱۲ به قبل تاریخچه‌ای ندارد). عده بسیاری معتقدند برخی از علمای نجف پیشرو این حرکت اجتماعی بوده و پس از سقوط صدام ملعون در سال ۲۰۰۳ میلادی این حرکت احیا شده است؛ زیرا موانع برداشته شده بود و مردم ترسی از آسیب جسمی ‌نداشتند و موجی جدید برای پیاده‌روی به سمت کربلای معلی و زیارت حرم امام حسین(ع) در روز اربعین شروع شد و پیاده‌روی اربعین جانی دوباره گرفته است.

آشنایی با فرهنگ مردم عراق ضروری است

مراسم اربعین از جنبه‌های مختلف و متنوع بسیاری اهمیت دارد و مناسب است که بر اساس شناخت همین موارد زائران و هنرمندان به سرزمین ابوتراب قدم بگذارند. دانستن این مهم که با یک آیین عراقی روبه رو هستیم و آنچه از نظر ویژگی‌های فرهنگی توسط دیگر زائران به‌ویژه ایرانیان افزوده شده است، ماهیت اجتماعی این رویداد جمعی را تغییر نمی‌دهد، زیرا شروع کننده این پدیده اجتماعی، عراقی‌ها بوده‌اند و سبک خدمات دهی و موکب داری و مؤلفه‌های فرهنگی اربعین به‌صورت کامل وابسته به فرهنگ عراقی، سنت‌ها و شیوه‌های رایج مردمان سرزمین عراق است. هرچند در سال‌های اخیر تغییرات فرهنگی در این جریان ایجاد شد.اربعین،۴۰روز پس از واقعه عاشورا، زمینه‌ای برای شکل‌گیری یکی از پرجمعیت‌ترین مراسم زیارتی پیاده در جهان معاصر است و این آیین نیکی و مهربانی شکل گرفته در دهه آخر ماه صفر با عنوان پیاده‌روی زیارتی درمسیری مشترک و در بین جهانیان، رنگ و بوی شیعی و پاسداشت مناسک عزاداری شیعیان را در بردارد. آنچه در رویداد جمعی و جهانی اربعین در دنیای امروز شکل می‌گیرد، می‌تواند از جنبه‌های مختلف پژوهشی و مطالعاتی برای اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه مورد تحلیل قرار گیرد. با توجه به فعالیت‌های هنرمندان در سال‌های اخیر بر اساس داده‌های گردآوری شده، اعم از عکس، فیلم، متن و پادکست‌های تولید شده می‌تواند مبنای مناسبی برای آغاز کیفی پژوهشی با محوریت الگوی فعالیت‌ها و تجربه‌ آیین‌های نیکی و انحصاری تصویر محور در آیین پیاده روی جهانی اربعین باشد و واکاوی به‌هنگام و مناسب این رویداد مهم معاصر می‌تواند زمینه‌ساز شناخت بیشتر و مطالعات دقیق‌تر نسل‌های آینده در عرصه فرهنگ، هنرو رسانه را در رسانه‌های اجتماعی و جهان معاصر بنا گذارد.

یادگار غم هفتاد و دو تن لاله رخ است
این همه لاله که در کرب و بلا می‌روید
استاد محمدعلی مجاهدی