آیین‌های کهن عاشورایی به روایت لحظه‌های ناب

هنرمندان نیز همیشه به پرداختن به فرهنگ عاشورایی و آداب و رسوم مختلف سوگواری علاقه‌مند بوده‌اند و با پرداختن به چنین مضامینی، همواره سعی در نشان دادن ارادت خود به خاندان پیامبر اسلام (ص) داشته‌اند و به نوعی با این کار، دین خود را به قیام عاشورا و واقعه کربلا ادا کرده‌اند. جالب است امروز و بعد از گذشت برگزاری این مراسم، هنوز هم بسیاری از این سنت‌ها و میراث‌فرهنگی سوگواری و عزاداری برای امام‌حسین (ع) و یارانشان تنها با اندکی تغییر، یکسان مانده. البته بخشی از ماندگاری این آیین نیز مرهون تلاش هنرمندان و از جمله عکاسانی است که از دیرباز تمام تلاش‌شان را برای ثبت این رویداد اصیل و عمیق معنوی به خرج داده‌اند. عکاسان در پاسداشت و ثبت آیین‌ها و مراسم عاشورایی از بعد مادی و فرم‌های تکرار شونده به شیوه غربی دوری می‌کنند و همین باعث می‌شود هر بیننده‌ای با هر سبک و سیاقی از زندگی، هنگام تماشای این آثار، بخشی از وجود و درونیات خود را ببیند. این روز‌ها نمایشگاه عکس «من حسینی‌ام» با استفاده از آثار ۱۲عکاس انجمن سینمای جوانان ایران در نگارخانه جوان این انجمن برپاست.

نمایشگاه عکس من حسینی‌ام اولین نمایشگاه جمعی آژانس عکس ایران به شمار می‌رود که به مناسبت ماه محرم و صفر و ایام سوگواری امام‌حسین (ع) ترتیب داده شده است. این نمایشگاه با استفاده از ۲۷ عکس در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتی‌متر از مجموعه عکس‌های مهدی توحیدی، بهزاد جهانگیرزاده آرمین حجازی، مهدی خانزاده، مهسا موسوی، مریم غایب، زینب صفری، سارا نوروزی، محدثه رضاوند، فاطمه اکبری، نرگس عطایی و فرزانه قنبری از روز سه‌شنبه (یکم شهریور) افتتاح شده و تا چهارشنبه این هفته دایر است.
این نمایشگاه، نشانه دقیقی از تلاش عکاسان جوان مشگین‌شهری برای ثبت آداب و رسوم سوگواری در روز‌های تاسوعا و عاشورای حسینی در شهرستان‌شان است که با شکوه زیادی برگزار می‌شود. در این عکس‌ها رنگ‌ها، مفاهیم و معانی خاص خود را دارد. سبز نماد قداست و بی آلایشی و قرمز نماد فتنه‌انگیزی و رذالت است و نشانه‌های تصویری، چون زنجیر و پرچم نیز در این عکس‌ها فراوان به چشم می‌خورد. به مناسبت برگزاری این نمایشگاه سراغ چند نفر از عکاسان این نمایشگاه و مدیر آژانس عکس ایران رفته ایم و با آنان درباره چگونگی و هدف از برگزاری این نمایشگاه و موضوع آن یعنی آداب و رسوم عزاداری در شهرستان‌ها و تأثیرش بر زندگی مردم گپ وگفت زده ایم.

مریم غایب، عکاس جوانی است که تاکنون در نمایشگاه‌های مختلف عکاسی حضور داشته. او درباره تأثیر برگزاری این نمایشگاه بر کار هنری خود گفت: سال‌هاست که در انجمن عکاسان جوان مشگین شهر مشغول فعالیت هستم و خوشحالم که امروز در تهران این فرصت برای ما مهیا شده که آثارمان را به نمایش بگذاریم. برای برگزاری نمایشگاه من‌حسینی‌ام، از آیین‌های عاشورایی شهرستان مشگین شهر و روستا‌های اطراف عکاسی کردیم. مشگین شهر جزو استان اردبیل است و این استان از دیرباز آداب و رسوم اصیلی در ماه محرم و به‌خصوص روز تاسوعا و عاشورای حسینی داشته که با عکاسی از این مراسم سعی کردیم آن را به تمام ایران نشان دهیم.

این عکاس مشگین شهری درباره تلاش عکاسان برای برگزاری نمایشگاه من حسینی‌ام، بیان کرد: در انجمن سینمای جوان مشگین شهر، گروه عکاسی داریم و معمولا از یک ماه پیش از مناسبت‌ها طی جلساتی هماهنگ می‌کنیم که در رابطه با آن مناسبت‌ها چطور و چگونه عکاسی کنیم. در رابطه با عکس‌های این نمایشگاه هم یکی‌دو هفته پیش از شروع ماه محرم تصمیم گرفتیم و در روز تاسوعا و عاشورا هم به‌صورت گروهی و هم انفرادی عکاسی کردیم که بعد از تایید توسط رئیس انجمن در معرض دید عموم قرار گرفت.
او درباره آداب و رسومی که نمودش در عکس‌های این نمایشگاه مشاهده می‌شود، توضیح داد: در مشگین شهر، هیات‌های عزاداری سطح شهر و روستا‌های اطراف در روز تاسوعا و عاشورا به خیابان اصلی شهر می‌آیند و سینه زنی، زنجیرزنی و نوحه‌خوانی می‌کنند. در این شهر خانه متبرکی است که در گذشته آیت ا... سیدسلیمان فتاحی از روحانیان سرشناس مشگین شهری در آنجا زندگی می‌کرده. اجداد این روحانی سرشناس از سال‌ها پیش از عراق به مشگین‌شهر مهاجرت کرده‌اند و امروز خانه این سید برای مردم آن ناحیه بسیار متبرک است. در تاسوعا و عاشورا خانه آقا سید بسیار شلوغ می‌شود. حتی روز تاسوعا مردم یکی از روستا‌های اطراف پای برهنه زنجیرزنان و سینه زنان به خانه آقا سید می‌آیند و بعد از خانه ایشان به خیابان می‌روند و عزاداری را ادامه می‌دهند. روز عاشورا در مشگین‌شهر مراسم شبیه‌خوانی برگزار می‌شود. شبیه‌خوانی، شبیه تعزیه است. شبیه‌خوان‌ها در حالی که متن اجرای خود را که به آن تعزیه نامه یا نسخه گفته می‌شود در دست دارند یکی یکی به اجرای نقش خود می‌پردازند و از صحنه بیرون می‌روند و ما سعی کردیم از تک‌تک این مراسم عکس بگیریم.

