تاثیرپذیری فرهنگی ترکیه از ایران در طول تاریخ

بدون تردید پرمخاطب‌ترین محتوایی که می‌توان برای تلویزیون و حتی رادیو تولید کرد سریال‌های داستانی است. این محتوا در رادیو تحت عنوان نمایش رادیویی تعریف می‌شود. برای تولید سریال‌های مشترک تلویزیونی یا نمایش‌های رادیویی می‌توان به سراغ شخصیت‌های مهم تاریخی رفت و بخش‌های مختلف زندگی آنها را در قالب داستان‌های گیرا برای مخاطب روایت کرد. یکی از این شخصیت‌ها مولاناست که اشعار او را نه تنها در ایران که در بسیاری از نقاط جهان می‌شناسند. مقبره مولانا در خاک ترکیه قرار دارد و از همین رو این شاعر پرآوازه نزد مردم این کشور نیز بسیار محترم است. البته در حال حاضر فیلم سینمایی «مست عشق» که به روایت بخشی از زندگی مولانا و شمس پرداخته است، به عنوان محصول مشترک ایران و ترکیه مراحل تولید خود را پشت سر می‌گذارد. این فیلم که در سال‌های اخیر حرف و حدیث‌های مختلفی را ایجاد کرده بود، می‌تواند بهانه‌ای برای انجام همکاری‌های مشابه بیشتر میان ایران و ترکیه در زمینه تولید محصولات فرهنگی مشترک در رابطه با شخصیت‌های مهم تاریخی باشد.
 تاثیرپذیری فرهنگی امپراتوری عثمانی از ایران
علاوه بر شخصیت‌های تاریخی شناخته شده‌ای که مردم هر دو کشور به آنها اقبال دارند، در همکاری‌های مشترک فرهنگی می‌توان  سراغ شرح زندگی آن دسته از شخصیت‌هایی رفت که شاید در ایران یا ترکیه نزد عموم مردم چندان شناخته شده نباشند. یکی از این افراد خلیل اینالجیک است که احتمالا در ایران چندان شناخته شده نیست. 
اینالجیک تاریخ‌دان برجسته کشور ترکیه بود و پژوهش‌های فراوانی در مورد امپراتوری عثمانی انجام داد. او امپراتوری عثمانی را ادامه دهنده سنت امپراتوری‌های بزرگی می‌دانست که قرن‌ها قبل در ایران ظهور کردند و معتقد بود عثمانی‌ها از هر نظر، به‌خصوص از دید فرهنگی، تحت تاثیر ایرانی‌ها قرار داشتند. از دید اینالجیک ساختار زبان و ادبیات ترک به شدت تحت‌ تاثیر ادبیات ایران بود و شاعران و ادیبان ترک با الهام از متون کهن فارسی توانستند آثار خود را به رشته تحریر در‌آورند. او نخستین ترجمه ترکی از کتاب «اسکندرنامه» نظامی را به عنوان یکی از نخستین نمونه‌های ادبیات کلاسیک ترک معرفی کرده است. در آثار مکتوب و سخنرانی‌های شفاهی خلیل اینالجیک روایت‌های متعددی در رابطه با اهمیت تمدن ایرانی و ضریب نفوذ زبان فارسی در سرزمینی که امروز به عنوان ترکیه شناخته می‌شود، قابل مشاهده است که هر کدام از آنها سوژه‌های مناسبی برای تولید محتوای فرهنگی به‌شمار می‌رود. به گفته اینالجیک هنگامی که جامی، شاعر و ادیب صاحب‌نام ایرانی از سفر مکه بازمی‌گشت، در حلب با دعوت سلطان محمد فاتح مواجه شد. 
سلطان محمد که از مشهورترین سلاطین عثمانی است با ارسال ۵۰۰۰ سکه طلا، جامی را به استانبول دعوت کرد تا به دربار خود رونق و اعتبار فرهنگی ببخشد. با این‌حال جامی که پیش از آن در بزرگ‌ترین مراکز فرهنگی ایران نظیر هرات، مرو و سمرقند زندگی کرده بود، برای آشنایی با تمدن نوپای ترکی وسوسه نشد و با رد دعوت سلطان محمد به هرات بازگشت. دیگر روایت نقل شده توسط اینالجیک به میزان نفوذ زبان فارسی در مناطق غربی آناتولی اشاره دارد.  او روایت کرده است که ابن بطوطه پس از حضور در شهر بورسا با این حقیقت مواجه شد که در آنجا کسی به زبان عربی صحبت نمی‌کند. با این‌حال او پس از پرس و جو از ساکنان شهر دریافت که عده‌ای در این شهر زبان عربی را می‌دانند؛ اما پس از صحبت با آنها به این نتیجه رسید که زبان آنها نه عربی که فارسی کهن است. از دید اینالجیک در آن زمان عده قابل توجهی از ساکنان آناتولی به زبان فارسی آشنایی داشتند و دلیل این‌که مولانا بخش مهمی از عمر خود را در قونیه گذراند اما اشعار او به زبان فارسی است، همین موضوع بود. پس از حضور و نفوذ انگلیسی‌ها در خاورمیانه و مناطق غربی آسیا میزان تاثیرپذیری ادیبان ترک از همتایان ایرانی خود تا حد قابل توجهی کاهش یافت و میزان آشنایی مردم آناتولی به زبان فارسی نیز به سرنوشت مشابهی دچار شد.
