دین برای آموزش و انتقال آموزه‌های خود نیازمند هنر است

حمید تلخابی  با اشاره به نقش هنر در انتقال دین به عنوان یک نیاز قطعی بشر، بیان کرد: ما هر قرائتی از دین داشته باشیم، قرائت فقهی، قرائت کلامی، عرفانی، یا قرائت‌های دیگری مثل قرائت فلسفی، دین و هنر با یکدیگر ارتباط ناگسستنی دارد.

وی افزود: البته طبیعی است که در بعضی قرائت‌ها، این ارتباط ها کمتر باشد و در برخی دیگر این ارتباط بیشتر باشد. مثلا هنر در قرائت عرفانی، در نسبت با نگاه شریعت مدارانه، جایگاه بسیار بالا و والایی دارد. به طوری که غالباً عرفان را بدون توجه به هنر نمی‌توان فهمید. برای نمونه شعرای کلاسیک ما، عرفای بزرگی بودند و عرفای ما هنرمندان و شعرایی بزرگ بودند. مثل حافظ و مولوی.

تلخابی ادامه داد: با هر قرائتی که از دین داشته باشیم، دین و هنر با هم ارتباط دارند و باعث رشد و کمال همدیگر می‌شوند، لذا ممکن است بروز و ظهور این رابطه متفاوت باشد. بنابراین در ارتباط دین و هنر باید گفت از یک سو، بسیاری از ماندگارترین آثار هنری متأثر از دین هستند و از دین الهام گرفتند. از سوی دیگر، هر دینی برای انتقال مفاهیم خود، از هنر استفاده می‌کند و بهره می‌برد. چون که هنر و ساحت‌های مختلف هنری، باعث ماندگار شدن مفاهیم هر دینی می‌شود و در انتقال مفاهیم دینی به عنوان یک نیاز مطرح است.

رئیس دانشگاه علمی کاربردی فرهنگ و هنر، درخصوص خلأ بهره گیری از هنر در آموزش دینی و قرآن در نظام آموزشی فعلی خاطرنشان کرد: دو خلأ اساسی آموزش و بخصوص در بحث آموزش دینی وجود دارد، یکی عدم به رسمت شناختن هنر و ساحت‌های مختلف هنری است و خلأ دیگر چگونگی بهره گیری از هنرها در امر آموزش است.

وی افزود: متأسفانه هنوز هنر در تفکر اغلب سیاستگذاران هنر و به طبع آن اکثر مردم جامعه به عنوان فرصت پذیرفته شده نیست. مثلا به ظرفیت‌های نقاشی، طراحی، قصه و تئاتر آن گونه که باید در آموزش و چگونگی استفاده از آنها در آموزش توجه نمی‌شود.

تلخابی با یک مثال به بررسی خلأ استفاده از هنر پرداخت و گفت: بنده یک دوست معلمی دارم که بسیار انسان متعهدی است و در مقطع ابتدایی تدریس می‌کند. به گفته ایشان، برای اینکه دانش آموزان در درس ریاضی بیشتر تقویت شوند به جای زنگ انشاء با بچه‌ها ریاضی کار می‌کنم و این عمل را امتیاز تلقی می‌کرد و این واقعیتی است که در مدارس اکثرا با این عمل مواجهیم که درس یک زنگ کار نمی‌شود. همین وضعیت را در مراکز دیگری که به امر آموزش می‌پردازند نیز مطرح است.

وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان بهره گیری مناسبی از ادبیات و هنر در آموزش دینی و قرآنی داشت اظهار کرد: شاید اگر آموزش و پرورش و هر نهادی که در امر آموزش بخصوص آموزش دینی فعال هست، از میان فارغ التحصیلان هنر و هنرمندان با تجربه متعهد بهره بگیرد یا حداقل با هنرمندان (داستان نویس‌ها، تئاتری‌ها، گرافیست‌ها و دیگر رشته‌های هنر) ارتباط داشته باشند، فضای آموزش بطور عام و آموزش دینی بطور خاص وضعیت بهتری پیدا می‌کند و به طبع آن از ظرفیت‌های این هنرها بهتر می‌توان در امر آموزش دینی استفاده کرد.

تلخابی ادامه داد: اگر شما مباحث تئاتر کاربردی که آگوستو بوال مطرح کرده را دنبال کنید، در تمامی حوزه‌های روانشناسی و جامعه شناسی، مباحث دینی را نیز شامل می‌شود و بجای اینکه در امر آموزش، فراگیران بصورت خشک و رسمی فقط ذهنشان درگیر مباحث شود، با در نظر گرفتن ظرفیت هنرها، بخصوص هنرهای نمایشی، تمام وجودشان درگیر آموزش می‌شود و تجربه وجودی پیدا می‌کنند.

وی افزود: متأسفانه هنوز هم وقتی اسم هنرهای نمایشی به زبان جاری می‌شود، چند سلبریتی اینستاگرامی در ذهن سیاستگذاران متبادر می‌شود و طبیعی است که صحبتی از ظرفیت‌های آموزشی و آموزش دینی آن نشود.

تلخابی هنری که فقط به زیبایی ختم شود را دارای اعتبار ندانست و تصریح کرد: هنر برای هنر و صرفاً ختم شدن به زیبایی، در مباحث دینی پذیرفته نیست، اما این بدین معنا نیست که به فرم هنری در مقابل موضوعات و مضامین دینی کم توجهی شود. هنر پیش از اینکه به زیبایی به دین یا هر چیز دیگری ختم شود باید هنر باشد. یعنی فرم هنری مخصوص خودش را پیدا کند.

وی درخصوص توقع از هنر در رشد فکری و معنوی افراد توضیح داد: همانطور که هنر برای هنر اعتباری ندارد، هنر به عنوان ابزاری برای انتقال مفاهیم دینی و رشد معنوی نیز پذیرفته نیست. تنها نگاه و نحوه نگاهی که هنرمند به یک موضوع دینی دارد و در اثر هنری متجلی می‌شود اهمیت دارد و نشان می‌دهد که یک اثر دینی هست یا نه. از این جهت موضوع نیست که باعث دینی شدن یک اثر هنری می‌شود، بلکه چگونگی پرداخت خلاقانه موضوع است که هنرمند با تمرکز و درگیری وجودی آن را در اثر آشکار می‌کند. حتی ممکن است هنرمند آگاه نباشد به اینکه کار دینی کرده اما اگر در مخاطب این تأثیر را می‌گذارد و کار دینی محسوب می‌شود.

تلخابی در پایان گفت: بطور کلی اگر سیاستگذاران زمینه سازی کنند تا نگاه و نحوه نگاه هنرمندان به موضوعات مختلف و در بحث شما موضوعات دینی تقویت شود و در سطح جامعه به تربیت ذوق هنری عموم مردم توجه ویژه شود، هنر و ساحت‌های مختلف هنری بیشترین نقش را در رشد فکری و معنوی افراد جامعه ایفا می‌کند.