غایب با تاکید بر اهمیت و حفظ آداب و رسوم مذهبی و فرهنگی، تصریح کرد: مراسم عزاداری یکی از راه‌هایی است تا آموزه‌های دینی و درس‌های اهل بیت (ع) به نسل‌های آینده منتقل شود. این مراسم آثار و برکاتی مانند آشنا شدن مردم با راه و رسم امامان (ع)، ایجاد وحدت بین شیعیان و... دارد که باید مانند میراثی ثبت و به نسل‌های آینده منتقل شوند. ما هم در این عکس ها، اعتقادات شخصی‌مان را ثبت کردیم. قطعا اگر هنرمندی باور شخصی و ارادت قلبی به آداب و سنن مذهبی نداشته باشد، نمی‌تواند روی آن کار کند.

عکاسی پس از پژوهش

احمد کاوند، مدیر آژانس عکس ایران درباره روند برگزاری نمایشگاه کشوری «من حسینی‌ام» و اهدافی که دنبال می‌کند، می‌گوید: آژانس عکس ایران بعد از راه‌اندازی مجدد وظیفه بسترسازی مناسب برای عکاسان جوان و خلاق را دارد. این آژانس با تمرکز ویژه بر فعالیت‌های عکاسان جوان و خلاق موظف است هرچه بیشتر استعداد آن‌ها را شکوفا و علاقه‌مندان این رشته را به سوی حرفه‌ای شدن هدایت کند تا استعداد آن‌ها در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی شکوفا شود.

از این رو نگارخانه «جوان» با هدف فراهم‌آوردن فضایی جهت برگزاری نمایشگاه‌های عکس برای دانش‌آموختگان انجمن سینمای جوان در سراسر کشور و دیگر هنرمندان این حوزه در سال جاری افتتاح شده و همچنین میزبان برگزاری برنامه‌های متنوع شامل کارگاه‌ها، جلسات نقد عکس و همه برنامه‌های مرتبط با هنر عکاسی است.
او با بیان این‌که هم اکنون دفاتر انجمن سینمای جوان در ۵۸ شهر مشغول فعالیت هستند، می‌گوید: قبل از آغاز ماه محرم از طرف دفتر مرکزی انجمن به دفاتر سراسر کشور اعلام شد چنانچه برای مراسم تاسوعا و عاشورا و البته اربعین حسینی برنامه عکاسی دارند، عکس های‌شان را ارسال کنند که برای آن‌ها نمایشگاه حضوری در تهران برگزار کنیم. خلاصه از دفتر مشگین‌شهر در استان اردبیل ۲۶عکس از ۱۲عکاس برای ما ارسال شد که نمایشگاه آن را باعنوان من‌حسینی‌ام به‌صورت حضوری برگزار کردیم که پس از پایان نمایشگاه هم قرار است تمام این آثار را به‌طور مجازی در صفحه اینستاگرام کانون قرار دهیم. ضمن این‌که حدود ۱۵نمایشگاه مجازی عکس هم در همان روز تاسوعا و عاشورا برگزار کردیم که بازخورد خوبی هم داشت.

مدیر آژانس عکس ایران درباره دیگر برنامه‌های این آژانس در بزرگداشت قیام کربلا، بیان می‌کند: قرار است از چند روز قبل از اربعین تا چند روز بعد از آن در مناطق مرزی ایران (شلمچه، اهواز و...) که منتهی به کربلا است، نمایشگاه عکس عاشورایی شامل آثاری از عکاسان جوان سراسر کشور برگزار کنیم.

کاوند درباره نمایشگاه من‌حسینی‌ام و برآورده کردن سطح توقع عکاسان و شرکت کنندگان در آن و تأثیرش بر روند فعالیت هنرمندان، توضیح می‌دهد: هنر تا زمانی پابرجاست که تداوم داشته باشد و به آن پرداخته شود. خاصه در اینجا عکاسان زمانی‌که می‌خواهند از موضوعی عکاسی کنند راجع به آن تحقیق و پژوهش می‌کنند که ماحصل این تحقیقات در عکس‌ها نمود پیدا می‌کند. این تحقیقات البته مستند است، چراکه برخی از آداب و سنن در کشور ما پشتوانه معتبری ندارند و خوشبختانه من ندیده‌ام عکاسی از چنین سننی عکاسی کند و آن را در معرض دید عموم قرار دهد. امروز دیگر عکاسان ما به این درجه از آگاهی رسیده‌اند که به موضوعاتی برخاسته از دل مردم بپردازند. در نمایشگاه من‌حسینی‌ام هم سعی شده آرامش و غم مردم در برپایی این مراسم به تصویر کشیده شود. در مجموع فکر می‌کنم تداوم برگزاری این نمایشگاه‌ها می‌تواند آموزه‌ها و پیام قیام عاشورا را حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل کند.

منبع: روزنامه جام جم