 رقابت در عین همکاری و رفاقت
نمی‌توان کتمان کرد که ترکیه با بسیاری از همسایگان ایران متفاوت است و در عین این‌که می‌تواند به عنوان همکار فرهنگی ما لقب گیرد، همچنان رقیب فرهنگی جدی و سرسختی برای ما به‌شمار می‌رود. حتی باید اعتراف کرد که ترکیه در این رقابت فرهنگی بسیار موفق‌تر از ما ظاهر شده است و در حال حاضر دست بالا را دارد. اگر میزان تاثیرگذاری بر سایر کشورهای همسایه را نادیده بگیریم و فقط به رقابت رودررو اتکا کنیم باز هم پیروزی ترکیه بر ایران کاملا محسوس به‌نظر می‌رسد. 
با نگاهی به تعداد گردشگران ایرانی حاضر در ترکیه، ایرانیانی که به شکل روزافزون اقدام به خرید ملک و املاک در این کشور می‌کنند، میزان محبوبیت فیلم‌ها و سریال‌های ساخت ترکیه در ایران و همچنین درصد اقبال مردم به محصولات فرهنگی این کشور نظیر موسیقی در کنار تعداد کنسرت‌های سالانه برگزار شده در شهر استانبول توسط ایرانیان، همگی بر این پیروزی مهر تایید می‌زند.
با این اوصاف شاید بتوان ادعا کرد که نکات مطرح شده توسط خلیل اینالجیک در مورد تاثیرپذیری فرهنگی ترکیه از ایران در طول تاریخ امروز شکل معکوس به خود گرفته است. در عین حال باید به این حقیقت نیز اذعان داشت که ترکیه این پیروزی را در یک رقابت کاملا عادلانه و برابر به دست آورده و هیچ عذر و بهانه‌ای برای کمرنگ جلوه دادن آن پذیرفته نیست. 
در واقع آنها از فرصت‌های خود بسیار بهتر از ما استفاده کرده‌اند و در امور فرهنگی کمتر موقعیت استراتژیکی را نادیده گرفته و هدر داده‌اند. اگر به فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی ساخت کشور ترکیه بنگریم تمرکز ویژه‌ای بر به تصویر کشیدن دوران اوج امپراتوری عثمانی در آنها مشاهده می‌شود. دورانی که بخشی از آن مصادف با حکمرانی پادشاهان صفوی در ایران بود. با این‌حال در این فیلم‌ها و سریال‌ها اشاره‌های اندکی به ایرانی‌ها به عنوان دشمن و رقیب وجود دارد و تمرکز اصلی بر برجسته ساختن نقاط قوت خود به جای تاکید افراطی بر نقاط ضعف دشمن است. در واقع آنها برخلاف ما، که همیشه در خواب به سر برده‌ایم،  سعی کرده‌اند در عین به‌تصویر کشیدن شکوه و جلال گذشته‌ای که پشت سر گذاشته‌اند، بخش‌های تاریک تاریخ را هم تا حد امکان به تصویر بکشند تا حداقل فیلم‌ها و سریال‌هایی که می‌سازند از نظر جذابیت دراماتیک قادر به همراه ساختن مخاطب با خود باشد. شاید به کمک همکاری‌های مشترک فرهنگی بتوان چنین تجربیات مهمی را از رقیب فرهنگی آموخت تا در عین همکاری و رفاقت، همچنان به رقابت عادلانه و بدون حرف و حدیث با او ادامه داد.

سر دلبران در کلام دیگران
خلیل اینالجیک دو کتاب «سیاست‌نامه» خواجه نظام‌الملک طوسی و «شاهنامه» فردوسی را به عنوان  احیا‌کنندگان فرهنگ باستانی ایران برمی‌شمارد. او کتاب سیاست‌نامه را تبلور سنت باستانی ایرانی و هندی در امر دولت و حکومت می‌داند و برای آن ارزش و احترام فراوانی قائل است. با این‌که عده قابل توجهی از پژوهشگران خارجی بارها بر اهمیت و اعتبار آثار کهن ادبی ما تاکید کرده‌اند، اما این آثار در زادگاه خود ایران چندان مورد توجه جدی قرار ندارند و معمولا در ساخت محصولات فرهنگی اقبالی به آنها نمی‌شود.