حال‌وهوای ​آیینی روز‌های آغازین محرم

خیمه‌ها و علم‌ها و پرچم‌های سیاه عزا بیشتر در سرزمین‌هایی به اهتزاز درآمده است که شیعیان و دوستداران اهل‌بیت، حزن و مصیبت امام خود را قرن هاست سینه به‌سینه و با آیین و رسوم مختلف به فرزندان خود منتقل کرده‌اند. سرزمین پهناور و شیعی ایران زمین، یعنی همین کشور خودمان که این روز‌ها از هر گوشه‌اش رودی از سیلاب جاری است و گویی آسمانش در غم این مصیبت عظما می‌گرید، یکی از مناطق گریان و سیاه‌پوش این کره‌خاکی است.

به گزارش جام جم آنلاین، مردمان این سرزمین که رسم سوگواری عزیزان خود و انتقال نسل‌به‌نسل آن را خوب بلدند و گواه این فرهنگ‌شان، عزاداری در مرگ سیاوش است، از دیرباز برای پسر پیامبر خود هم آیین‌های سوگواری بزرگی برپا داشته‌اند؛ در هر گوشه از این خاک، پیرو آیین و فرهنگ بومی همان منطقه.

برخی از این آیین‌های عزاداری به‌قدری زیبا و باشکوه برگزار می‌شوند که طی سالیان سال قدمت و اصالت خود را در این سرزمین حفظ کرده و امروزه هم به جاذبه‌های مذهبی گردشگری تبدیل شده‌اند که نه‌تن‌ها نسل جامعه بومی برای برگزاری باشکوه‌تر آن‌ها علاقه نشان می‌دهند، که هموطنان‌مان از سراسر کشور و حتی خارج از کشور برای تماشا و شرکت در آن آیین به مناطق برگزارکننده سفر می‌کنند. نخل‌گردانی در چندین استان ازجمله یزد، یزله‌خوانی بوشهر، دمادم جنوبی‌ها، گل‌مالی لرها، کرب‌زنی لاهیجانی‌ها، طبق‌کشی قزوینی‌ها و مراسم شاخسی‌واخسی آذربایجانی‌ها و تشت‌گذاری آذری‌ها ازجمله این آیین بومی عزاداری در رثای سیدالشهداست.

این مراسم معمولا در طول دهه اول و بیشتر در روز‌های تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود، اما برخی از این آیین‌ها مربوط به روز‌های پیش از محرم و آغازین آن است؛ آیین‌هایی که اجرا می‌شوند تا دوستداران حسین (ع) خود را برای عزاداری بزرگ محرم آماده کنند.

آیین شاخسی واخسی آذربایجانی‌ها، تشت‌گذاری آذری‌زبان‌ها ازجمله اردبیلی‌ها و شبیه‌خوانی ازجمله این آیین است.

شبیه‌خوانی؛ آیین همذات‌پنداری با شهدای کربلا
در مراسم شبیه‌خوانی یا تعزیه‌خوانی که تقریبا از قدیم در بیشتر نقاط کشور برگزار می‌شده و هم‌اکنون هم در بسیاری از مناطق ازجمله آبادی‌ها و شهر‌های کوچک برگزار می‌شود، مجموعه‌ای از نمایش‌های نمادین و یادآوری‌کننده وقایع کربلا، از همان روز‌های آغازین محرم و در طول دهه و حتی تا پایان ماه صفر اجرا می‌شود. معمولا در هر روز از دهه اول محرم یکی از نمایش‌های ورود حضرت‌اباالفضل (ع) به کنار رود فرات تا شهادت وی، شهادت حضرت‌علی‌اکبر (ع)، توبه حر، شهادت حضرت‌علی‌اصغر (ع) و شهادت امام‌حسین (ع) اجرا می‌شود. بزرگ‌ترین آیین‌های شبیه‌خوانی کشور در استان‌های اصفهان، مرکزی، تهران و... برگزار می‌شود.

شاخسی‌واخسی؛ آیینی برای آماده‌سازی دل‌ها
شاخسی‌واخسی یا شاه‌حسین‌گویان نوعی مراسم است که در ایام ماه محرم در بیشتر نقاط‌آذربایجان و به طور گسترده در تبریز برگزار می‌شود. این مراسم از چند روز مانده به ماه محرم تا دهمین روز از همین ماه و ظهر عاشورا ادامه می‌یابد. در این نوع عزاداری گروهی از مردان، از پیر و جوان گرفته تا میانسال و کودک، ​ شانه به‌شانه و در صف‌های طویل، ​ طول خیابان و محله‌ها را طی می‌کنند. همزمان با این پیاده‌روی، یکی از اعضای دسته، مداحی‌ها و نوحه‌های جانسوز خوانده و بقیه شاه‌حسین‌گویان جواب می‌دهند. حرکت این صف طویل با روشنای چراغ‌ها و فانوس‌های روشن میان جمعیت درهم‌می‌آمیزد و غربت مصیبت کربلا را بیشتر نشان می‌دهد. این مراسم پیش‌درآمد شکل‌گیری هیات‌های عزاداری در شب‌های دهه اول محرم است.

تشت‌گذاری؛ به یاد تشنگان فرات
این آیین مربوط به روز‌های ۲۶ تا ۳۰ ذی‌الحجه است که اگرچه در بیشتر استان‌های آذری‌زبان برگزار می‌شود، اما شهره به آیین اصیل اردبیلی‌هاست. در این آیین، تشت نماد مشک سقای کربلاست و آب، نماد رود فرات است که به روی حسین و یارانش بسته شده است. در این آیین ابتدا عزاداری می‌شود و سپس ریش‌سفیدان هر محله تشت‌ها را بر دوش حمل کرده و وارد‌مساجد می‌شوند. پس از آن در مسجد دور می‌زنند و تشت‌ها را در جای مخصوص قرار داده و آن‌گاه تشت‌ها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوش‌شان حمل کرده‌اند، ​پر می‌کنند....

منبع: روزنامه جام جم