جنگل، فردا ندارد

آینده محیط زیست جهان و ایران روشن نیست. آن طور که برآوردها حکایت می‌کند با افزایش دمای زمین و افزایش دی اکسیدکربن شرایط زمین تغییر خواهد کرد؛ شرایطی که اگر مدیریت نشود، بقای انسان‌ها را نیز تهدید می‌کند.

خبرهای خوبی از محیط‌زیست در دنیا به گوش نمی‌رسد؛ دنیایی که ایران هم بخشی از این خبرهای ناخوشایندش را بر دوش می‌کشد.

این را هادی کیادلیری، کارشناس جنگل به جام‌جم می‌گوید که معتقد است همه کشورها درگیر تغییر کاربری‌ محیط‌های طبیعی مانند جنگل‌ها برای مصارف کشاورزی، معدنی، دامی، صنعتی و... هستند. او ادامه می‌دهد: «در تازه‌ترین آماری که در خصوص جنگل‌های جهان داده می‌شود، بین ۴۵تا۵۰درصد جنگل‌های بکر جهان، خسارت دیده و نابوده شده است؛ خسارت‌هایی که در همین ۷۰سال گذشته اتفاق افتاده و متاسفانه ادامه هم دارد.» او معتقد است اگر روال سال‌های گذشته همچنان ادامه داشته باشد و دست از منافع اقتصادی کوتاه مدت‌مان نکشیم، بخش زیادی از جنگل‌های دنیا به سوی زوال و نابودی می‌رود.

جنگل‌ های از دست رفته

آمارها درباره وضعیت جنگل‌های ایران باستان از وجود پنج میلیون هکتار جنگل در شمال کشور می‌گویند؛ آمارهایی که در سال ۱۳۲۱ به سه میلیون و ۶۰۰هزار هکتار افول پیدا کرده‌اند.

همین برآورد در سال ۱۳۴۳، سه میلیون و ۴۰۰هزار و در سال ۶۹ یک میلیون و ۹۰۰هزار هکتار اعلام شده است. اما تازه‌ترین آماری که در این‌باره وجود دارد، آمار یک میلیون و ۶۰۰هزار هکتاری جنگل‌ها در سال ۱۴۰۰ بوده است.

کیادلیری می‌گوید: «‌درست است نابودی جنگل‌ها در همه دنیا شیوع پیدا کرده اما چیزی که کشور ما را از سایر کشورها استثنا می‌کند، قرارگیری ایران روی کمربندی خشک و نیمه‌خشک است. در واقع ما کشوری با پوشش جنگلی کمتر از ۲درصد هستیم؛ آن‌قدر که جنگل‌های شمالی‌مان به نظر می‌رسد وضعیت خوبی دارند، فقط یک درصد کشور را به خودشان اختصاص داده‌اند.»

یک درصدی که کیادلیری تصریح می‌کند در حال از دست دادن آن هم هستیم. برای همین است که از دست دادن حتی یک یا دو درخت هم می‌تواند برای ما اهمیت زیادی داشته باشد و اثرات جبران‌ناپذیری روی دستمان بگذارد: «به همان اندازه، کاشت یک یا دو درخت می‌تواند، چاره‌ای هرچند کوچک برای این وضعیت باشد.»

آینده خوشی در انتظار حیات‌ وحش نیست

بدون شک همه‌ پیش‌بینی‌ها جنبه گمانه‌زنی دارد؛ گمانه‌هایی که البته به دلیل اتفاقاتی که در طبیعت می‌افتد، خیلی دور از انتظار نیست.

موضوعی که محمدعلی یکتانیک، کارشناس حیات وحش هم درباره آن به جام‌جم می‌گوید و معتقد است دنبال کردن روند اتفاقات و این‌که چقدر با فرآیندهای طبیعی سازگارند و چقدر آن را تغییر می‌دهند، می‌تواند در پیش‌بینی‌های‌مان از اوضاع آینده تاثیرگذار باشد «‌به نظر می‌رسد در دو تا سه سال آینده، کشورمان با اتفاقاتی روبه‌روست که پیش از این سابقه نداشته است؛ چنان‌که در عرصه‌های خشکی با شکار و قاچاق بسیار گسترده و افسارگسیخته‌ای مواجهیم که نفس حیات‌وحش را به شماره انداخته و وضعیت سال به سال بدتر می‌شود.»

یکتانیک، از بیماری‌هایی می‌گوید که در چند سال گذشته، گریبان علفخواران، گوشتخواران و بسیاری از پرندگان را گرفته و متاسفانه این بیماری‌ها، روند رو به افزایشی را طی می‌کند «از طرف دیگر، پدیده خشکسالی که در سال‌های اخیر با آن روبه‌رو هستیم و همچنان ادامه دارد هم به اندازه یک لشکر شکارچی بی‌رحم و به اندازه همین بیماری‌های مهلک، جان حیات‌وحش را می‌گیرد.

راستش را بخواهید، پیش‌بینی آینده دور برای حیات‌وحش جالب نیست چراکه فکر می‌کنم شاید تا دو سال دیگر، ۵۰درصد چیزی را که امروز وجود دارد‌ هم نداشته باشیم.»

چنانکه کارشناسان می‌گویند از دهه ۱۳۳۰ تاکنون ایران حدود ۸۰درصد گونه‌های جانوری شاخص خود مانند کل، بز، قوچ، میش و گورخر را از دست داده است و اکنون جمعیت این گونه‌ها حدود ۲۰۰هزار راس برآورد می‌شود.

نجات محیط‌ زیست با اجرای قوانین

دریاها هم دست‌کمی از اوضاع آشفته جنگل‌ها و حیات‌وحش‌مان ندارند؛ دریاهایی که در روزگار امروز، همچنان محلی برای تجمع فاضلاب‌ های صنعتی، شهری و کشاورزی هستند «از دریای شمال تا خلیج‌فارس و دریای عمان، همگی آنها درگیر معضلاتی بسیار جدی هستند؛ از صید بی‌ضابطه تا خالی‌شدن دریاها از زیستمندان.

متاسفم باید بگویم دریاهای کشورمان به دلیل تناسب‌نداشتن فرمول صید با ذخایر دریایی و برداشت آنها، در حال تبدیل به نقاطی هستند که در دنیا به آنها نقاط برهوت می‌گویند.»

موضوعی که باعث شده نفس‌های دریاهای کشور به شماره بیفتد و راه‌حلی جز اجرایی‌شدن و پیروی از قانون، نتواند آن را نجات دهد «بدون‌شک، تنها و مهم‌ترین راهکاری که در کشورهای پیشرو در حفاظت از محیط‌زیست رخ می‌دهد، این است که قانون اجرا می‌شود؛ قانونی که پیش از همه آموزش‌ها و فرهنگ‌سازی‌ها، ما را مجاب به رعایت می‌کند.» درغیراین‌صورت، اهمال و سهل‌انگاری، وضعیتی بدتر از امروز برایمان در پیش خواهد داشت.

​​​​​​​نرگس خانعلی‌ زاده - جامعه / روزنامه جام جم